Vísir - 15.12.1959, Blaðsíða 4

VÍSIR
Þriðjudaginn 15. desember 1959.
Bækur * á * jólamarkaðnum *í*ár
Svona er mann
\ Magnús Bjömsson á SySra-'
Hóli: Hrakningar og höfuð-
• ból. Prentverk Odds Bjöms
r sonar. Akureyri 1959.
„Mig óar að segja „Ðrottinnl
sé með yður“, þessum óguðlega j
söfnuði. „Lengi hefur mér þótt
vænt um þessi hreinskilnu orð
prestsins. Mér hefur fundist að.
ef eg hefði verið í hans sporum,
mundi efalítið hafa verið eins
ástatt um mig. Til allrar ham-
ingju varð ég ekki prestur. En
upp að vissu marki höfðum við
allir sömu skyldur og prestur-
inn. Sem nafnkristnum manni
hlýtur mér að vera skylt að
hiðja guð að hjálpa hverjum og
einum meðbræðra minna, en
núna þegar ég lít yfir uppsker-
una að bókaútgáfu þessa árs,
skelfing á eg þá bágt að biðja
þessarar bænar fyrir þeim for-
leggjurum, sem gefið hafa út
mestmegnis rusl. Mér er svo
líkt háttað og prestinum, sem
ekki treysti sér lengur að biðja
fyrir ríkisstjórninni þegar
Framsókn var orðin þar öllu
ráðandi, enda þótt hann vissi
að (eftir hans skilningi) var
þeirri stjórn mest þörf á guðs
miskunn. Það er sæmilega ör-
ugt að aldrei höfum við á einu
ári fengið svo margar góðar
bækur sem nú. Margir forleggj-
arar hafa.gert ágætavel, þó að
bezt muni Menningarsjóður
hafa gert, enda var honum það
vorkunnarlaust og raunar
skylt. Og þegar þorrinn gerir
vel, þá er þeim vorkunn sem
lélega hafa valið, og betri
menn og sannkristnari en ég (
munu eflaust minnast þeirra í
hænum sínum.
Meðal þeirra, er sannarlega
hafa gert vel, er Bókaforlag
Odds Björnssonar, þó að ekki
ætli ég að gera neitt allsherjar
framtal á bókum þaðan. Nokk-
urt nýjabrum er á bók Sigurð-
ar A. Magnússonar, Nýju fötin
keisarans, engu síður fyrir það
þótt mikill hluti hennar hafi
áður verið prentaður á víð og
dreif, og með engri sanngirni
og engu viti verður sú bók köll-
uð ómerkileg. Það var greini-
legt þegar hann fór að skrifa
um bækur, að þá var þar kom-
inn til sögunnar nýr maður í
þeirri grein, maður, sem kunni
til sinnar iðnar og skrifaði, að
ég hygg, alltaf af- heiðarleik. En
um langt skeið hafði heiðar-
leik í íslenzkum ritdómum
verið mjög áfátt og lesendur
voru nokkuð almennt hættir
að taka mark á þeim. Hinir,
sem enn tóku þá fyrir góða
vöru, þóttust oft illa sviknir.
Svo var um landa okkar vestan
hafs, en þar kom ginninpin
niður á þeim, er sízt mátti leiða
í villu. Þetta um heiðarieik og
kunnáttu Si«urðar b°r nv’”
jafnt að sepia fvrir bví. að
þrásækilega hof óv v-rig 'vj’-vc
umsögnum
dóma; sjónarmiSi*» ''-f-
gerólík, enda löng leið á milli
minnar kynslóðar og hans.
