Vísir - 08.01.1960, Síða 9

Föstiulaginn 8. janúar 1960
VfSIB
9
Greinasafn Indriða Einarssonar
Indriði Einarsson:
listir. Hlaðbúð
Prentsmiðjan Hólar.
ifm mmn og
1 hvernig fyrstu leikendurnir
mótuðu hlutverkin, svo að þeir
Menn og
1959. —
Eg hef oft velt því fyrir mér,
hvaða sjálfsævisaga væri bezt
rituð á íslenzku. Um daginn
fékk eg svar við þessari gátu,
sem mér geðjaðist vel að. Eg
hitti Tómas Guðmundsson í
kaffihúsi og umræðuefni okkar
var einmitt þetta. Hann hélt
því fram, að ævisaga Indriða
Einarssonar væri fremst ís-
lenzkra sjálfsævisagna. Eg held
að þetta sé rétt. Ævisaga Ind-
riða er mjög fullkomin sem
sem síðar komu nutu túlkunar
þeirra. Mér er ekki kunnugt
um, hve snemma Indriði fékk
áhuga á leiklist, en mér er ekki
grunlaust, að áhugi hans hafi
einmitt búið að fyrstu kynnum
frá námsárunum. En hitt er
mála sannast að enginn maður
einstakur hefur unnið leiklist-
inni eins mikið hér á landi og
hann. Þjóðleikhúsið varð fyrst
til sem hugsjón hans. Árið 1907
ritaði hann grein í Skírni, sem
nefndist Þjóðleikhús. í þessari
grein kemur fram ótrúleg fram-
annara, heldur verða metnar
og vitnað í þær eins og þeim
ber.
Nokkrar greinar Indriða eru
eingöngu um þjóðleg fræði.
Eins og greinin um Norðurreið-
ina 1849 og Jól í Norðurlandi
um og eftir 1860. Báðar þessar
greinar eru merkar. Sú fyrri
lýsir mjög merkum atburði í
sögu landsins og flytur ýmsar
þýðingar miklar upplýsingar,
sem Indriði safnaði og varðveit-
ast í frásögn hans. í hinni síðari
er lýst fornum háttum sem eru
horfnir. Mér er ekki grunlaust
um, að sumir er síðar rituðu
um skyld efni, hafi tekið Ind-
riða sér að nokkru til fyrir-
myndar.
Menn og hstir er vel útgefin
bók. Frágangur er góður og
myndir margar. Guðrún, dóttir
Að vestan —
sjálfsævisaga og sérstaklega sýni og trú á menningarþroska
fyrir það, hvað hann lýsir sam- þjóðarinnar — og það, sem mest J hofundanns> ntar> um f°ður
tíð sinni vel. En í bók þeirri, er, trú á listsköpun hennar. j sinn>. stutta grein framan við
sem hér verður rætt um og ný-1 Hugsjónir Indriða hafa ræzt að meigmefnið- Se°lr hun Þar fra
lega er komin út hjá Hlaðbúð miklu leyti. Það er gaman að
eru greinar, sem Indriði ritaði lesa þessa grein Indriða og
í blöð og tímarit, flestar í Vísi. j kynnast framsýni hans og jafn-
framt rökfimi hans til þess að
í þessum greinum bregður
Indriði upp svipmyndum af
samtíðarmönnum sínum. hug-
sjónamálum og í fróðleiks-
greinum um merka atburði.
Allar þessar greinar eru hinar
merkustu og að sumu fór Ind-
riði nýjar leiðir í ritun þeirra.
Að því vík eg betur síðar.
Fyrsta greinin í Menn og list-
ir er um ástir Jónasár Hall-
grímssonar. Sú grein vakti
mikla athygli á sínum tíma og
varð til þess, að fleiri fræði-
menn fóru að athuga þetta frá
líkum sjónarmiðum. En athygl-
isvert þykir mér af hvaða á-
stæðum Indriði fór að athuga
þennan þátt í lífi Jónasar.
Hann segir: „Um aldamót kom
út þýzk bók um Goethe með
fínum myndum af 8 konum,
sem hann hafði elskað. Goethe
var þá látinn fyrir 70 árum, og
þótti ekki of snemmt, að þetta
væri dregið fram í dagsbirtuna.
Eg held, að það hafi verið þessi
bók um Goethe, sem kom mér
til þess fyrir 20 árum að halda
eins konar fyrirlestur um ástir
Jónasar Hallgrímssonar, og eg
man sérstaklega eftir því, að
eg tók fram, að eg gæti ekki
skilið, að það væri nokkurri
konu til vansæmdar, að Jónas
Hallgrímssonar hefði elskað
hana, hann var fínasta ásta-
skáldið á íslenzka tungu.“ Þetta
sýnir að Indriði reyndi að
heimfæra það, sem hann kynnt-
ist í evrópskum bókmenntum
samtíðar sinnar í rannsóknum
á fræðum sinnar eigin þjóðar.
