Vísir - 11.11.1959, Blaðsíða 3

Mi&vikudaginn 11. nóvember 1959
VlSIb
9
Ungvergaland í dag — þrem
árum eltir byltinguna.
Óítinn rítiir ennþsí í
SSndapest,
Hcr birtist frásögn annars i
ungversks flóttamanns, sem
nefnist Bela Porpacz. Frásögn-
in er skráð af landa hans, blaða
manninum Paul Landy. (Sjá
Vísi á fimmtudag).
Hinn-8. marz 1959 fékk ég og
bezti vinur minn, Joska Pozso-
nyi, kvaðningu um að mæta
næsta morgun á lögreglustöð-
inni í hverfinu, þar sem yið
bjuggum. Við áttum heima við
Hidegkutigötu í Búdapest í 12.
hverfi, en lögreglustöðin var
við Bibbogötu. Okkur var kunn
ugt um, hver ástæðan fyrir
þessari kvaðningu var, og þess
vegna vorum við vissir um, að j
við fengjum ekki að fara heim
aftur.
Það er óhugsanlegt að leyn-
ást í Búdapest, því að aljir eru
svo óttaslegnir. Enginn hefði
því getað hjálpað okkur, ekki
einu sinni foreldrar okkar. Við
vorum þess vegna sammála
um, að því minna sem vinir
qkkar og ætíingjar vissu um
þetta, að svo stöddu. því betra
yrði það .fyrir þá síðar, þegar
'við værum farnir. Við gerðum
'okkur vitanlega grein fyrir, að
það var ekki nema um tvennt
áð velja fyrir okkur — annað
hvort urðum við að far.a á lög-
reglustöðina. , næsta,. morgun
eða forða okkur, iburt þegar f
stað. Það yarð. úr, að við völd-
um síðari kost-inn.
Gaddavírsjdiðingin
var ófær.
Fyrst.-datt okkur í hug að
reyna- að komast gegnum
gaddavjrsgiröinguna. sem um-
iýkur Ungvérjaland. En þegar
við höfðum íhugað það nánar,
sáum við fram á, að Ííkurnar
fyrir því að við kæmumst und-
an voru aðeins um ein af
hundraði. Á þessurn slóðurn er j
um, og við vissum, að varð-
mennirnir myndp ekki hika við
að skjóta. En við vildum um-
fram allt ekki deyja.
Því ákváðum við, áður en
við lögðum upp frá Búdapest,
að reyna aðra undankomuleið.
Við áttum nokkra peningaupp-
hæð, sem við höfðum lagt til
hliðar til að kaupa reiðhjól. Við
fórum á járnbrautarstöðina í
suðurhluta borgarinnar og
keyptum tvo miða til Keszthely,
sem er yndislegur bær við
Balatonvatn. Þangað komum
við síðdegis sama dag, en á-
kváðum að leggja ekki upp í
gönguna til landamæranna,
fyrr en kvöldaði. Við áttum
enn nokkra peninga aflögu,
þegar við höfðum keypt brauð
og ost i fararnesti, svo að við
fórum í-bíó til að drepa tím-
ann og. forðast að hugsa um of
um fvrirætlun okkar.
i leyni slíkur fjöldi af jarð-
sprengjum, ósýnilegum rakett-
um, varðturnum og varðhund-
Við landamærin
hjá Rabafcses.
Áform okkar var ekki marg-
brotið. Það var sem sagt úti-
lokað að leggja í gaddavírsgirð-
inguna, og því urðum við að
finna stað, þar sem hvorki var
gaddavír né sprengjur. Við viss
úm, að við varðstöðvamar á
landamærunum voru aðeins
trégirðingar, rauð, hvít- og
grænmálaðar. Við urðum að ná
til einnar slíkrar stöðvar og
leita síðan færis á að laum-
ast yfir landamærin, þegar
verðirnir voru öðru að sinna.
Meðferðis höfðum við garnl-
an skólaatlas og mikið af
brauði og osti. Við gengum að-
eins í rnyrkri. en þess á miDi
lágum við í leyni. Þegar við
höfðum farið þannig í fjóra
daga, vorum við orðnir aðfram-1
komnir af sulti, því að við vor-1
um búnir með nestið, enda var
ekki langt undan landamæra-1
stöðin Rabafúzes, sem við höfð
um valið, vegna þess að við
vissum, að þar myndi umferð-
in vera mikil. Þegar þangað
kom, skriðum við á fjórum fót-
um að tollskýlinu og leyndumst
síðan í heysæti, kririgum sextíu
metra frá skálum varðmanri-
anna.