Þá er ég illa svikinn ef bók
Sigurðar verður ekki mikið
lesin, jafnvel ákaflega mikið,
en ekki var það hún, sem ég
ætlaði að skrifa um þegar ég
settist niður, heldur sú bók
Magnúar Björnssonar, er að of-
an getur. Það fer varla hjá því,
að hún verði almennt talin til
merkustu bóka þessa árs. Fyrir
tveim árum kom út eftir hann
önnur bók samskonar, af svip-
aðri stærð og á allan hátt sam-
stæð þessari: Mannaferðir og
fornar slóðir, og hlaut verðugt
hrós, en ekki mun þessi þykja
síðri. Þetta eru sagnaþættir, að
miklu leyti bundnir við Húna-
vatnsþing og gerast mestmegn-
is á átjándu, nítjándu og allt
niður á tuttugustu öld. Þó er
hér einn sem gerist á fjórtándu
öld, og varla hefur Magnús sýnt
það annarstaðar betur hvílíkur
sögumaður hann er; þar er vel
smíðað úr knöppum efniviði,1
án þess að nokkurs staðar sé
teygður lopinn með skáldskap
eða tilbúningi. En á þeirri að-
ferð hefur dálítið borið hér
núna síðustu árin og um hana
á ég a. m. k. engin lofsyrði. Ef
hrósa á henni þá verður að
hrósa henni sem skáldskap, en
en ekki sagnfræði.
Fróðleikur Magnúsar Björns-
sonar er með undrum þegar
tekið er tillit til aðstöðu hans,
’ |
sveitabónda, ekki auðugs, sem
ævilangt hefur orðið að strita 1
fyrir sér og sínum, og þessi.
fróðleikur er svo frábærlega J
traustur og nákvæmur. Þá er,
og frásagnarmátinn svo sem
bezt má verða, alltaf einfaldur
og látlaus og alltaf lifandi.
hversu dauft og fábreytt sem
efnið kann að vera í sjálfu sér.
Ekki svo að skilja að allt orki
jafn-hrífandi á huga lesarans.
Slíkt er vitaskuld óhugsandi. í
þessari bók mun mörgum
þykja daufastur þátturinn um
Björn á Brandsstöðum. En hver
mundi þó vilja útskúfa þeim
þætti úr bókinni? Og svo er
Magnús skygn á einstaklings-
eðlið og kjarna mannlífsins að
María Kristrúnardóttir, þjón-
usta hans í æsku, föðurlausa
barnið, alið upp við hræðilegt
harðrétti á útigangi lífsins,
stúlkan sem aldrei kemst hærra
í metorðastiganum en að verða
umkomulaust hjú, hún verður
honum efni merkilegrar frá-
sagnar. Svona fer þeim höf-
undum, sem gott hafa höfuð og
hjartað á réttum stað. Allir rit-
höfundar lýsa sjálfum sér í
verkum sínum; hjá því geta
þeir ekki komizt.
En fjarska eru þættirnir hver
öðrum ólíkir. Það má vera
meiri stillingarmaðurinn, semj
les þátt Jósafats Sighvatsson-
ar frá upphafi til enda án þess
að brosa nokkru sinni — eða j
.iafnvel hlæia — og er þó langt:
frá »ð bar sé allt broslegt. Og J
ekVi jptla é<» að sá steinn sé til:
að h=i" víVni ekki fvrir hetju-
Holtastaða-Jóhanns? Merkileg
er hún og mikið hefur verið í
manninn spunnið og góður hef-
ur kjaminn verið innst inni,
hversu breyskur sem maðurinn
var fyrra hluta ævi sinnar. Af
einum sona hans, Pétri bóksala
á Seyðisfirði, hafði ég um mörg
ár allnáin kynni, og þar var
sannarlega góður drengur. Lár-
us munu margir Reykvíkingar
ennþá muna. Og ekki var þar
kveifarmenni.
Hérna sjáum við mannlífið
elns og það var á þrautatím-
um — og eins og það er alla tíð
innst inni.
Við eigum enn í dag þeirri
háðung áð venjast að meira og
minna merk rit í sagnfræði eru
gefin út án svo mikils sem ein-
faldar nafnaskrár, að ekki sé
minnzt á eiginlegt registur. Því
skal þess getið hér, að þessar
bækur Magnúsar eru með góð-
um skrám yfir mannanöfn. Það
er góðra gjalda vert, en ekki
fullnægjandi. Örnefni þarf að
taka með, einkum bæjanöfn,
og helzt líka þá bókatitla sem
fyrir koma.
