Vísir - 02.08.1960, Síða 7

Þriðjudaginn 2. ágúst 1960
TlSIB
Ræða forseta íslands,
er hann fiutti þjóðinni við embættistöku
sína í gær.
Eins og skýrt er frá hér ann-
ars staðar í blaðinu, tók forseti
íslands við embœtti á nýjan
leik í gœr. Við það tœkifœri
flutti hann þjóðinni ræðu, og
fer hún hér á eftir, óstytt að
mestu:
Góðir íslendingar!
Ég hef nú undirritað eiðstaf
og veitt kjörbréfi viðtöku. Mér
er það fagnaðarefni, að byrja
nýtt kjörtímabil án þeirra á-
taka, sem jafnan fylgja kosn-
ingum. Af hrærðum huga þakka
ég það traust, sem mér er sýnt,
og þann góða hug í garð okkar
hjóna, sem við sízt getum án
verið. Ég heiti því enn, að gera
mér far um að rækja forseta-
störfin til heilla fyrir land og
þjóð.
Allsherjargoðinn vann í
heiðnum sið eið að baugi, kristn-
ir lögréttumenn síðar bókareið,
en sá eiður, sem mér var staf-
aður, hljóðar á þessa leið: „Eg
undirritaður, sem kosinn er for-
seti íslands um kjörtímabil það,
er hefst 1. ágúst 1960 og lýk-
ur 31. júlí 1964, heiti því, að
viðlögðum drengskap mínum
og heiðri, að halda Stjórnarskrá
Lýðveldisins íslands”. Þennaii
eið vinna þeir allir, sem fara
með umboð þjóðarinnar á Al-
þingi, 1 stjórn landsins, dómara-
stöðu og Forsetaembætti. Form-
ið skiptir ekki aðalmáli, hvort
heldur er unninn lögeiður að
baugi, eiður með hönd á helgri
bók eða drengskaparheit. Eið-
urinn er hið hæsta heit, sem
heiður manns leyfir ekki að
sé rofið. Vér höfum, allir þeir
sem ég áður taldi, heitbundið
oss til „að halda Stjórnarskrá
Lýðveldsiins íslands“. Ég veit
þess ekki dæmi, að einn eða;
neinn hafi færst undan þeirri
heitstrenging. Vissulega er það
skir vottur þess, að vér íslend-
inagi- séum einhuga um stjórn-
skipun lýðveldisins í aðaldrátt-
um. Er það mikill styrkur og
stoð fámennrar þjóðar, sem ný-
lega hefur endurheimt sitt full-
veldi.
hvers son eða dóttir báturinn sé.
T. d. Jón Jónsson, Ólafur Jóhann-
esson, Sigurður Stefánsson, Bald
vin Jóhannsson, Friðrik Sigurðs-
son, Jón Stefánsson, Stefán Árna
son, Ágúst Guðmundsson, Helgi
Flóventsson, Páll Þorleifsson,
Þórður Ólafsson, Jón Finnsson,
Ársæll Sigurðsson, Jörundur
Bjarnason, Þorleifur Rögnvalds-
son, Sveinn Guðmundsson, Björn
Jónsson, Páll Pálsson, Baldvin
Þorvaldsson. Guðrún Þorkeisdótt
ir o. fl. Ef þróunin heldur í þessa
átt verður þess ekki langt að
biða að bátalistinn í sjómanna-
almanakinu liti út eins og síma-
skrá nema það vantar aðeins
simanúmer, en kallmerkið kem-
þá í staðinn. — Skuggi.
Leiðrétting.
1 aðsendum pisli i fyrradag
um marsvinarekstur Ólafsvík-
inga á dögunum segir: „Ólafs-
firðingar fengu saraa drápsæðið
í fyrra.“ Bergmálí hefur verið
bent á, að þetta fái ekki staðist,
Það, sem um ræði þar á eftir eigi
við. það, sem gerzt hafi á Dalvik,
en ekki í Ölafsfirði.
Höfuðbreytingin á stjórn-
skipulagi íslands frá því er
stjórnarskrá var gefin, er, eins
og öllum er ljóst, endurreisL
Lýðveldis árið 1944. Um það,
var íslenzk þjóð einhuga, þráttj
fyrir ágreining um aukaatriði.'
En þær raddir heyrast fram á^
þennan dag, að lítt sé við un-;
andi, hvað dregizt hefur, að
færa Stjórnskipulögin í heild
til samræmis við Lýðveldis-
stofnunina. Ég fæ ekki betur ^
séð, að lengur þurfi að tefja,
nú, þegar kjördæmamálið er
leyst, og rutt úr vegi annarra
umbóta, sem minni ágreining
valda.
Nú fer önnur frelsis- og full-
veldisalda um' heiminn, og er
þess óskandi, að hinar mörgu
nýlenduþjóðir, sem nú eru leyst-
ar úr böndum, reynist vaxnar
þeirri ábyrgð, sem frelsinu
fylgir. Nýlendupólitík átjándu
og nítjándu aldar var svartur
blettur á hinum hvíta kyn-
stofni, og hefur þó snúizt mjög
á betri veg, víðast hvar, á þess-
ari öld. Það, sem mestu veld-
ur er, að hugarfarið er breytt
frá því sem áður var, á ein-
veldis- og landvinningatímum.
