Vísir - 10.02.1960, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 10. febrúar 1960
M
VlSÍB
Frysting togarafisks.
Þegar hraðfrysting fisks hófst
hér á landi var aðeins um eina
tegund hráefnis að ræða: línu-
fisk. Slíkur fiskur hefur verið
talinn eitt bezta- hráefni, sem
hægt er að fá til nokkurrar fisk-
vinnslu. Meðan línufiskurinn
var eina hráefnið, sem notað
var til hraðfrystingar, var ekki
um neina sérstaka erfiðleika að
ræða í sambandi við hráefni
frystihúsanna. Það á að
minnsta kosti að vera auðvelt
að framleiða fyrsta flokks hrað-
frystan fisk úr línufiski, enda
er fiskurinn yfirleitt ferskur og
nýr, oftast frystur daginn eftir
að hann er veiddur.
Hjálpar að sjálfsögðu mikið
til, að veður er oftast kalt hér á
Tslandi og hefur landfræðileg
afstaða landsins vafalaust bjarg-
að mörgum, íslenzkum fiskfarm-
inum, því lítið hefur farið fyrir
skilningi manna á nauðsyn ís-
unar aflans.
Á síðustu árum hefur gæðum
hráefnis til hraðfrystingar mjög
hrakað hér á landi. Kemur þar
tvennt til. í fyrsta lagi er nú
talsverður hluti bátaaflans
veiddur i net, og eru gæði hans
langtum lakari en línufisks og
hafa ástæðurnar fyrir þessu
verið gerðar að umræðuefni hér
í þáttunum og þarf ekki að fjöl-
yrða um það atriði.
Hitt atriðið er togarafiskur-
inn, sem nú er unninn í frysti-
húsunum. Á fyrstu árum hrað-
frystingar á íslandi datt engum
heilvita manni í hug að frysta
togarafisk, eins og nú almennt
tiðkast. Frysting togarafisks
hófst ekki að neinu marki á ís-
landi, fyrr en löndunarbannið
var sett á íslenzka togara í
Bretlandi, en fram til þess tíma
hafði rekstur þessara fiskiskipa
byggzt á því, að þau sigldu með
eigin afla og seldu á erlendum
markaði. Þegar sú leið lokaðist,
var horfið að því ráði að nýta
afla togaranna hér heima, og
er auðvitað ekkert nema gott
að segja um þann hugsunarhátt.
Hitt er sýnu verra, að einskis
hófs var gætt í þessum efnum
fremur en flestu öðru hér á
landi. Togarafiskur var frystur
upp til hópa og þarf engum get-
um að því að leiða, að gæði
hans almennt voru langt fyrir
neðan gæði annars fisks, sem
tekinn er til frystingar hér á
landi. '**
Nú er svo komið, að fjöldi
stórra og afkastamikilla frysti-
húsa hefur verið byggður með
það eitt fyrir augum að frysta
togarafisk. Er eitt slíkt hér í
Reykjavik, eitt á ísafirði, eitt
á Siglufirði og eitt á Akureyri,
en auk þessara eru enn fleiri
frystihús, sem fá verulegan
hluta hráefnis síns af togurum.
Margir vísindamenn hafa
rannsakað geymsluþol fisks í
togurum og þótt dálitlar breyt-
ingar eigi sér stað milli ein-
stakra fisktegunda, má samt 1
segja með sanni, að ekki er
hægt að geyma fisk i ís í meira
en 7 daga, ef hann á að teljast
fyrsta flokks að gæðum. Sumar!
fisktegundir hafa meira
geymsluþol, sérstaklega karfi, J
en ekki mun þó muna nema
1—2 sólarhringum. Þessar [
niðurstöður eru byggðar á
rannsóknum, þar sem öll með-
ferð fisksins var eins góð og
hún getur bezt orðið. Hitt er
miklu oftar, að meðferðin á
fiski í togurum (og öðrum fiski-
skipum) hér getur hvergi riærri
talizt góð, heldur er hún yfir-
leitt svo slæm, að fiskurinn er
líklegur til að geymast enn
verr en hér er sagt. Má í því
sambandi bæði minnts á ísun
og þvott, sem hvorttveggja er
mjög ábótavant f togurunum í
dag.
