Vísir - 23.10.1959, Blaðsíða 3

Föstudaginn 23. október 1959
VlSIR
Kaupfélögiii hirða ekki
11111 aitnara liag
Þau lána ekkert til almenningsþarfa.
fnnlánsdeHdirnar eru eínvör5ungu til fiár-
festingar fyrir þau sjálf.
Vísi barst fyrir nokkru bréf það, sem hér fer á eftir, frá
mætum manni úti á landi. Kemur þar greinilega fram, hvernig
kaupfélögin nota aðstöðu sína til að krækja sér í fé bænda til
i'járfestingar fyrir sig — en hirða ekkert um alhliða framfarir
í sveitunum.
Bréfið hljóðar svo:
„Hér er sparisjóður, eins og
víðar og voru sparisjóðsinn-
stæður þar um síðustu áramót
rúml. kr. 10 milljónir. Innláns-
deild kaupfélags héraðsins var
á sama tíma um níu milljónir.
Sparisjóðurinn notar sitt fé til
ýmislegrar lánastarfsemi innan
héraðs, sem yfirleitt vantar fé
til og kemst ekki áfram nema
með hjálp sparisjóðsins. Má þar
nefna sjúkrahús, togbáta og
smærri báta til atvinnuaukning-
ar í kaupstaðnum, húsabygging-
ar, landbúnaðarvélar bænda og
rafvæðingu í sýslunni. Fleira
kemur til, sem ég man ekki í
svipinn, en sparisjóðinn skort-
ir mjög fé sérstaklega til hús-
bygginga í kaupstaðnum. Spari-
sjóðurinn greiðir sömu innláns-
vexti og Landsbankinn og get-
ur ekki greitt hærri vexti með-
al annars af því að útlánsvext-
irnir eru líka sniðnir eftir
Landsbankanum. Svo hefur
sparisjóðurinn nærri öll tékka-
viðskipti héraðsins og fylgir
þeim mikil vinna.
Kaupfélagið notar sína inn-
lánsdeild. eingöngu fyrir sig
til fjárfestingar og vöru-
kaupa, en lánar ekkert út
úr innlánsdeildinni. Til þess
að ná sem mestu fé inn, borg-
ar kaupfélagið %% hœrri
innlánsvexti en sparisjóður-
inn og auglýsir þetta ákaft.
Samkvœmt Hagtíðindumfyr-
ir júní sl. voru sparisjóðir
■ landsins í árslok 1957 420,6
millj.,en innlánsdeildir kaup-
félaganna 164,8 milljónir.
Hvort er meiri nauðsyn að
setja fé í kaupfélögin með lægri
vöxtum en önnur fyrirtæki fá,
svo að þau geti með þeim hlunn-
indum auk annara brotið niður
einkaframtakiðð, eða í spari-
sjóðina, sem stuðla að alhliða
framförum í sínu héraði? Að
minnsta kosti ætti að banna
kaupfélögunum að borga hærri
innlánsvexti en sparisjóðir gera
í sama héraði. Þó mun það ekki
alls staðar, sem kaupfélögin
borga hærri vexti en sparisjóð-
irnir. (Líklega af þvi að þar
má kúga menn til að lána kaup-
félögum fé án hærri vaxta.)
Ég talaði nýlega við greindan
Framsóknarmann, sem er ná-
kunnugur kaupfélagsstarfsem-
inni. Hann sagði þetta, en vildi
ekki láta hafa það eftir sér:
Kaupfélögin halda innlánsdeild-
unum aðeins gegnum pólitík.
Það er ekkert réttlæti í því,
að þessi auðfélög hafi innláns-
deildir og þar með auðfengnara
ódýrt lánsfé en aðrir atvinnu-
rekendur. Innlánsdeildarnar
ættu ekki að vera til.“
Hér þarf í rauninni engu við
að bæta, og skal það þó gert
til skýringar fyrir þá, sem
þekkja ekki eins og skyldi
innsta eðli Framsóknarmanna.
Með notkun sinni á fjármuu-
um innlánsdeilda kaupfélag-
anna, segja ráðamenn kaupfé
laganna og fyrst og fremst þeir,
sem sitja hér í Reykjavík og
segja smærri spámönnunum fyr-
ir verkum: Hvað varðar okkur
um hag sveitanna í heild, e/
við getum komið því svo fyrir,
að okkar fyrirtæki beri sig og
blómgist! Framsóknarmenn
segja nákvæmlega eins og Þór-
oddur Guðmundsson, kommún-
istinn alræmdi frá Siglufirði,
er hikaði ekki við að láta uppi
innstu skoðanir kommúnista:
„Hvað varðar okkur um þjóð-
arhag!“
Það er til dœmis
íhugunarefni fyrir al-
þýðu manna, hversu
miklum hlut af fé inn-
lánsdeilda kaupfélag-
anna hefur til dœmis
verið varið til að kosta
róg og níðskrif um
menn, sem lxafa ekki
fallið fram og tilbeðið
þá, er stjórna svika-
braskinu á Keflavíkur-
flugvelli — og fyrst
ei
og fremst Sjálfstœðis-
menn.
