Vísir - 15.12.1959, Blaðsíða 9

J>riðjudaginn 15. desember 1959
VÍSIB
9
- Dráttur í 12. fl. hjá H.H.Í.
Bækur* á * Jólamarkaðnum *í*ár
Framh. 1 31280 31295 31315
22035 22038 22044 22084 22099 31372 31373 31380
22120 22137 22146 22161 22185 31453 31458 31465
22190 22263 22279 22315 22380 31492 31507 31512
22412 22418 22470 22477 22569 31607 31610 31616
22579 22580 22597 22601 22622 31650 31654 31668
22679 22689 22692 22703 22798 ;31702 31722 31723
22813 22815 22836 22843 22855 31754 31760 31799
22890 22903 22915 22920 22939 31840 31872 31939
22970 23002 23007 23096 23111 31968 32004 32039
23131 23132 23136 23137 23171 32064 32077 32083
23294 23309 23315 23319 23339 32163 32207 32252
.23361 23384 23398 23404 23430 32408 32309 32328
23495 23500 23502 23529 23535 32398 32453 32469
23588 23591 23592 23620 23639 32512 32554 32616
23640 23644 23653 23684 23714 32660 32672 32694
23716 23718 23766 23772 23794 32711 32712 32728
23800 23801 23875 23917 23927 32821 32834 32864
23931 23944 23954 23970 24018 32933 32941 32946
24077 24083 24093 24113 24125 32985 32993 33015
24135 24181 24183 24214 24220 33044 33081 33094
24229 24244 24245 24263 24287 33129 33144 33166
24301 24307 24321 24324 24326 33226 33230 33257
24337 24351 24361 24370 24398 33330 33350 33363
24406 24426 24472 24541 24554 33467 33514 33518
24623 24628 25636 24645 24660 33604 33629 33694
24700 24770 24777 24811 24815 33745 33751 33763
24837 24845 24850 24866 24867 33800 33801 33809
24891 24905 24914 24933 24954 33864 33870 33873
25000 25009 25010 25035 25038 33893 33903 33931
25082 25101 25112 25186 25143 33962 34018 34083
25158 25159 25173 25190 25197 34226 34232 34254
25204 25274 25279 25284 25289 34285 34307 34338
25299 25386 25397 2540Í 25417 34423 34424 34435
25434 25454 25469 25476 25512 34485 34497 34571
25527 25535 25547 25566 25568 34654 34669 34759
25590 25600 25604 25609 25615 34839 34893 34896
25664 25675 25727 25742 25743 34986 34987 35024
25744 25776 25798 25801 25814 35061 35119 35121
25833 25850 25875 25882 25948 35140 35149 35164
25949 25961 25964 25970 25978 35210 35230 35244
25995 25999 26009 26017 26026 35363 35387 35393
26041 26043 26078 26086 26118 35510 35514 35532
26133 26151 26154 26183 26196 35613 35624 35627
26214 26216 26218 26225 26257 35759 35805 35823
26268 26347 26357 26370 26393 35860 35881 35886
26399 26408 26420 26468 26477 35950 36032 36077
26491 26505 26520 26531 26532 36180 36225 36234
26573 26587 26634 26668 26774 36244 36249 36275
26777 26785 26789 26822 26831 36298 36356 36366
26874 26898 26916 26955 26980 36424 36468 36503
26982 26983 26990 27037 27048 36540 36561 36561
27050 27067 27159 27164 27174 36670 36686 36712
27235 27257 27263 27.264 27324 36731 36749 36760
27329 27389 27393 27409 27416 36795 36799 36801
27425 27436 27459 27496 27503 36847 36858 36878
27556 27577 27614 27669 27678 36913 36914 36920
27736 27738 27751 27770 27773 36975 37037 37055
27821 27833 27881 27901 27908 37109 37115 37160
27932 27963 27976 28027 28054 37185 37230 37243
28078 28080 28087 29088 28173 37329 37333 37342
28173 28218 28251 28274 28307 37416 37443 37450
28316 28322 28327 28354 28360 37561 37576 37580
28361 28386 28454 28483 28492 37675 37678 37682
28496 28530 28544 28572 28587 37689 37707 37770
28631 28638 28649 28698 28713 37908 37934 37954
28716 28731 28742 28745 28760 38034 38078 38113
28809 28850 28861 28873 28897 38143 38148 38157
28903 28916 28965 28979 29031 38198 38239 38256
29037 29096 29109 29218 29271 38281 38296 38325
29289 29291 29293 29299 29312 38404 38438 38440
29320 29329 29402 29416 29430 38499 38503 38507
29432 29444 29471 29481 29494 38550 38593 38599
29499 29514 29516 29535 29555 28639 38663 38669
29557 29566 29579 29605 29615 38717 38760 38774
29641 29646 29660 29705 29708 38823 38850 38865
29724 29736 29737 28755 29765 38905 38907 38922
29797 29839 29861 29877 29881 38930 38952 39003
29954 29965 29966 29970 29985 39022 39071 39085
30025 30059 30065 30145 30148 39181 39182 39189
30151 30152 30161 30181 30193 39215 39228 39275
30215 32063 30273 30291 30307 39318 39331 39336
30313 30317 33021 30331 30372 39439 39447 39450
30385 30393 30399 30403 30413 39514 39529 39585
30414 30429 30480 30509 30594 39596 39627 39638
30596 30609 30632 30657 30671 39663 39680 39697
30681 30695 30709 30726 30770 39718 39738 39739
30774 30789 30795 30829 30837 39784 39811 39825
30904 30926 30935 30938 30939 39865 39884 39886
30961 30972 31041 31058 31106 39954 39961 40031
31149 31157 31174 31175 31222 40120 40145 40170
31237 31245 31252 31260 312641 Framh.
