Vísir - 17.06.1961, Blaðsíða 9

Laugardagur 17. júní 1961
VlSIR
9
ætla að verða barnlaus og
hafi leiðzt það mjög, hafi
þeim því þótt fyrirtaks
vænt um Jón, þegar hann
var ungur ....
Þeir, sem muna helzt eftir
uppvaxtarárum Jóns Sig-
urðssonar segja hann glaðan
í lund og jafnlyndan og kom
ið sér mjög vel, en jafnan
viljað halda hlut sínum, en
þó með stillingu .... “
(Lbs. 2591, 4to.)
Bernsku- og unglingsár
Jóns Sigurðssonar hafa ver-
ið svipuð og annarra ís-
lenzkra ungmenna, og er
fátt um þau að segja. Honum
var snemma haldið til vinnu
og var t. a. m. látinn stunda
sjóróðra fyrir fermingu. Átti
hann að vera hálfdrætting-
ur á skipi föður síns. En Jón
þóttist draga á "við hina og
undi þessu illa. Lenti í þófi
með honum og formanni, og
endaði það þannig, að Jóni
var skipt sama hlut og hin-
um.
Jón Sigurðsson segir sjálf-
ur í umsókn einni, að hann
hafi allt frá barnæsku haft
mestan hug á tungu og fræð-
um fósturjarðar sinnar. Má
álykta af því^ að heiman hafi
hann haft það veganesti, sem
síðar réð lífsstefnu hans og
ævistarfi — ást á íslenzkum
fræðum og íslenzku þjóð-
erni.
Jón Sigurðsson nam lat-
ínuskólalærdóm í föðurhús-
um, en hélt svo til Reykja-
víkur vorið 1829 og tók stúd-
entspróf hjá síra Gunnlaugi
Oddssyni. Er skemmtilegt
að minnast þess, að Jón Sig-
urðsson og Jónas Hallgríms-
son, þeir tveir áfburðamenn,
sem áhrifamestir og ástsæl-
astir hafa orðið af íslending-
um síðari alda, tóku stúd-
entspróf sama vorið.
Síðan réðst Jón til reikn-
ingshalds hjá verzlun í
Reykjavík, en varð 1830
skrifari hjá Steingrími Jóns-
syni biskupi í Laugarnesi,
miklum lærdómsmanni í ís-
lenzkum fræðum. Fékk bisk-
up hið mesta dálæti á Jóni
og reyndist honum jafnan
vel síðan.
Síðsumars 1833 sigldi Jón
Sigurðsson til Hafnar og hóf
háskólanám í málvísindum.
/ Voru aðalnámsgreinar latína,
gríska og saga. Stundaði
hann þetta nám af alúð til
ársloka 1838. En hann leysti
aldrei af hendi embættis-
próf, þó að sízt hafi þar ver-
ið ónógri þekkingu um að
kenna. Var einkum þrennt,
sem teppti framhald á há-
skólanámi: í ársbyrjun 1840
veiktist hann hættulega og
var ekki albata aftur fyrr
en 1841. Einnig höfðu hlað-
izt á hann mjög tímafrek
störf, bæði í Árnasafni og
víðar. Síðast en ekki sízt
hafði hann fengið slíkan á-
huga á málefnum fslands,
og þau urðu nú brátt annað
aðalviðfangsefni hans.
í upphafi háskólanáms
síns hafði Jón Sigurðsson
ætlað að vinna sér inn tekj-
ur með kennslu samhliða há-
skólanámi. En það brást ein-
hverra hluta vegna, og varð
það til þess, að árið 1835
sótti hann um að verða
styrkþegi Árnasafns og fékk
það starf, einkum af því,
hvílíkt dálæti Finnur Magn-
ússon hafði fengið á honum,
en efnilegir menn sóttu á
móti, og var annar þeirra
Konráð Gíslason. Var þetta
mikið happ bæði Árnasafni
og fslendingum, því að fáir,
sem í safninu hafa starfað,
hafa reynzt þarfari því en
Jón Sigurðsson, bæði að því
er snertir könnun og skrá-
setningu handrita, upp-
skriftir og útgáfur. Varð
hann brátt svo fær í hand-
ritalestri, að fáir hafa staðið
honum á sporði í því, og
segja má, að hann hafi orð-
ið fyrstur manna til að
greina aldur íslenzkra hand-
rita, svo að gagn væri að.
En starf hans í safninu var
líka afar mikilvægt fyrir
stjórnmálabaráttu hans síð-
ar. Þarna öðlaðist hann þá
þekkingu á íslenzkum efn-
um, sem hann hefði hvergi
annars staðar geta aflað.
Auk þessa starfaði Jón
mjög mikið fyrir bókmennta
félagið og fornfræðafélagið.
enda kvað Finnur Mágnús-
son hann vera kjörinn
„stator et stabilator“ ís-
lenzkra fræða, og var það
ekki að ástæðulausu.