Enginn þarf að ætla, að all-
ir, sem eiga fé í innlánsdeild-
unum, hafi lagt það inn af
fúsum vilja. Þrátt fyrir hærri
vexti, hafa margir gert það
nauðugir, af því að þeir ótt-
ast vald kaupfélaganna og
þeirra miskunnarlausu fanta,
sem stjórna þeim víða.
Sú saga er sögð úr
afskekktri sveit austur
á landi, þar sem menn
geta aðeins verzlað við
kaupfélag, er hefur líf
þeirra svo að segja í
hendi sér, að hœglœtis
bóndi hafi sagt við
kunningja sinn, þegar
hann lieyrði um bylting
una í Ungverjalandi:
„Hver heldur þú nú að
yrði fyrst gerður höfð-
inu styttri hér,ef menn
gerðu blóðuga bylt-
ingu?“ Hinn svaraði
hiklaust: „Ætli nokk-
nur gœti keppt við
hann------kaupfélags-
stjóra í vinsœldunum!“
Því hefur oft verið haldið
fram, að kaupfélögin væru arf-
takar dönsku einokunarinnar.
Þegar slíkar sögur berast af
„vinsældum“ þeirra öðlings-
manna, sem kaupfélögunum
stjórna, verður það skiljan-
lega, hvers vegna kaupfélaga-
valdið er í þessu áliti.
Menn ættu að brjóta af sér
helsið á sunnudaginn og reka
Framsóknarflokkinn út í yztu
myrkur, þar sem hann á heima.
Þjóðleikhúsið:
Blóðbrullaup
eftír Federico García Lorca.
Þýðandi: Hannes Sigfúss. Leikstjóri: Gísli Halldórss.
Þjóðleikhúsmu ber að þakka 1
þann myndarskap, að ráðast í1
að sýna nú eitt liið mesta snilld-
ar leikrit, sem heimurinn hefur
eignazt á þessarri öld, „Blóð-
brullaup“ eftir Frederico Gar-
eía Lorca og það enda þótt
deila megi um meðferð Þjóð-
leikhússins, og tæplega við því
að búast, að Ieikkraftar okkar
valdi því að svo stöddu, að
koma öllu til skila af leikriti
þessu svo margt sem þeir hafa
þó vel gert.
Höfundurinn er fyrst og
fremst Spánverji, nánar tiltekið
sveitapiltur frá Andalúsíu,
fæddur í Granada, verk hans
bera þjóðerninu vitni, rætur
hans stóðu þar alla hans of
stuttu ævi. Heimurinn hefur
um aldarfjórðungsskeið kynnzt
list hans, og þó einkum leikrit-
unum, enda þótt hann hlyti sína
fyrstu frægð fyrir kvæðin.
Harmleikirnir hans þrír, „Blóð-
brullaup", „Yerma“ og „Hús
Bernhörðu Alba“rísa um ókomn
ar aldir sem tindar í sögu leik-
bókmennta heimsins frá önd-
verðu, enda þótt sú sé raunin,
að í föðurlandi skáldsins hafi nú
vaxið upp kynslóð, sem ekki
þekkir þessa gimsteina
spænskra bókmennta nema í
hæsta lagi af afspurn. Er sú
saga til þess, að þegar Lorca
hafði rétt lokið við hið síðast-
nefnda af ofantöldum leikritum
gaus upp innanlandsstríð í land
inu. Lorca haíði ekki gefið sig
að stjórnmálum, en samt gerð-
ist það, að fasistar þeir, sem
brutust til valda, falangistarnir,
tóku hann höndum, myrtu hann
með svívirðilegum hætti,
brenndu rit hans, og hafa síðan
þeir hrifsuðu völdin bannað
spænsku þjóðinni aðgang að
verkum snjallasta og ástsælasta
skáld Spánar á seinni öldum.
Það er raunaleg staðreynd,
hve fátt bókmennta hefur verið
þýtt úr rómönskum málum á
íslenzku. Þetta hefur komið
þannig út m. a., að ýmsir hér
úti hafa talið það einskonar
hótfyndni, að fólki eins og
Gabriela Mistral og Juan Ram-
ón Jimenez skyldu veitt bók-
menntaverðlaun Nóbels, „nú,
ég hef aldrei séð neitt éftir þess
ar manneskjur,“ sagði margur,
úr því að ekkert var til á ís-
lenzku af skáldskap þeirra. Og
það er ekki vansalaust, að við
skulum ekki eiga í íslenzkri þýð
ingu skáldsögu þá, sem samin
var af Spanverjanum Cervan-
tes, „Don Quixote“, er m.a. hef
ur verið talinn mesta skáldsaga
í heimsbókmenntunum.
