Vísir - 11.11.1959, Blaðsíða 4

%#*§*•
**«I*
Miðvikudagmn 11. nóvember 1958
Þorkell Sigarðsson:
Landhelgísmálið í Ijósi sögumtar.
Kristján Blfl viBdi veð-
*
setja Englendingnm island
árið 1535
K.'v.-'i':

4. grein
Hinrik VIII. giftist Önnu Bol-
ein. Aðstaða hans veiktist því
út á við, vegna áhrifa frá j
páfa og keisara Spánar.
Vorið 1538 kvæntist Hinrik
VIII. Önnu Bolein, eins og;
frægt er orðið, en í september
sama ár kemur upp sú hug-
mynd í leyndarráði hans, að
leita vináttu protestantiskra j
fursta í Þýzkalandi og Hansa-;
staðanna, til þess að vega á
móti þeirri óvild, sem keisari
og páfi mögnuðu gegn honum
eftir giftinguna. Þetta varð til
þess að dr. Lee var aftur gerð-
ur út af örkinni til Hamborgar
og flutti hann að þessu sinni
Hamborgarráði beiðni Eng-
landskonungs, þar sem hann
mæltist til vináttu við það og
fulltingis þess.
Þannig hafði erindi Thomas-
ar Lee gjörsamlega breytt um
innihald frá árinu áður, en þá
vissi Hinrik gjörla að hverju
rak. Skýrir það til fulls sátt-
fýsi hans þá. Að þessu sinni
var íslenzka deilan enn á dag-
skrá, en undir þeim dagskrár-
lið var hvorki rætt um skaða-
bætur né refsingar, heldur
reglugerð, sem átti að tryggja
frið milli Hamborgara og Eng-
lendinga við ísland.
Um þessar mundir eru stærri
sjónarmið farið að opnast Hin-
rik VIII. í norðri en verzlun og
siglingar við ísland, og þrætur
um þá hluti. Friðrik I. Dana-
konungur andaðist 3. apríl
1533 og urðu strangir flokka-
drættir um ríkiserfðir. Rikis-
dagurinn danski frestaði kon-
ungkjöri um sumarið, að vilja
kaþóiska flokksins, en Lýbíka
(Wullenwever) með hluta
Hansaborganna sér við hlið,
reyndi í nafni hins fangelsaða
konungs Kristjáns II. að efla
þar til valda stjórn, sem
tryggði Hansamönnum forrétt-
indi til verzlunar í danska rik-
inu og takmarkaði siglingar
Hollendinga inn á Eystrasalt.
Helzti andstæðingur þeirra á-
forma varð brátt Kristján
hertogi af Holsetalandi, son-
u rFriðriks I. Hann naut styrkt-
ar holsteinskra og danskra að-
aisins. og um skeið Niðurianda.
Greifastríðið 1534—1536, um
danskar ríkiserfðir, var löng-
um háð af meira kappi af diplo-
möbum við hirðir fursta og
konunga en á vígvöllum, en
þar börðust prótestantiskir
borgarar oft með styrk ka-!
þólskra fursta, gegn lúterskum!
hertoga. Hér skiptir styrjöld
þessi ekki máli að öðru leyti
en því að Hinrik VIII. mun um
skeið hafa gert sér nokkrar
vonir um áhrifavald á Norður-
löndum ef Lybika hrósaði sigri.
Heimildir sýna, að Lýbika
fer þess á leit við Hinrik seint
á árinu 153, að hann láni fé
„to subdue the healm of Den-
mark“, en á næsta ári fær full-
|
trúi borgarinnar að m. k. 20.000 j
gyllini að láni („Gelhent emp-
fangen und zu der Stod Lúbeck
Bestemm aufgewendet.) Sum- |
arið 1534 er Kristján hertogi j
kjörinn konungur Danmerkur,
en völd hafði hann í fyrstu lít-
il, utan Jótlands, því dönsku
eyjarnar voru að mestu í hönd-
um andstæðinga hans. Lýbiku
og bandamanna hennar. Krist-
ján III. tók brátt upp stjóm-
málasamband við Hinrik VIII.
og reyndi að teygja hann frá
stuðningi við andstæðinga sína.
Snemma árs 1535 sendir hann
Petur Svaveníus, ritara sinn,
til Skotlands og Englands og
átti hann meðal annars að kom
ast að því hverskonar samband
væri á milli Hinriks VIII. og
Lýbiku, en við þeirri spurn-
ingu fékk hann engin gild svör.