Hann afbar ekki
taugaspennuna.
Þar dvöldum við yfir nótt,
lengstu og ógurlegustu nótt,
sem ég hef lifað. Ekki höfðum
við legið þar lengi, þegar vin-
ur minn Jaska varð skyndilega
náfölur i andiiti, sneri sér að
mér og sagðist vilja snúa við.
Hann var mjög óttasleginn og
gat ekki þolað áreynsluna leng-
ur. Eg reyndi að telja honum
hughvarf, en það vár gagns-
laust. Nú var líka orðið nokk-
uð áliðið nætur, svo að ekki
var annað að gera en kyeðjast,
og við föðmuðum hvor annan
með tárin í augunum. Hann
sneri heim aftur. Ég hé.ít áfram
að bíða.
Um klukkan fimm næsta
morgun varð mér ljóst, hvern-
ig stóð á háreysti, sem ég
hafði heyrt kvöldið áður. Varð-
mennirnir höfðu líklega kló-
íest smyglara, og nú spui'ðu yf-
irmennirhir fórnarlambið spjör
unum úr og á meðan léituðu;
varðmennirnir í farangrinum,
sem þeir höfðu tekið af hon-
xjm. Það yar aðeins eirrn mað-
ur á verði við hliðið. og hann
hafði alh a hugann hjá félögum
sínurn, sem rótuðu af ákefð í
dóti smyglarans.
Slapp þrátt fyrir
skothríð.
Eg greip andann á lofti: Nú
var tækifærið komið eða það
kom aldrei. Eg stökk á fætur og
tók á sprett yfir að austurrísku'
landamærunum. Fyrst í stað
var varðmaðurinn svo undr-
axxdi að hann gat ekki einu
sinni í'ekið upp óp. Dauðaþögn
ríkti. Loks þreif hann til byss-
unnar. Þá var ég þegar kom-
inn hálfa leið yfir að landa-
mæralínunni, en átti þó eftir
| að minnsta kosti 25 metra. Eg
heyrði skell og vissi, að hann
var að spenna bóginn. Nú sköt-
ur hann, hugsaði ég. Aftur
heyi’ði ég skell. Eg man, að mér
| datt í hug, að skotið hlyti að
hafa klikkað. Síðan hóf vörð-
urinn skothi'íðina — rétt í því
að ég beygði mig undir landa-
mærastöngina. Nú skaut hann
í gríð og ergju, en ég hafði
heppnina_með mér, því að rétt
handan við austurrísku landa-
mærin var skurður, sem skýldi
mér. Eg stóð á öndinni af mæði,
þegar ég kom hlaupandi að
austurríska tollskálanum, og
þar var tekið á móti mér með
heitu kaffi.
Neyddir í félög
ungkonnnunista.
Enn hef ég ekki skýrt frá,
hvers vegna lögreglan kvaddi
okkur á fund sinn. Þannig yax',
að við höfðum leikið á hana, og
hún hlýtur að hafa verið æva-
reið.
Við vorum bekkjai'bræður og
' jafrialdrar, Joska og ég, báðir
| 17 ára. Faðir hans er þjónn, en
faðir rninn garðyrkjumaður.
Bróðir minn barðist í fi'elsis-
byltingunni í október 1956 og
j flúði til Austurríkis í nóvem-
! ber. Hann býr nú í Toi'onto í
; Kaixada.Móðir mín er dáin fyrir
íxxöx-gunx ái'um, og ég bjó hjá
föður íxxínum, sem hefur aldrei
j látið sig stjórnnxál nxiklu
■ skipta.
1957 urðum við Joska að
ganga í félag ungkomnxúnista í
skólanunx. Hvoxngunx okkar
var um það, en við urðunx að
láta til leiðast, því að éila hefð-
unx við ekki fengið að sitja á-
fram í skólanum. Upp frá því
urðunx við að ganga íxxeð rauð
hálsbindi og hlusta á leiðinlega
fyrirlestra um sovézka æsku,
og undum við þessxx illa.