En svo var Magnúsi Asgeirs-
syni fyrir að þakka, að hann
kynnti okkur fyrir mörpum ár-
um brot af skáldskapLorca hina
frægu vögguþulu úr „Blóð-
brullaupi", dulmagnan skáld-
skapur í unaðslegri þýðingu.
Og nú sjáum við í fyrsta sinn
spænskt leikbókmenntaverk á
íslenzku leiksviði.
„Blóðbrullaupið“ er ýmist
einfalt sem þjóðsaga eða marg-
slungið listaverk mikils og fjöl-
hæfs skálds og leikhúsmanns,
bæði samið í lausu máli og
bundnu, ólgandi kveðskapur og
sindrandi orðlist, myndrænn og
ljóðrænn harmleikur, innblásin
skáldsýn. Maður og kona og
jörð, funheitar ástríður, tilhuga-
líf, brúðkaup, ást í meinum,
hefndir, dauði. Lorca er sagður
hafa sótt efnið í leikritið í frétt
í dagblaði, en geymt það í salti
hjá sér árum saman, látið það
og víðara gildi, vaxa og verða
að þeim mikla harmleik, sem
við nú þekkjum.
Eins og áður segir, varð Lorca j
frægur sem ljóðskáld, en hann
hneigðist einnig að öðrum list-
um, tónlist og myndlist, og
bróðir hans, Fransisco García
Lorca, er til frásagnar um það,
að snemma hreifst hann af leik-
húsum og leiklist. Hann segir
svo frá í minningum frá
bernsku þeirra bræðrá: „Eg
minnist þess, að fyrsta leikfang-
ið, sem Federico keypti fyrir
peningana úr sparibauknum
sínum, var dálítil líking af leik-
húsi. Það fékkst í búð við Ka-
þólsku Kóngagötu í Granada.
Ekkert fylgdi þessu litla leik-
húsi, svo að Federico bjó sér til
sjálfur það sem með þurfti. Við
vorum heldur ekki háir í loft-
inu, þegar foreldrar okkar fóru
að fara með okkur í leikhús, og
það varð brátt eftirlætisskemmt
un 'okkar, einu sinni stungum
við hreinlega af frá þeim sem
áttu að gæta okkar og flýttum
okkur skemmstu leið í leikhús-
ið. Auk brúðuleiks hafði Federi-
co sérlega gaman að því að fá
vimiustúlkurnar heima til að
klæða sig í kjólá af mömmu og
Isabellu frænku, og ekki var
| hann síður hrifinn af allskyns
dulargervum og grímum. Hann
j drakk í sig allt, sem laut að
leikhúsi, svo að það var engin
I furða, þó að eitthvað myndi
eftir hann liggja á því sviði.“
Það var sem sé ekki aðeins,
svo sem sumir vilja halda, að
Lorca veldi sér leiksviðið ein-
ungis til að koma skáldskap sín-
j um á framfæri. Hann bæði orti
, fyrir það og með því, og liggur
við að ætla, að hann hafi haft
ekki lítil áhrif á ýmsa hina fræg
ustu leikhús og kvikmyndam.,
þjóðlegur og hámenntaður í
j leikhúslist sinni. Um það ber
j „Blóðbrullaup“ vitni, þótt ekki
lægi annað eftir hann.
| Það lætur að líkum, að þeir
sem gefa sig-við því að færa
(leikrit hans á svið, þurfa að
vera kunnugir menningu og sið-
um á Spáni, geta sett sig inn i
„andrúmsloftið" þar til þess að
gefa trúverðuga túlkun á leik-
ritum hans. Það er ein hliðin.
En vitaskuld þarf meira tih
„gáfur sem eru gull“, innsæi,
nærna sál, logandi geð.
Nú er spurningin: Hefur Þjóð
(leikhúsinu tekizt að gefa þessu
rnikla listaverki þann búning
og túlkun, sem hæfir? Því er
I fljótsvarað, að nokkuð skortir
^ á, að svo sé, og þó ekki verra
en ógert. Það er ekki spánskt
I „andrúmsloft“ á sviðinu. Um
^ leikstjóra og leikara virðist
helzt mega ætla, að hjá þeim
gæti einhvers misskilnings á
leikritinu. Snilldarþýðing Magn
^ úsar Asgeirssonar á vögguþul-
unnj og þýðing Hanncsar Sig-
: fússonar, sem í höfuðatriðum
er sígild íslénzka og góður skáld
skapur, fer talsvert mikið for-
. görðum hjá leikhúsgestum
[vegna óskýrrar framsagnar, og
er það mikill skaði, sem segir
sig sjálft og er ankannalegt,
þar sem talsverður hluti leik-
ritsins er í bundnu máli, en von
Framh. á bls. 10.

Arndís Björnsdóttir og Valur Gústavsson í hlutverkum
mæðginanna.