Hinrik VIII. lét hinsvegar í það
skína, að hann væri fús að
miðla málum milli stríðsaðila í
Danmörku. Þann 15. marz 1535
leggur Svaveníus fyrir Crom-
well greinar að friðarsamningi
og sáttmála á milli Danakon-
ungs, Lýbikumanna og Eng-
lendinga, en þar er gert ráð
fyrir að ísland verði veðsett
Englandskonungi, fyrir ákveð-
inni fjárupphæð. Ekki er vitað
hvort Hinriki hafi þótt samn-
ingurinn girnilegur. Enda
höfðu honum þá borizt rausn-
arlegri boð úr annarri átt.
Nokkru eftir að Svaveníus
hafði gist Lundúni, munu Hin-
riki VIII. hafa borizt tíðindi frá
sendimönnum sínum í Lýbiku,
þeim Robert Candish og Ed-
mund Bomer. Þeir segja meðal
annars, að Marcus Moyer, heizti
flotaforingi Lýbiku í Greifa-
stríðinu, sé tilbúinn, að hans há
tign konungurinn skuli ekki
aðeins fá kostalaun, sem hann
þegar hafi, það er Varberg Slot
heldur einnig Landskróna,
Kaupmannahöfn og Helsingja-
eyri. Sendimenn segja síðar í
skýrslunni: Það er miklu þægi-
legra og sýnir frjálslyndi að
vilja láta þetta af hendi, heldur
en að láta allt samkomulag fara
í strand. Huitfeld fullyrðir í
Danmerkur kroniku sinni, að
þetta hafi ekki verið eina boðið
sem Hinrik VIII barst frá Norð-
urlöndum á þessum árum. Hon-
um hafi jafnvel verið boðin
Danska kórónan árið 1534.
Ekki er vitað að Hinrik hafi
þekkst þau boð, að öðru leyti
en því að hann slítur ekki sam-
bandi við Marcus Moyer, á
meðan einhver von var til, að
hann og Lýbika ynnu sigur í
Danmörku.
Hinsvegar minkuðu þær líkur
mjög sumarið 1535. Kristján III
hóf umsátur um Kaupmanna-
höfn 24. júlí og hertók 13 ensk
skip á leið um dönsku sundin.
Þar með hafði hann náð þeirri
hernaðaraðstöðu, sem löngum
hafði dugað Danakonungum til
að neyða enskar ríkisstjórnir til
samninga. Haustið 1535 rita
þeir Richard Candish Hinriki
VIH. skýrslu um dvöl sína hjá
Kristjáni III., en þeir eru þá
komnir á fund hans til samn-
inga um herteknu skipin, og
málamiðlun á milli stríðsaðila.
Kristján segir þeim meðal ann-

Karraka frá 16. öld.
leitun Kristjáns um styrk frá
Hinriki, svaraði Candish með
því að spyrja: Hvers konar
tryggingar hann setti fram, ef
svo skyldi vera að hans hátign
kynni að hafa fé, sem hann sæi
sér fært að lána og lauk máli
sínu með þvi að krefjast Kaup-
mannahafnar og Málmeyjar
sem tryggingar fyrir endur-
greiðslu. Daginn eftir þessar
viðræður við fulltrúa Kristjáns
hitti Candish hann sjálfan eins-
lega og segir honum, að hann
hafi ekki umboð til samninga
um annað en friðargerð og her-
teknu skipin. Konungur sinnti
því engu, en rægði Lýbiku-
menn sem bezt hann kunni.
Kvað þá gerða út af keisara og i
bað um enskt lán gegn veði í
íslandi og Færeyjum, „tvö stór ,
lönd, þar sem annað, það er ís-
land er mjög auðugt af brenni-
steini.“ Candish taldi lánar-1
beiðnina ekki nægan samnings-
grundvöll af því að Hinrik sé
þeirra fara honum eitt sinn orð
á þessa leið: „Það er ekki nóg
að gera sér grein fyrir þvi
hverju maður kann að geta náð
snöggvast, hann verður líka að
gera sér grein fyrir því hvort
hann getur haldið því og varið
það, þegar hann hefur unnið
það og náð því.“ Þótt hersveitir
Kristjáns III. væru sigursælar
á árinu 1535, þá var hann
hvergi nærri kominn í örugga
höfn, valda og virðinga í jan.