31330
31392
31481
31528
31628
31671
31734
31810
31941
32043
32085
32261
32344
32470
32629
32702
32734
32868
32955
33038
33109
33175
33266
33367
33556
33705
33766
33812
33886
33948
34117
34255
34418
34454
34635
34763
34933
35033
35128
35170
31338
31415
31488|
31553Í
31636’
31675
31752
31824
31953
32058
32144
32302
32363
32501
32640
32710
32779
32871
32966
33043
33127
33209
33314
33440
33595
33732
33785
33816
38888
339491
34124
34261
34420
34481,
34640;
34834
34957,
35051'
35139
35180
ísfenzkt mannlíf — II.
35409 35507
35533 35587
35708 35712
35846 35858.
35898 35941!
36111 36163!
36236 36240
36290 362951
36385 36396!
36531 36536
36575 36595
36715 36719
36762 36782
36812 36846
36888 36909
36939 36945
37076 37080
37162 37175
37268 37271
37365 37398
37526 37532
37604 37654
37683 37684
37781 37830
37980 23811
38128 38131
38185 38190
38264 38268
38380 38402
38455 38480
38523 38539
38607 38627
39696 38715
38802 38808
38875 38887
38926 38927
39011 39016
39088 39141
39186 39206|
39285 39314'
39390 39418
39456 39513
39586 39592
39651 39661
39703 39712|
39743 39776’
39840 39856
39929 39934
40067 40070I
40213 40262!
á 11. síðu. I
í Frjálsri þjóð hafa undan-
farin misseri komið ýmsir
sagnaþættir undir fyrirsögn-
inni „Þjóð og saga“. Það hefir
engum dulist, sem lesið hefir
þætti þessa, að þar hefir verið
sagt frá fólki og atburðum af'
meiri þekkingu og skilningi og
á snjallara máli en. almennt
gerist.
í fyrra kom út á vegum Ið-
unnar-útgáfu bók með 11 sagna-
þáttum eftir Jón Helgason.
Nefndist bókin íslenzkt mann-
líf I. og er það nafn vel valið.
Bók þessi fékk eðlilega góða
dóma og hefir verið mjög eftir-
sótt. Nú er komið út annað
bindi með sama nafni. í því eru
líka 11 sagnaþættir. Halldór
Pétursson hefir teiknað mynd-
ir í bækurnar og eru þær og
yfirleitt allur frágangur bók-
anna hinn ágætasti og efninu
samboðið og útgefanda til sóma.
Þættirnir í hinni nýju bók eru
víðs vegar að og um margvísleg
efni. Heimildir eru dóma- og
þingabækur, kirkjubækur,
sendibréf og ýmsar aðrar prent-
aðar eða skifaðar heimildir sem
allra er getið við hvern þátt. Er
ekki annað hægt að segja en
að vel sé með efnið farið og
höfundi hafi vel tekist að blása
í það lífi og færa það í viðeig-
andi búning.