Það er játning kristinna
manna að svo bregðist krosstré
sem önnur tré, Nú eru að vísu
illir tímar; en getur það verið
að jafnvel Magnús Björnsson
hafi í því moldviðri málleys-
unnar, sem nú gengur yfir land-
ið, villst inn í hjörð þeirra tví-
fættu sauðkinda, sem líklega
vilja jarma á íslenzku en geta
ekki lært það? Hann sem skrif-
ar svo fallega íslenzku? Er það
hugsanlegt að hann hafi fengið
í sig þágufallspestina nýju og
að frá honum sjálfum séu kom-
in inn í þessa bók slík þáguföll
sem Jósafati og Jónatani? Eg
vil helzt ekki þurfa að trúa
því, enda þekki ég allt of vel
af reynslunni hvernig fér þeg-
ar setjararnir fara að lagfæra
mál okkar. En nóg höfum við
þegar fengið af slíkum fénaði
sem Alfreði Tennýsyni. Geiri
Zoegi (hvernig á að bera það
nafn fi’am?), Thorarenseni,
Daníeli Thorlaociusi, Thori
Thorsi, Haralzi, Bergsi, Ey-
landsi, og öðrum slíkum skraut-
blómum þágufallsins nýja þó
að ekki fari Magnús Björnsson
að fjölga þeim.
Þeir eiga gott sem gert geta
sér vonir um að sjá næstu bók
þessa merkilega og fjölvitra
höfundar. — Sn. J.
„Eiít veit eg“, ritgerða-
safn Einars H. Kvarans.
Mörgum mun finnast nóg um,
hversu margar bókaútgáfurnar
eru orðnar á landi hér.
Þó mun mönnum ekki hafa
þótt seinna vænna, að þeir, sem
sálarrannsóknum unna, hleyptu
af stokkunum útgáfu fyrir sig,
útgáfu, sem leitaðist við að gefa
út þær bækur, sem veita fróð-
| leik um þessi mál, skýra frá
! því, sem er efst á baugi hverju
j sinni og kynna jafnframt kenn-
I ingar þeirra, sem mest og bezt
hafa barizt fyrir framgangi
og skilningi á spíritisma.
Bókaútgáfa Sálarrannsókna- ■
: félag íslands hefir nú byrjað
göngu sína á því að gefa út bók-
ina „Eitt veit eg“, sem er safn
ritgerða eftir Einar H. Kvaran,
rithöfund og hinn ótrauða
frumherja spiritismans hér á
landi. Það er vel við eigandi, að
hafizt sé handa á 100 ára af-
mæli hans, og leikur ekki á
tveim tungum, að þessari út-
gáfu verður vel tekið og bókin
mikið lesin.
Það er ekki fjarri því að
segja, að hér sé ferðinni eins-
konar kennslubók í spíritisma,
greinar, sem gera mönnum
grein fyrir helztu atriðum og
undirstöðum, er gott er að
kunna skil á, þegar menn vilja
fræðiast um þær kenningar, er
spiritisminn byggist á. Eru
greinar og erindi í bókinni frá
ýmsum tímum og mun elzti
þátturinn frá 1905, þegar Einar
mun hafa verið að byrja að
kynna landsmönnum þessa
stefnu.
Hér er því miður ekki kostur
á að rita svo um bók þessa, sem
vert væri. Því miður leyfir
tíminn það ekki og svo má.
einnig gera ráð fyrir, að
þrengsli í blöðum nú fyrir jól-
in muni orsaka, að betra sé að
rita stutt og fá það birt sem
fyrst, en langt mál, er sæi ekki
dagsins ljós fyrri en síðar. Að-
altilgangurinn er að vekja at-
hygli á safni góðra greina, sem
allir hafa gott af að lesa.
Logi.
FEHÐ AIM EIMDA.
Afbragðsbók eftir Freuchen.
„Ferð án enda“ er heiti bók-
ar eftir Peter Freuchen, land-
könnuðinn og rithöfundinn
heimsfræga, sem kom út í haust
í þýðingu Jóns Helgasonar og
á vegum Skuggsjár.
Frásagnarvettvangur bókar-
innar er Grænland, það land
sem Freuchen unni heitast allra
landa, enda heimkynni hans að
meira eða minna leyti frá æsku
til felli.