Á það hefur verið bent, að
fiskur skemmdist 2svar til
3svar sinnum hraðar, ef hann
er geymdur við sex gráðu hita,
en ef hann er geymdur við
gráðu hita. Það er því afar þýð-
ingarmilcið, að ísun aflans sé
nægileg, en á þessu hefur ein-
mitt viljað vera mikill mis-
brestur. Hafa sumir togararnir
jafnvel verið svo bíræfnir að
taka miklu minni ís og koma
' með miklu meiri afla, en þegar
j þeir ætla að sigla með aflann.
Hefur heyrzt um tilfelli, þar
sem togarar hafa ekki notað
nema sem svarar helming íss,
þegar þeir hafa lagt upp hér,
miðað við það sem þeir nota
þegar þeir ætla að sigla. Stafar
þetta auðvitað af því, að hér
geta þeir selt allan fisk á sama
verði og þykir auðvitað argasta
fjarstæða að taka með sér mik-
ið af ís og minnka þannig
' geymslupláss skipanna fyrir
fisk. Allir hljóta að sjá, hversu
óheilbrigður hugsunarháttur
I þetta er, en hann er þvi miður
| alltof almennur.
j Til þess að koma einhverju
lagi á það hráefni, sem frysti-
húsin taka til frystingar af tog-
urum, verður að setja reglur
urn það, t. d. að taka ekki til
frystingar eldri fisk en 7 daga
gamlan og um leið að skylda
togarana að fara sérstaklega (
vel með þennan hluta aflans.
Má alls ekki spara isun hans
og vanda verður allan frágang
hans í lestunum. Væri liklega
rétt að taka hér upp þær reglur,
sem brezk frystihús hafa í þess-
um efnum, en þau taka aldrei
eldri fisk en 7 daga gamlan og
er það eingöngu sá fiskur, sem
lagður hefur verið efst í hillur
og ísaður sérstaklega vel.
Einn aðal keppinautur okkar,
á Evrópumarkaðnum ei' skand-
inavískt fyrirtæki . sem heitir
Findus. Þetta fyrirtæki á frysti-
hús í bænum Hammerfest í
Norður-Noregi. Þaðan eru gerð-
ir út togarar og er alls ekki leyft
, að taka . fisk til frystingar af
þeim, sé hann eldri en 3ja daga
gamall. Er engin furða, þótt
okkur finnist samkeppnin við
þetta fyrirtæki nokkuð stíf, en
til þess að ná jafn góðri aðstöðu
á þessum mörkuðum og geta
unnið markaðina af Findus,
verðum við að gera okkur ljóst,
að útilokað er að vinna togara-
fisk hér jafnvel upp í tíu daga
gamlan, en til þess eru dæmi og
þau ekki fá.
Til að tryggja gæði togara-
fisks sem til frystingar fer
verður að sjá um eftirfarandi:
1. Fyllsta hreinlætis verð-
ur að gæta í lestuni togar-
anna. Verður að gæta þess,
að fiskurinn skemmist ekki
af snertingu við úldin lestar-
borð eða óhrein.
2. Alls ekki má taka fisk
til frystingar, sé hann eldri
en það, að hann verði meira!
en 7 daga gamall, þegar
hann er unninn.
Þetta er auðvitað miðað við
það, að öll meðferð fisksins sé
eins góð og frekast er kostur á.
Ef þessi atriði verða fram-
kvæmd, verður að breyta tals-
vert fyrirkomulagi togaraút-
gerðar hér á landi, enda verður
ekki hægt, og hefur raunar
aldrei verið hægt,frá sjónarmiði
vöruvöndunar, að láfa skipin
vera eins lengi úti og þau eru í
dag. Líklega væri * hæfilegt að
láta togara aðeins vera úti svo
sem 10 daga í senn. Þetta verð-
ur erfitt í framkvæmd, en það
er nauðsynlegt, að togarar geri
þetta, ef einhver framtíð á að
vera í frystingu togarafisks.