Og honum tókst það með þeim
ágætum, að til mikils gagns
varð og að aðrir fetuðu i fót
spor hans. Greinarnar um ástir
Jónasar og Gísla Brynjólfsson
hafa báðar orðið til þess, að
fræðimenn síðar notuðu þær
til fyrirmyndar að líkum grein-
um. Svo er einnig um fleiri
greinar Indriða.
Árið 1865 kom Indriði fyrst
til Reykjavíkur til að læra
undir skóla hjá Þorkeli Bjarna-
syni. Um þetta leyti var Matt-
nías Jochumsson að öðlast
irægð fyrir skáldskap sinn og
ekki sízt leikrit sitt um úti-
lefeumennina, sem síðar fékk
nafnið Skugga-Sveinn. Indriði
lýsi. í greininni um „Matthías
Jochumsson eins og hann kom
mér íyrir sjónir“ á mjög lif-
andi uátt, hvernig fyrrnefnt
leikrit mótaðist á sviði----
vekja menn til umhugsunar um
hugsjónamál.
Mannlýsingar Indriða í grein-
unum um vini og kunningja
eru mjög snjallar. Mér er sér-
staklega minnisstæðar lýsingar
hans á Benedikt Sveinssyni
sýslumanni og Birni Jónssyni
ráðherra. Það gefur mannlýs-
ingum Indriða alveg sérstakt
gildi, hvað þær eru hnitmiðað-
ar. Hann mótar þær oft af sög-
um, frá persónulegum kynnum
og skreytir frásögn sína með til-
vitnunum í fornar sögur. Þetta
eykur á fjölbreytni og gerir
mannlýsingarnar skýrar og
hrífandi. Margar greinar Ind-
riða hafa verið notaðar sem
heimildir, þó ekki hafi verið
vitnað í þær. En nú þegar þær
eru komnar út í bók, sem eg
veit, að allir fróðleiksfúsir
menn lesa og eignast, vei'ður
það ekki hlutskipti þeirra leng-
ur að falla persónulaust í rit
foreldrum sínum en sérstaklega
föður sínum og ýmsum kunn-
ingjum hans. Er mikill fengur
að þessari grein og hefði hún
mátt vera lengri og ítarlegri.
Eg held að þessi bók eigi er-
indi til allra, sem unna þjóð-
legum fræðum og yndi hafa af
snjöllu og hreinu máli. Frá
sagnir Indriða og sérstaklega
mannlýsingar hans eru ritaðar
af þeirri hreinskilni og smekk-
vísi að allir hafa yndi af að
lesa.
Jón Gíslason.
Framh. af -3. síðu. ar austanfjalls búa yfir. Sumir
vonir. Bjartsýna me»„ dreymir! IlggÍa ™ Þe?“ iJ“st ' ir- svo
stóradrauma. Jónas læknir sér .í“™ækt «*
okkur í anda selja „á6ranna.: gr“ræk (ha!?”Jo1 1,1 ut,,ut-
þjóðum okkar raforku frá ís-!lnssJ' M“8t flena k< our t,l
lenzkum stórvirkjunum, »6 mur, braðlesa koma ■ Ijós,
•• i £>V1 au^nar rannsoknn munu
með þvi leggja oruggan grund- „ . . . “
völl að aukningu þjóðarauðs og ^’ að islenzka ^raoId,n fram'
stórframkvæmda. Hvort þessi! ^ meira k^arnagras og
.. , . , ! groður en viðast annarssl iðar í
draumur rætist mnan skamms , .
ere»„óséð,enþvíekkiaðláta:h'i™",U“ . „ „ „ ...
sig dreyma og láta draumana ^ *•*"* "r o5ru
... . „ visi songur en oft heyii: bæði
verða eggjun til nyrra daða? ... ,..._ y ,
í utvarpi, bloðum og ræðum
Hvað sem um þetta verður 1 þegar verið er að telja ísland á
er það víst, að tækniþróun okk- takmörk hins byggilega heims,
ar er aðeins í byrjun og hlýturleins og það heitir á fagmáli
að halda áfram. Afleiðingar j þsssara fræðinga. Landið hefir
þess verða margvíslegar vegna margsannað að það er gott, og
þess, að við eigum svo mikið nú eru fyrst að byrja ttekifærin
af ónotuðum náttúrgæðum víðs-1 til réttrar hagnýtingar á því á
vegar um land, en einkum í! {Jrundvelli vísindalegra ran-'
góðsveitunum austanfjalls. Þar sókna og tækni. Hið nýja ár,
mun tækniþróunin verða 1960, og sérhvert nýtt ár mun
Herinn tekur við
stjórn í Laos.
hefur tekið stjórn
hendur að kon-
Herinn
Laos í sínar
ungsboði.
Konungurinn féllst á lausn-
arbeiðni forsætisráðherra, er
hann bara hana fram í þriðja
sinn. Ástandið í landinu er ó-
tryggt.