1536, því að keisari hugsaði
honum m. a. þegjandi þörfina.
Honum var brýn nauðsyn á
bandamönnum, en Hinrik VIII.
krafðist mikils verðs fyrir að-
stoð sína.
Stefna Hinriks VIII. í greifa-
stríðinu er iaus við allan ævin-
týrablæ. Hann gerist styrktar-
maður Wullenweverstjórnar-
innar í Lýbiku, og reynir meira
að segja að fá Wullenwever
leystan út eftir fall hans og
fangelsun, en Kristjáni neitar
ars, að 10 skip hafi verið látin
laus, en þrjú muni hann greiða.
Hann tekur dauft í það að fela
Hinrik málamiðlun milli sín og
Lýbiku, en æskir hinsvegar
styrks frá honum, og fullyrðir
að andstæðingar sínir ætli að
afhenda keisara Kaupmanna-
mannahöfn og Kronborg, ef
þeir hrósi sigri. Kristjáni var
fullkunnugt, að Hinrik VIII.
hefur sízt af öllu viljað að keis-
ari drottnaði yfir dönsku sund-
unum. Ekkert var jafnvel fall-
ið til að draga hann frá stuðn-
ingu við Lýbiku, og vitneskja
um það að forustumenn hennar
léku tveimur skjöldum í af-
stöðu sinni til keisara. Mála-
- 1 ,,Festahringur“ við
r '■■«•-■• ■•■-■“7W5®ásendahöfn, járnbolti
voru bundin við.
’ “ með lirinn' sem skip
áf
dýrt að baka sér reiði keisara,.
; með stuðningi við Kristján III.,,
' en nú sé gott samkomulag á j
milli Hinriks og keisarans. Þeg-
! ar enski fulltrúinn reyndist svo
þéttur fyrir, skundaði Kristján
á fund ráðgjafa sinna, en kom
; brátt aftur og lýsti þá yfir því,
i að alls ekki gæti komið annað
: til greina, sem trygging fyrir
( endurgreiðslu, en hin tvö áður
nefndu eylönd.
Ekki var Candish ánægður
með erindi sín, og bað árang-
urslaust um svör við þeim
samningsatriðum, sem hann
átti einkum að fjalla um en
hlaut dýrmæta kveðju sem
vinargjöf í samningsstað.
Edmund Bonner hafði tekið
það fram áður við Petur Svav-
eníus. að Hinrik VIII. girntist
ekki ísland, sem veð fyrir að-
síoð til handa Kristjáni III. Af
danska ríkinu lék honum eink-
um hugur á yfirráðum yfir
dönsku sundunum. Kronborg
og Kaupmannahöfn voru þau
Gibraltarvifki, sem hann girnt-
ist til handa enska sjóveldinu.
Um þessar mundir voru báðir
þessir staðir í höndum Lýbiku-
manna, sem buðu honum þá að
veði fýrir aðstoð. í bréfi til
Bátalega og núvcr-
andi viti á Stafnesi.
hann um lán og aðstoð, nema
nema gegn yfirráðum yfir Evr-
arsundi. Lýbiku gat hann lánað
fé án þess að eiga mikið á
hættu. í þeim viðskiptum hafði
hann Stálgarðinn og réttindi
Hansamanna í Englandi, sem
tryggingu þess, að landið væri
endurgreitt. Öðru máli gegndi
hinsvegar um öll skipti við
Danakonung. Hann réð yfir
mikilvægri siglingarleið, en
átti lítilla hagsmuna að gæta í
Englandi. Meðan enska flota-
veldið var ekki orðið öflugi’a
en það var á dögum Hinriks
VIII., var ensku ríkisstjórninni
bezt að forðast öll þau skipti
við Dani, sem gæti orðið ófrið-
arefni síðar. Dönsku fallbyss-
urnar við Kronborg drógu að
vísu ekki yfir fslandsála, en
sökum yfirráða Dana við Eyr-
arsund, hélst ísland jafnan und-
ir dönsku krúnunni. Hamborg-
arar fylgdu hlutleysisstefnu í
Greifastríðinu og ástunduðu
góða sambúð og bandalag við
Englendinga. fslenzka deildin
virtist smám saman hafa
gleymzt og grafist undir skriðu
mikilvægari atburða. Að vísu
ber erindreki Hinriks konung9
Frh. á bls. 9.