Þann hluta aflans, sem ekki
er nothæfur til hraðfrystingar,
verður annað hvort að salta eða
verka í skreið. Virðast þetta
ekki vera neinir afarkostir fyrir
útgerðina, því að verð á þessum
útflutningsvörum okkar er
sagt mjög hátt nú. Hins verður
einnig að gæta, að ef ekki verð-
ur brotið blað í þessum efnum,
þá verður tapið ekki mælt í
krónum og aurum, heldur getur
verið að veði framtíð íslenzkrar
freðfisksframleiðslu.
Áttræð í dag:
Frú Raghildur Pétursdóttir,
1 ...........................
síður næmar fyrir skemmdum,
en hinar seinni. Þar við bætist,
að alltof fáir foreldrar sinna því
sem skyldi, að láta tannlækni
fylgjast með þeim frá 2—3 ára
aldri reglulega og gera við þær
sem skemmast. Það er því al-
geng sjón, sem mætir tannlækn
inum, þegar barnið kemur tiL
hans í fyrsta sinn, að margar
tennur eru skemmdar og sum-
ar svo, að þeim verður ekki
bjargað. Tapist barnatönn, hafa
þær sem standa beggja vegna
j við skarðið, tilhneigingu til
j þess að færast í skarðið og
skekkjast.
Við eðlileg tannskipti vaxa
: fullorðinstennur upp á rætur
j barnatannanna, sem eyðast
eftir því sem fullorðinstönnin
lyftist upp í kjálkanum, þar tit
rót barnatannarinnar er að
mestu eydd, tönnin losnar og
fellur, en fullorðinstonnin
skýtur upp krónunni í hennar
stað. Hafi nú barnatönn tapast
of snemma eins og áður var á
minnzt, vex fullorðinstönnin
fyrr upp en henni er eiginlegt,
ef engin mótstaða er. Hafi
barnatennurnar afur á mótí
skekkzt getur svo farið, að
fullorðinstönnin eyði aðeins
utan úr rót barnatannarinnar.
^Hún fellur þá ekki þegar hin
vex upp, en skekkir hana og
Háteigi.
í dag á áttræðisafmæli Iands-
kunn merkiskona, frú Ragn-
hildur Pétursdóttir ■' Háteigi.
Hún er fædd í Engey, dóttir
hjónanna Ragnhildar Ólafs-
dóttur frá Lundum í Stafholts- |
tungum og Péturs Kristinsson-!
ar -útvegsbónda þar og skipa-,
smiðs. Var æskuheimili hennar
eitt mesta myndar- og rausn-
arheimili landsins. Húsmæðra-
fræðsla var hennar áhugamál
frá því hún ung stúlka sótt.i
húsmæðraskóla í Noregi. Eftir
heimkomuna hélt hún víða um
Suðurland námskeið í mat- (
reiðslu fyrir húsmæður og ^
kenndi i Kvennaskólanum. —
Mikil forvígiskona hefur hún
ávallt verið á sviði heimilis-
iðnaðar, húsmæðrafræðslu og
kvenréttinda. Hún var gift
Halldóri Kr. Þorsteinssyni
skipst.jóra og útgerðarmanni.
Bjuggu þau í Háteigi og rak
Ragnhildur þar búskap, er
maður hennar stundaði sjó.
Hefur heimili þeirra verið með
rausnarbrag öllum er einkenndi
æskuheimilið. Ragnhildur beitti
sér fyrir stofnun Húsmæðra-
skóla Reykjavíkur, veiúð for-
maður skólanefndar og átt sæti
í nefndinni frá upphafi. — Frú
Ragnhildur hefur alla tíð not*
mesta álits allra hinna mörgu,
fyrir baráttukjark sinn og
dugnað og ríka hjálparlund.
Hvernig má Eaga tannskekkju?
IBvenær á aá liek'jast lian<laV
Hér skal aðeins drepið á
nokkrar helztu orsakir tann-
skekkju, en hún á, sem kunn-
ugt er, mjög mikian þátt í
auknum tannskemmdum, af-
lögun á kjálkum og miður
æskilegum útlitsbreytingum á
andliti.