-Stórveldi ,sem áður voru misk-
unnarlítil, vilja hvorki né
treystast lengur til að halda
niðri gulu og blökku fólki með
vopnavaldi. Þessi alda fer nú
með miklum þyt og hraða um
allar álfur, og finnst mörgum
nóg um. En það er erfitt að
dæma um það, hvenær þjóð sé
búin að ná fullum þroska til
sjálfstjórnar, og visast að svo
verði ekki fyrr en eftir að öll
tjóður eru leyst. Vér megum
ekki heldur halda, að vort vest-
ræna skipulag henti öllum bezt,
hversu fjarskyldir sem eru.
Á Alþingi eru mál einnig sótt
og varin. Þá er lýðræði og þing-
ræði hætta búin, ef menn missa
trúna á það, að frjálsar, opin-
berar umræður í blöðum, á
mannfundum og Alþingi hafi
nokkurt gildi. Alþingi setur lög,
sem binda dómsvaldið að vissu
marki, lög, sem fjalla um öll
mannleg skipti, og lög til varn-
ar ogáfellis eftir hegðun manns.
Hver þingmaður er í senn mál-
færslumaður og dómari. Mála-
fylgjan má því aldrei kæfa
dómgreindina, ef jafnvægi og'
réttlæti á að rikja með þjóð-
inni. Allt hið sama má segja
um framkvæmdavaldið, nema
nauðsynina á að beita þar fullri
dómgreind sé öllu ríkari.
Með lögum skal land byggja.
Þetta er norrænt spakmæli,
ævafornt og ekkert nútíma víg-
orð, — hið fyrsta boðorð þing-
ræðisins. í nærfellt fiórar aldir
höfðu íslendingar einir lög í
stað konungs. Konungdæmi
hefur hér aldrei staðið á inn-
lendri rót, enda hentar það sízt
fámennri þjóð. En lögin standa
ekki sjálf eins og innantóm her-
tygi, án nokkurs riddara. Ef
erfðavenjur og hugarfar fólks-
ins fyllir ekki út í þau, þá er
hætt við eyðing og ólögum. Því
tekur það jafnan langan þroska-
feril, að skapa traust lýðræði
Forsetinn undirritar eiðstafinn
húsinu
og öruggt þingræði. Þroski allr- ’
ar alþýðu manna við langvar-
andi sjálfstjórn í héraði og á
allsherjai’þingi er undirstaðan.
Þingræði með almennum kosn-
ingarétti, sem er hin eina trygg-
ing til langframa gegn gerræði,
verður ekki komið á með
snöggri, blóðugri bylting. Til
þess eru dæmin ljósust, og vér
megum fagna því af heilum
hug, að þurfa ekki að grípa til
slíkra örþrifaráða. Þjóðin segir
til um sinn vilja á fjögra ára
eða skemmri fresti, og það hef-
ur enginn minni hluti á Alþingi
rétt á að kalla sig þjóðina milli
kosninga. Um stytting þessa
kjörtímabils hafa aldrei komið
tillögur. Vér treystum því, að
sá hugsunarháttur hafi um ald-
ir þroskazt með þjóðinni af nor-
rænni og kristilegri rót, að
stjórnskipun vor standi af sér
hverja hryðju.
Það hugarfar og sá þjóðar-
þroski, sem bezt tryggir lýð-
ræði og þingræði, leiðir einnig
af sér hæfilega dreifing auðs
og valda. Ég segi hæfilegan
jöfnuð, því það er staðreynd
að dug og gáfum verður aldreí
hnífjafnt skipt með mannfólk-
inu. En hitt er jafnsatt, að auð-
söfnun og valdagræðgi komast
oft á það stig, að ekki er í neinu
hlutfalli við neinn mannamun
þó við berum saman þann, sem
mest og hinn, sem minnst er
gefið. Þessari hættu bandar
hinn almenni kosningaréttur og
þingræðið frá þjóðfélaginu.
Það er almennt vitað og við-
urkennt, að kjör einstaklinga
og stétta eru hér á landi jafn-
ari en meðal hinna stærri þjóða.
Þó kemur mér ekki til hugar
að fullyrða, að rétt sé hlutað.
Á þessum vettvangi eru aðal-
átökin. Lífsbaráttunni er aldrei
lokið. Margur kann að vera
gramur og bölsýnn, þegar hann
ber sinn hag saman við hug-
sjón sína. En ef við berum nú-
verandi ástand saman við af-
komu almennings eins og hún
var fyrir fimmtíu árum, að ég
í lok athafnarinnar í Alþingis-
í gær.
ekki segi heilli öld, þá birtir
fyrir augum og kemur í ljós,
að vér erum á réttri leið, og
getum verið ásátt við það þjóð-
skipulag í höfuðdráttum, sem
skilar slíkum árangri.