„Viðbjóðslegt sanxsæri.“
I skólanum var hanxrað á þvi
við okkur, að frelsisbyltingin
hefði ekki verið bvlting, held-
ur „viðbjóðslegt samsæTi að
xmdirlagi aftui'haldssimxa, jarð-
eigenda og ríki’a kapítalista.“
Vxtí höfðum aldi’ei verið rik, en
við vissum, að það voru hvorki
útlendingar né auðkýfingar,
sem börðust í október, heldur
fátækur almúginn eins og bróð-
Hjólið er vafa-
laiist búið að snú- ;
ast á íslenzkum
vegum árum sam-
an, og veita ýms-
um unun og á-
nægju við sól og
sumarsælu. — Nú
sækir ellin að og
vetur konungur
leggur síðustu
hönd r. verkið . . .
M y n d i n heitir
„Hjól tímans“, tek-
in af Guðfinni J.
Bergssyni og var
nýlega á Ijós-
myndasýningu í
Mokka kaffi.
ir minn og faðir Joskas.
Okkxxr fannst, að eitthvað
yrði að gerast á þjóðhátiðadag-
inn 15. marz. í fyi-ra var Joska
veikur þennan dag, og urðum
við að fresta ráðagerð okkar,
því að við urðum að fram-
kvæma hana tveir. En 15. marz
í ár létum við til skarar skríða.
Eftir að dimma tók, læddumst
við út á götuna, þar sem við
bjuggum, Hidegkutigötu, með
fötu af kalkblöndu, sem við
höfum geymt í heilt ár. Þar em
tveir langir múrveggir og á þá
máluðum við með stómm hvít-
um stöfum „Russki, farið
beim!“ Það var rigning úti og
fáir á ferli, svo að enginn varð
var við ferðir okkar. ,
Rauða stjaman I 1
var markið.
Þegar þessu var lokið, ákváð-
um við að gera eitthvað róttæk-
ai'a. Loks varð úr, að við skyld-
um slökkva ljósið á rauðu
stjörnunni á tuiminum á Janos-
hæð. Þegar þangað kom, var
ekki búið að kveikja á stjörn-
unni, því það er venjulega gert
eftir klukkan átta á kvöldin.
Við tókxxm þegar til óspilltra
málanna og hélt Joska vörð,
meðaix ég skar á aðalþráðinn
með vírklippum. Það var auð-
velt verk, því að þráðurinn var
óvarinn.
Þetta var allt og sumt seni
við gerðunx. Við erum engir fá-
vitar og vissum, að við einir
gátum ekki frelsað Ungverja-
land. Rússarnir mvndu heldur
eklti fara heim, bara vegna
þess að við nxáluðum stafi á
vegg í Búdapest. En við urðum
að hafast eitthvað að. Um þess-
ar mundirstóðu yfir svonéfnd-
ar sovét-ungverskar vináttuvik-
ur eða mánuðir, og vorum við
búnir að fá okkur fullsadda af
ræðxim og auðmýkjandi lofi
um Rússa. ,
Blöðin þögðu umatvikið.
Enginn vissi af fyrirætlun
okkar nema einn náinn vinur
okkar. Okkur fannst við vera
ungverskir flokksbræður, sem
berðust með Ieynd fyrir land
okkar. Næstu daga fylgdumst
við vel með blöðxmum, en- þar
var ekki minnzt á þetta atvik.
En fólk talaði um það sín á
nxilli og skólabræður okkar
höfðu rætt það af miklu kappi.
Og við Joska vorxxm upp með
okkur af þessu verki.
Seinna fréttum við, að lög-
reglan hefði komið í skólann
og talað lengi við skólastjór-
ann. Hana grunaði, að einhver
okkar hlyti að vera sökudólg-
urinn. Þá fyrst fórum við að
verða dálítið áhyggjufullir, og
þegar við vorum kvaddir á
lögreglustöðina, vissum við, að
allt myndi konxast u.pp. Við
lxöfðum unnið hvor öðrum
þagnareið, en fundum, að við
vorunx tæplega nógu sterkir á
svellinu til að þola pyntingar.
Ef við hefðum játað, hefðum
við verið lúbarðir og sendir í
„betrunarbúðir fyrir ung-
linga,“ og' það er ómögulegt að
segja, lxve lengi okkur hefði
verið haldið- þar bak við járn-
grindur.
Eitt er það að lokum, sem á-
sækir mig og lætur mig ekki
í friði. Það er unxhugsunin um
það, hvað varð um vin minn
Joska, eftir að hann kom aftur
til BxidaDest. En ég er undir
það ve; jta búinn.