í heilbrigðum munni eru all-
ar tennur til staðar og þær
mynda óslitinn og reglulegan
boga. Tennurnar veita hver
annarri stuðning, liggja þétt
saman og síður er hætta á að
matarleifar festist milli þeirra
og valdi skemmdum og tann-
holdssjúkdómum. En ekki eru
allir svo gæfusamir að hafa
þessa æskilegu tannstöðu.
Stærð tanna er mjög mis-
munandi og fer að miklu leyti
eftir öðru útliti einstaklingsins.
Sama er að segja um stærð
kjálka að öðru jöfnu. Frá þessu
verða þó allmikil frávik og al-
gengt er að stærð tanna og
kjálka sé ekki í samræmi inn-
byrðis. Getur einstaklingurinn
þannig haft að upplagi stórar
tennur og smágerða kjálka, svo
að tennur rúmist þar ekki svo
sem æskilegt er, en verði í þess
stað skakkar og óreglulegar.
Sjúkdómar, sem kom i veg
fyrir eðlilega beinmyndun eða
j truflun á kirtlastarfsemi líkam-
ans í sambandi við beinmynd-
un, geta einnig átt þátt í því að
hindra eðlilegan vöxt kjálk-
anna, og af því getur aftur leitt.
að tennur hafi ekki pláss til að
standa réttar.
Flestir munu kannast við
munnsvip barna, sem stöðugt
sjúga fingur eða snuð. Efri
gómurinn verður þröngur og
miðframtennur í efri gómi
framstandandi. Sviþaða aflögun
getur munnöndun haft í för
!með sér, en hún orsakast oftast
af þrengslum í nefi eða koki:
eitlar eða langvarandi kvef.
Báðar þessar orsakir má í
mörgum tilfellum fjarlægja.
í Barnatennur eru oftast réttar
í kjálkunum. En þær eru ekki
j liggur oftast lengi skemmd að
. fullörðinstönninni, sem þá
skemmist líka.
Um sex ára aldur koma fyrstu
fullorðinsjaxlarnir upp, einn 1
hverjum fjórðungi munnsins,
næst fyj'ir aftan öftustu barna-
tennurnar. Þessir jaxlar vaxa
upp þar til hinir tveir í neðiú
góm mæta þeim efri. Þeir hafa
stórar rætur og eru sterkustu
tennur munnsins, enda er þeinx
ætlað það hlutverk að viðhalda
réttri bithæð og afstöðu milii
efri og neðri k.iálka meðan
tannskiptin fara fram. Þessir
jaxlar, eins og aðrar tennur
fyrir aftan augntönn, hafa til-
hneigingu til þess að hreyfast
fram á við í kjálkanum þar til
þeir mæta mótstöðu, en það er
til þess að tannröðin megi verða
þétt. Hafi nú barnajaxl tapast
of snemma, svo að skarð verð-
ur, sem ekki fyllist í bráð af
fullorðinstönn, færist þessi
jaxl því fram á við og skekkist.
Þegar aðrar fullorðinstennur
koma síðan upp fyrir framan
jaxl, er ekki lengur pláss fyrir
þær réttar, svo þær skekkjast
líka.
Sé skemmd aftan í aftaui
barnajaxli, sem sexárajaxlinn
leggst upp að, skemmist hann
einnig. Þar við bætist svo aS
oft er lítt hugsað um tennur
barna á þessum aldri og þessum
jaxli er hættara við skemmdum
en öðrum tönnum. Ef hann tap-
ast eða skekkist til muna, helzt
ekki lengur hin rétta afstaða
milli kjálkanna og þeír ganga
saman við tannskiptin, svo að
hakan styttist og munnsvipur-
inn breytist.
Af þvi, sem að framan hefir
verið sagt má sjá, að æskileg-
ast er, að tennurnar myndi 6-
slitinn boga og hafi stuðning
hver af annarri. Erfðir, sjúk-
dómar og óvanar geta raskað
þessu. En algengastan þátt eiga
hér tannskemmdirnar og hið
hóflausa sætmetisát, sem orsak-
ar þær. Því er nauðsyn að gæta
vel barnatannanna og hálda
Frh. á 11. s.