í þáttum þessum segir frá
æskuástum eins af góðskáldum
okkar og biskupsdótturinnar í
Landakoti, voveiflegu andláiti
vinnukonu á Upsum við Eyja-
fjörð og þeirri ótrúlegu reki-
stefnu sem það olli. Þá er sagt
frá barnshvarfi frá írafelli í
Kjós, bardaga kappans Bjarna
Þorlaugssonar og annarra Dýr-
firðinga við franska sjómenn
samtima því er Trampe greifi
var sæmdur medalíu af frönsku
stjónrinni. Þáttur er um gifting
arásókn 82 ára gamals prests á
Valþjófsstað, útilegunianninn
Jón Frans af Snæfellsnesi,
rangmæðrað barn í Breiðuvík
vestra, hugvitsmann úr Geitar-
eyjum á Breiðafirði, bínefna
faraldur sem greip um sig í
Skagafirði um miðja 18. öld, og
uppreisn Péturs í Njarðvík
eystra ,r'ð Graah sjóliðsforingja.
Cíð.n..i og lengsii þátturinn
r°frist . Land^kuld af Langa-
vntnsdal '. Af mörgum ástæðum
tel eg' þátt þennan merkilegasta
þáttinn. Má þar nefna að þar er
sagt frá hinum átakanlegustu
atburðum og á það meistaraleg-
an hátt sem snillingar einir geta
gert. Get eg ekki látið hjá líða
að staldra við hann nokkra
stund, enda er það sá þáttur-
inn sem eg tel mig helzt geta
talað um af nokkrum kunnug-
leika.
Langivatnsdalur, þessi fjöll-
um huldi dalur með sinni
horfnu byggð í hinu blómlega
Borgarfjarðarhéraði, hefir víst
haft um allar aldir og hefir enn
í dag, einhvern æfintýrablæ
sem seiðir og hrífur huga fólks-
ins langt út fyrir takmörk hér-
aðsins. Þegar Eggert Ólafsson
ferðaðist um Langavatnsdal um
miðbik 18. aldar, lýsir hann af
hrifningu þessari blómlegu
fjallasveit, þar sem enn sjáist
greinilega hin fornu tún og
tóttir fyrri búenda þessa dals.
Hjá söguþjóð, eins og íslend-
ingum, verða þeir staðir minn-
isstæðir og hugnæmir sem eiga
sögu og minningar, eins og dal-
ur þessi, þar sem vitað er að
einu sinni var sveit og sókn
með 10—12 bæjum, sem nú-
tímamenn vita enn nöfn á og
geta staðsett. Hvað lítið er vit-
að um sögu þess fólks sem barna
hefir búið gefur hugmyndaflug-
inu byr undir báða vængi. Þeir
sem ferðast þarna um að sum-
arlagi, njóta þess að sjá fagurt
og frjósamt land sem óvíða á
sinn líka.
i Enginn vafi er á því að oft
hefir verið reynt að hefja aftur
byggð og búskap í Langavatns-
dal á umliðnum öldum, þó að
engar sagnir eða heimildir séu
til um það. „Landskuld af
Langavatnsdal“ er frásögnin
um síðustu verulegu tilraunina
til þess að nema þar land að
nýju. Þó einhverjar tilraunir í
þá átt hafi verið gjörðar síðar
hefir lítið orðið úr þeim eins og
t. d. útgerðartilraun barónsins á
Hvítárrvöllum um síðutsu alda-
mót. Búskapartilraun Sæm-
undar og Þorbjargar, sem þátt-
urinn greinir fi’á hefir líkavarla
oi'ðið til hvatningar fyrir fólk
að leggja út í slíkt æfintýri.
Það mávirðast dálítið undarlegt
að það skyldu verða Ái-nesingar
sem lögðu út í búskap þarna í
dalnum, en ekki einhverjir hér-
aðsmenn. En svo virðist að þau
hafi flutzt þangað að einhverju
leyti í skjóli Jörundar á Hliði.
En Jörundur, sem kallaður
var „hinn ríki“, var Borgfii’ð-
ingur að ætt og uppruna og
vel kunnur öllum héraðsmönn-
um, m. a. bjuggu tveir bræður
hans í héraðinu, og er því ekki
svo undarlegt þó hann yrði
hlutskarpastur að fá þar bygg-
ingarrétt.
Ekki get eg látið hjá líða ao
minnast á eitt atriði, sem méí
finnst að vanti í frásögn þessa,
en það er um endalok Guðrúnar
Sæmundsdóttur, en þau urðu
þessi: Hinn 2. sept. 1843 fannst
dáin kona í fjárhúsunum á
Lundum í Stafholtstungum.