í gegnurn þessa bók kynnist
lesandinn íbúum þessa stór-
brotna en hrjúfa og hrjóstruga
lands — eskimóunum, — fær
nýja innsýn í hugarheim og
sálarlíf þeirra, fylgist með dag-
legu lífi þeirra, veiðiaðferðum,
ferðalögum, sambýli við út-
lendinginn, ástum þeirra og
þjóðtrú. Þetta er heimur, sem
er annar en sá, sem við lifum í,
nýstárlegur í augum okkar og
að honum mikill fróðleiksauki.
En þetta er þó ekki kjarni
bókarinnar, heldur er það frá-
sagnarmáti Frauchen sjálfs.
Hann er einstæður í sinni röð.
Allt glæðist lífi, sem hann tekur -
sér fyrir hendur að lýsa, hvort
heldur það er mannfólk, eða.
steindautt landslag. Það er eins;
og allt verði að stórbrotnum
atburðum og heillandi ævin-
týrum, sem á vegi hans verður.
Þess vegna er bók hans annað:
og meira en fróðleikur, hún
verður að spennandi frásögn
eins og þær gerast áhrifamestar-
í reyfurum. Það er ekki sízt
fyrir þessar sakir, að Freuchen.
hefur orðið einn allra vinsæl-
asti höfundur sem nokkru sinni.
hefur skrifað um Grænland og
Grænlendinga.
Þýðingin virðist vandvii’kn-
islega af hendi leyst og málið
gott. Það er menningarauki að
gefa slíkar bækur út og á
Skuggsjárútgáfan þakkir skild-
ar.
Þ. J.
Ævintýrið í himingeimnum.
Bcssgdóttur. En
<sú í»erð'st í febrúarveðr-
inu mikla' 1925, veðrinu, sem
vart mun gleymast nokkrum
þeim, er þá var kominn til vits
og ára. Og hverjum mun ekki
forvitni að lesa þarna ævisögu
Á s.l. ári gaf Almenna bóka-
félagið út skáldsögu, sem var
með nýju og óþekktu sniði hér
á landi.
Þetta er skáldsaga af því tagi,
sem kornizt hefur í tízku er-
lendis og kallast á ensku „sci-
ence fiction“, sem þýðist á
iélegt mál „vísindaskáldskap-
ur“, en er í ætt við framtíðar-
og furðusögur Jules Vernes og
H.G. Wells. Höfundur skáld-
sögu þessarar kallaðist Ingi
Vítalin, en síðar kom á daginn,
að þar var enginn nýliði á
ferð, því að höfundur var eng-
inn annar en Kristmann Guð-
mundsson.
Nú er út komin önnur skáld-
saga af sama tagi frá Krist-
manni, og heitir hún -„Ævin-
týri í himingeimnum.“ Efni
hennar skal ekki rakið hér, en
í formála segir Ingi Vítalín
meðal annars þetta um tilorðn-
ingu sögunnar; „Mér gekk held-
ur illa að koma saman min:—
ingum mínum um geimferðina
miklu.. Tók ég þvi það ráð að
fara til kunningja rníns, Krist-
manns Guðmundssonar, og fá
hann til að betrumbæta verk-
ið. Gerði hann það með því
skilyrði, að bókin kæmi út
undir mínu nafni. Síðar varð
það að samkomulagi, að hann
tæki á sig alla ábyrgð á bók-
inni, sem væri hún skáldskap-
ur hans.
Kristmann vill heldur ekki.
láta bókina frá sér fara, án
þess að láta nokkur orð fljóta
með, og segir þar; „Ég hefi
reynt að vinna samvizkusam-
lega úr dagbókarblöðum Inga
Vítalíns þá frásögn, sem hér
fer á eftir. Ekkert skal fullyrt
um sannleiksgildi hennar, því
slíkt myndi þýðingarlítið. En.
áður en langt um líður mun kan
ske koma í ljós, að lífið á jarð-
stjörnum geimsins allt í kring-
um okkur er engu óraunhæf-
ari veruleiki en brambolt okk-
ar hér á jörð.“
Þessi formálabrot hljóta að
gera bókina talsvert forvitni-
lega. Útgefandi er Prentsmiðj-
an Rún, sem hefur vandað frá-
gang bókarinnar.