Stéttir verða jafnan við lýði,
ef vér skiptum eftir atvinnu-
greinum, og álitamál hvernig
skipt skuli þj^ðartekjum. Það
verður hvorki mælt né vegið á
sama hátt og dauðir hlutir, enda
mun ég ekki hætta mér lengra
út á þann vígvöll stjórnmál-
anna. En hitt hika ég ekki við
að fullyrða, að ef vér lítum á
íslenzka þjóð frá sjónarmiði ís-
lenzks máls og menningar, þá
er stéttarmunur hér. minni en
með nokkurri nanari þjóð á
líku stigi. Hreint og kjarngott
mál gerir hér engan stéttamun,
og hámenning fyrirfinnst innan
allra starfsgreina, Þar á er eng-
in háskólaeinokun, og ef um
skríl er að ræða, þá er hgnn
sízt bundinn við stéttaskipting.
Á þessu stéttleysi manndóms
og menningar byggjum vér
trúna á það, að íslendingum
takist að leysa hvern þann
vanda, sem að höndum ber, á
þingræðislegan hátt. Þjóðin ei
ung á mælikvarða mannkyns-
sögunnar, þó sú saga sé einnig
örstutt miðað við lífið á jörð-
unni. Þó höfum vér góða kjöl-
festu í eigin sögu. Staðgóð sögu-
þekking er hin bezta vörn gegn
ofstæki, og hvöt til framsókn-
ar. íslendingar eru staðráðnir
í því, að láta sig ekki oftaf
henda að verða skattland né
verzlunar- og fiskveiðanýlenda
nokkurs annars ríkis, heldur
sækja fram í sínum sögulega
og náttúrlega rétti.
Þjóðinni er að sjálfsögðu
margskonar viðfangsefni og
vandi á höndum. Iðnbylting og
nútímatækni hófst hér fyrir
einum fimmtíu árum. Fólks-* 1
flutningar hafa verið miklir í
fótspor nýrrar verkaskiptingar.
Bæir og kauptún hafa vaxið
hröðum skrefum á skömmum
tíma. En þeim vanda- og við-
fangsefnum, sem að oss steðja,
er hér mætþ af þroskaðri þing-
ræðisþjóð, sem sótt hefur fram-
tíðardrauma til upphafs íslands-
byggðar og einnig til hinna
hæstu hugsjóna, sem leiðtogar
gera sér á hverjum t,ma um
hið góða þjóðfélag, sem hefur
heill og hamingju þegnanna
fyrir mark og mið.
Þá er rétt stefnt, þegar siglt
er eftir tindrandi leiðarstjörnu
til samfylgdar við hin eilifu
lögmál mannúðar og réttlætis,
sem er lífsins takmark og til-
verunnar innsta eðli.
Kongó -
Framh. af 1. síðu.
sinn gamla leik til að mata
krókinn á öngþveitinu með
því að hóta beinni íhlutun
(þ. e. með því að senda lið
til Kongó).
Utanríkisráðuneyti Banda-
ríkjanna segir þetta bera vitni
hinni mesta ábyrgðarleysi og
undir það hefur tekið John
Difenbaker forsætisráðherra
Kanada.
Stjórnmálafréttaritarar telja
enn miklar hættur á ferðum í
Kongó og því sé ákaflega mikið
undir því komið, að núverandi
ágreiningur leysist friðsamlega.
Þeir virðast hallast að því, að
hótanir Rússa séu áróðurs-
bragð, þeir muni ekki vilja
styrjöld, af ýmsum ástæðum,
skilyrði til flutninga á liði frá
Sovétríkjunum séu erfið, nýir
árekstrar við Vesturveldin um
þetta gætu leitt til styrjaldar,
og Rússar hafa meira að vinna
við þá stefnu, sem þeir senni-
lega fylgja, að veita efnahags-
lega aðstoð og keppa þannig
við vestrænu þjóðirnar, og fá,
með því að senda tæknilega að-
stoð, nokkra fótfestu, og skil-
yrði til að hafa nokkur afskipti
j af málum.
Tilkynnt hefur verið, að Kan-
ada hafi fallist á, að senda
500 manna lið til Kongó. Munu
það sennilega verða frönsku-
mælandi menn, sem sendir
verða. Fyrir eru nú í gæzluliði
Sameinuðu þjóðanna 11.000
menn.
Nýr flótti.
I Ýmsir óttast, að ef til átaka
kæmi í Katanga mjmdi nýr
flótti þaðan hefjast, en þar er
enn mikill fjöldi belgiskra her-
manna og annars belgísks fólks,
m. a. námusérfræðinga. Fallist
Belgía á tafarlausan brottflutn-
ing herliðs síns þaðan gæti hið
alvarlegasta ástand komið tii
sögunnar.
Barist í Kasai-fylki.
| Barist er heiftarlega í Kasai-
fylki milli flokka og er sagt, að
100—300 menn hafi verið vegn-
ir í þeim átökum. Berjast þeir
jmeð spjótum og sverðum, örv-
um og bogum, en lítið mun um
nútímavopn og þá gripið til
þess, er hendi er næst, og reið-
hjólakeðjur mikið notaðar.
Hersveitir frá Sameinuðu þjóð-
unum reyna að stilla til friðar.
Æejt ai aughjáa í Vtii