Nýjar kosningar eiga fram að
fara í marz.
þroskamest og breytingar mest-
ar. Ein hlið vaxandi tækniþró-
unar mun verða sú, að byggðin
á öllu Suðurlandsundirlendinu,
og reyndar víðar, hlýtur að
breytast á þann hátt, að hún
verði öll í þorpum, en ekki
einstakir bæir -eins og nú.
Byggðin verður að breytast,
almenningur getur ekki notið
tækniþróunarinnar jöfnum
höndum í kaupstöðum, kaup-
túnum og sveitum. Að elta ein-
staka bæi, mismunandi af-
skekkta, eins og gert hefir ver-
ið í raforkumálunum, stríðir
svo gegn heilbrigðri skynsemi,
að það verður að hætta. Tækni-
þröunin ýtir.á, að þjappa fólk-
inu sem mest saman. Er ekki ó-
líklegt, að sú breyting verði til
að fjölga fólki aftur í sveitun-
um, þar sem stóraukið hagræði
fylgir slíku sambýh, og stórum
hægara um lausn nýrra verk-
efna í þágu landbúnaðarins.
Eg held að menn hafi enn
ekki áttað sig á því hve miklum
efla trú okkar á mætti landsins
og moldarinnar með skynsam-
legri og víðtækri þagnýtingu
jarðhitans.
Enginn borðskapur er þjóð-
inni nauðsynlegri en aukin trú
á landið og möguleika þess. Ef
við ekki eignumst þá trú koðnar
sá þroski og gróður, sem lífinu
og mannfólkinu er eðlilegur og
nauðsynlegur til að njóta
manndóms síns.
Arn.
LögregEumenn
handteknir.
Tuttugu lögregluforingjar í
Sao Paulo í Brazilíu hafa verið
handteknir,
Þeir voru teknir, er þeir
reyndu að ryðjast inn í höll
héraðsstjórans vopnaðir hand-
vélbyssum. Ekki ætluðu þeir þó
að gera byltingu, heldur gerðu
þeir þetta til að mótmæla
flutningi manna milli starfa og
framtíðarmöguleikum sveitirn- ónógri launahækkun.
anstu eftir þessu?
Fjórtándu Olympíuleikarnir voru sett-
ir á Wembley-leikvanginum í Lundún-
um h. 29. júlí 1948. Var þar manngrúi
mikill viðstaddur, eins og gefur að
skilja, og um 6009 keppcndur úr öllum
hcimsálfum stóðu á vellinum sjálfum,
þegar John Mark, Cambridge-stúdent
og hlaupari, geysist síðasla spölinn með
Olympíueldinn, sem borinn hafði verið
alla leið frá Grikklandi. Þetta voru
fyrstu OL síðan 1936, og : þeim kepi>tu
alls 59 þjóðir í 134 íþróttagreinum. —
Allskonar sýningar og þolraunir drógu
að sér mannfjölda, sem áætlaður var
hálf önnur milljón. Þegar leikarnir
voru endurreistir árið 1896 * Abenu í
Grikklandi, sendu aðeins níu þjóðir
menn til leiks.
Þegar risatæki það, sem vísindamenn
nefndu ,.cosmotron“, var fullsmíðað
í Brookhaven-rannsóknarstöðinni banda-
rísku i Upton í New York-fylki þann 10.
júní 1952, var tekinn í notkun fyrsti
kjarnorkubrjóturinn, sem framleiddi
hvorki meira né minna en milljarð
volta orku. Hér er um að ræða risa-
vaxinn, hringlaga segull 75 fet í þver-
mál og 2200 Iestir á þyngd, sem gerður
er til að þeyta ögnum með 3ja milljarða
volta orku. Þegar menn höfðu öðlast
reynslu og þekkingu aí að fara með
þetta undiatæki, höfðu þeir möguleika
á að smíða enn öflugra tæki, cnda stóð
heldur ekki á því, því „betatroninn“
svoncfndi við Kaliforníuháskóla, fram-
leiðir tvöfalt meiri orku.
Þegar Andres Segovia, gítarleikarinn
heimsfrægi, sem hefur mcðal annars
komið hingað til lands, var að læra að
leika, höfðu fyrstu kennarar hans harla
litla trú á því, að liann gæti nokkru
sinni orðið liðtækur á gítarinn. En
Segovia var aðeins 15 ára gamall, þeg-
ar liann efndi til fyrstu sjálfstæðu tón-
leikanna í Granada árið 1909. Þeir voru
scm opinberun fyrir áheyrcndur, og er
hann fór meistaralega með iög eftir
Bach og Handel, varð bað ýmsum góð-
um tónskáldum hvatning til að gera
lög fyrir þetta óvenjulega liljóðfæri.
Segovia er nú búsettur í Uruguay og
hefur borgarréttindi þar, en ferðast víða
um heim og er þá ævinlega húsfylli á
liverjum hljómleikum hjá honum.