Á þessum árum gerðist
Jón Sigurðsson mikill bóka-
og handritasafnari og var
það alla tíð. Hann las mjög
mikið, eins og títt var um
suma Hafnar-íslendinga þá,
og varð brátt með fjölmennt-
uðustu mönnum, bæði í bók-
menntalegum, stjórnfræði-
legum og hagfræðilegum
efnum. Er auðséð, að nú er
hann tekinn að vinna mark-
víst að undirbúningi undir
þá baráttu, sem hann finnur
bíða sín. Sjáum við á upp-
hafsorðum Nýrra félagsrita,
hvað hann taldi nauðsynleg-
ast þeim, sem vilja vinna
þjóðinni gagn: ,,....vér eig-
um einkum tvennt að at-
huga, ásigkomulag vort og
ásigkomulag annarra þjóða,
og meðan vér lærum ekki
að meta hvort um sig nokk-
urn veginn réttilega, þurfum
vér ekki að vænta, að oss
auðnist framför sú og vel-
gengni, sem vér gætum ann-
ars náð.“ Breytti hann sam-
kvæmt þessum orðum, og
kom síðar í Ijós, að hér var
rétt séð. Þegar út í barátt-
una kom, var hin mikla og
trausta þekking sterkasta
vopn hans.
Árið 1845 kvongaðist Jón
Sigurðsson frændkonu sinni,
Ingibjörgu Einarsdóttur,
kaupmanns í Reykjavík,
Jónssonar. „Reyndist hún
Jóni hin ástríkasta og bezta
kona og leitaðist jafnan við
að gjöra honum lífið heima
fyrir svo þægilegt sem henni
var unnt. Hún unni öllu því,
er hann unni, og hvatti hann
til alls þess, er hann hafði
hug á.“ (Eiríkur Briem:
Andvari 1880). Þau fluttust
1852 í húsið Östervold nr. 8
í Kaupmannahöfn og bjuggu
þar alla tíð síðan.
Stjórnmálaafskipti Jóns
Sigurðssonar hefjast í raun-
inni með Nýjum félagsritum
1841. Aðalgreinin í 1. árg.
er, eins og vænta má. eftir
hann og fjallar um alþinei.
Þar birtir hann skoðanir
sínar í fyrsta sinn. Þing-
bundin konungsstjórn er það
mark, sem við eigum að
keppa að um sinn, en lengra
fram sér hann hilla undir
lýðræðisfyrirkomulag nútím-
ans.
Hér er eigi rúm til að
rekja afskipti og tillögur
Jóns Sigurðssonar í málum
þessa tíma, verzlunarmáli,
fjárhagsmáli, alþingismáli,
skólamáli. Þó verður að geta
um, að í 2. árg. félagsrit-
anna birti hann ritgerð, er
hann nefndi Um skóla á ís-
landi. Kemur hann þar fram
með hugmynd um búnaðar-
skóla og skóla fyrir stýri-
menn, verzlunar- og iðnað-
armenn, sem hann vill
tengja fyrstu bekkjum lat-
ínuskólans, með öðrum orð-
um taka upp gagnfræðapróf
nútímans.
fslendingar fengu ráð-
gjafarþing 1843, og kom það
fyrst saman 1845. Sjálfsagt
þótti, að tveir Hafnar-ís-
lendingar tækju þar sæti,
þeir Jón Sigurðsson og
Brynjólfur Pétursson.
Einkahagir Brynjólfs öftr-
uðu honum frá því, en ís-
firðingar kusu Jón Sigurðs-
son þingmann sinn með 50
atkvæðum gegn 2. Þetta
þing var ekki áhrifamikið,
þingmenn óvanir þingstörf-
um og bændur heldur mál-
stirðir innan um konung-
kjörið stórmenni. En fram-
koma Jóns Sigurðssonar var
hin glæsilegasta á þessu
fyrsta þingi. Er í frásögur
færandi, að nokkrar hnipp-
ingar urðu með honum og
konungsfulltrúa, Dananum
Bardenfleth, strax í fyrsta
málinu, en það fjallaði um
þing í heyranda hljóði.
Sagði Jón, að það væri vilji
þjóðarinnar, að þinghald
yrði þannig. Brást kon-
ungsfulltrúi þá reiður við
og kvað „vilja vors ein-
valdskonungs“ eiga hér
að ráða, og ef alþingismenn
efuðust eitthvað um það,
taldi hann skyldu sína „að
grípa til þeirra ráðai sem
nú verður ekki séð fyrir
endann á.“ Jón svaraði sam-
stundis og kvaðst með orð-
inu vilja hafa átt við ósk
þjóðarinnar. En þetta sýnir,
hversu lýðræði, vilji al-
mennings, er honum ríkt í
huga strax á þessu fyrsta
þingi.
Annars mun Brynjólfur
Pétursson hafa lýst þessu
Frh. á 11. s.
Máluð mynd af Jóni Sigurðssyni 25 ára gömlum.
IMokkur atriði tim
ævi hans og störf