Við rannsókn kom í Ijós að þar
liafði endað sína æfigöngu fyrr-
verandi heimasæta frá Borg í
Langavatnsdal, Guðrún Sæ»
mundsdóttir. Hún var jörðuð —•
líklega 1 Hjarðarholti — 6. sams
mánaðar og skráð í kirkjubók-
ina „umferðai-kona af Snæfells-
nesi“, 50 ára að aldri og talin
hafa dáið úr landfarsótt. Þann-
ig lauk þrjátíu ára stríði erfiðra
örlaga þessarar konu á sömu
slóðum og það byrjaði með ó-
sköpum þeim, sem frá er sagt
í þætti þessum. Var þar ekki
gi-eidd hin allra síðasta lands-
skuld hennar af Langavatnsdal?.
Við lestur slíkrar bókar sem,
þessarar, þar sem staðreynd*
irnar eru sjálfar látnar tala,
finnur maður það glöggt að
mannlífið sjálft í sínum nakta
veruleika er öllum skáldskap
æðra og hrifnæmara þegar sá
sem frásögn flytur er gæddur
þeim lifandi skilningi á efninu
og listfengi í sögn sem Jón
Helgason er. Það er því sannar-
lega gleðileg tilhugsun að eiga
von á einni slíkri bók fyrir hver
jól á næstu árum.
Ef það er rétt að æskuum-
hverfi móti manninn meira en
flest annað fer það að verða
skiljanlegt að Hvalfirðingurinn
Jón Helgason frá Stóra-Botni,
sem hafði sögustaði og kenni-
merki mikilla örlaga við hverti
fótmál æsku sinnar, segi betur
frá og skilji betur íslenzkti
mannlíf en flestir aðrir.
Guðm. Illugason.. [
Menningarviðburður
austanfjalls.
Skúli Hclgason: Saga Kol-
viðarhóls. — Útgefandi:
Prentsxniðja Suðurlands.
Selfossi 1959.
Þau tiðindi hafa gerzt á þess-
um vetri, að aftur er hafin
bókaútgáfa austanfjalls eftir
tæprar hálfrar aldar hlé, því að
þar hefur ekki verið gefin út
bók síðan 1913, er prentsmiðjan
á Eyrarbakka gaf út fslenzka
sagnaþætti eftir Brynjúlf Jóns-
son frá Minna-Núpi. Skömmu
siðar var pi-entsmiðjan flutt úr
héraðinu og var síðan engin
prentsmiðja austanfjalls þar til
prentsmiðja Suðurlands tók til
starfa á Selfossi í fyri-a, og þó
ekki af fullum krafti fyrr en í
lok marzmánaðar á þessu ári,
en þá fyi’st var unnt að hefja
prentun blaðsins Suðurlands
þar, og kom fyrsta tölublaðið,
sem þar var prentað, út 4.
apríl s.l.
Það liggur í augum uppi að
mikils er um það vert að vel
takist til um bókarval, þegar
brjóta skal ísinn á þessu sviði,
að hefja að nýju bókaútgáfu
heima í héraðinu. Að minum
dómi hefur prentsmiðja Suðux'-
lands verið alveg einstaklega
jheppin, að fá til útgáfu Sögu
Kolviðarhóls eftir Skúla Helga*
son. Sunnlenzkur höfundur hef-
ur hér gert sunnlenzku efni svo
1 góð skil sem verða má, því þessi
bók er bæði stórfróðleg og;
skemmtileg, og er afar veiga-
mikið framlag til þjóðarsög-
! unnar seinustu hundrað árin,
fyrst og fremst sunnlenzkrar
sögu. Hér er að vísu aðeins rak-
in saga af einu byggðu bóli hér-
aðsins, saga Kolviðarhóls, en
um hann lá líka farvegur þjóð-
lífsins frekar en nokkurn ann-
an stað frá því fyrr á öldum og
allt fram á fjórða tug þessarar,
aldar. Einkanlega eru það sam-
gönguhættirnir sem skýrt spegl-
ast í þessu ágæta verki Skúla
Helgasonar, kjör ferðamannsins
og farartæki, auk persónusögu
alli-a gestgjafanna á Kolviðar-
hóli, hins fyrsta til hins síðasta.
Þegar formála höfundar
sleppir, hefst bókin á ítarlegumi
kafla um Hellisheiðarveg hinn
forna, vörðurnar og'sæluhúsin,
Þar er samankominn mikill
fróðleikur, sem hvergi annai’S’
Frh. á 11. síðu. j