Vísir - 17.06.1961, Blaðsíða 11

Laugardagur 17 júní 1961
VISIR
11
Jtn Sigurðssoii
Framh. af 9. síðu.
þingi vel, þegar hann skrif-
aði í bréfi: „Lítið gagn hefur
verið í þinginu nema að
Jóni.“
Árið 1848 er mikið um-
brotaár í Evrópu allri og
frelsishugur i mönnum. í
Danmörku afsalar Friðrik 7.
sér einveldi. Má geta nærri,
að íslendingum í Höfn var
ekki rótt, nú reið á, að ís-
lendingar héldu vel á mál-
um. Jón Sigurðsson skrifar
eina af sínum merkustu
greinum í Ný félagsrit, Hug-
vekju til fslendinga, og vel-
ur henni að einkunnarorðum
upphaf Bjarka-mála hinna
fornu:
Dagur er upp kominn,
Dynja hana fjaðrar,
mál er vílmögum
að vinna erfiði.
Er skemmst af að segja, að
í ritgerð þessari leggur
hann grundvöll að sjálfstæð-
isbaráttu fslendinga. Er þeg-
ar hafinn undirbúningur
undir þinghald um framtíð-
arskipun landsins og tengsl
þess við Danmörku — Þjóð-
fundinn. Vonarneisti hefur
kviknað, þjóðin er að
vakna af löngum dvala.
Fundir eru tíðir um landið,
blöð og tímarit skrifa ein-
arðlegða um málið. Úti í
Höfn liggja þeir ekki á liði
sínu Jón Sigurðsson og
Brynjólfur Pétursson. Brynj-
ólfur er orðinn forstöðumað-
ur við íslenzku stjórnar-
deildina, sem stofnuð var
sumarið 1848. Hvílir mjög
á honum að hafa áhrif á
stjórnarfrumvarp það, sem
leggja á fyrir Þjóðfundinn.
Vann hann bæði vel og
drengilega. Svo missir hann
heilsuna og andaðist sama
árið og Þjóðfundur var hald-
inn.
Ég fjölyrði ekki um Þjóð-
fundinn. Stjórnarfrumvarp-
ið, sem fyrir hann var lagt,
var óræsti mikið, ísland átti
að vera eins konar amt í
Danmörku. Þegar sýnt var,
að fundarmenn fengust ekki
Kalli frændi
til að samþykkja þetta, sleit
stiftamtmaður, Trampe
greifi, fundi.
Þessi endalok urðu gífur-
leg vonbrigði. En þrátt fyrir
það, er Þjóðfundurinn einn
af merkustu atburðum ís-
landssögunnar og lokaþáttur
hans einhver sá svipmesti í
sögu alþingis. Hin glæsilegu
og snöggu viðbrögð Jóns Sig-
urðssonar við óréttinum
verða munuð, meðan fsland
stendur. Og setningin Vér
mótmælum allir hefur
hljómað siðan í hugum fs-
lendinga.
Næstu árin eftir Þjóðfund
þokaði stiórnarmáli lítt
fram, þó að hvert alþingi
tæki það upp, að undan-
teknu þinginu 1855, en það
þing sat Jón Sigurðsson
ekki. Jón ritar ekki mikið
um stjórnmál fslendinga um
sinn, enda hafði hann gert
það svo rækilega áður, að fáu
var við að bæta. En hann
brást skelegglega við, ef
honum fannst réttu máli
hallað, eins og þegar frægur
lagaprófessor, Larsen, gaf út
indafélagi í Munchen. Heima
á íslandi dró fjárkláðamálið
nokkuð úr vinsældum hans
um hríð.
Ekki er kostur að rekja
hér stjórnmálabaráttu Jóns
Sigurðssonar eftir Þjóð-
fundinn, hún er of viðamikil
til þess. Hún var í senn and-
óf og sókn. Skriður komst
nokkur á stjórnarmálið eftir
1864. Stjórnin lagði frum-
vörp fyrir hvert þing — öll
óaðgengileg og var hafnað,
og hafði Jón Sigurðsson for-
ystu í því. Hafði hin ákveðna
afstaða íslendinga þau áhrif,
að frumvörp þessi fóru stöð-
ugt batnandi, þar til 1873,
að ekki var lengur á móti
staðið, þó að langt væri frá,
að Jón Sigurðsson teldi
frumvarpið þá fullnægja
réttindum þjóðarinnar.
Ekki er hægt að hlaupa
hér fram hjá fjárhagsmál-
inu, því að það er svo ljóst
dæmi um það, hvílík áhrif
barátta Jóns Sigurðssonar
hafði. Tildrög málsins voru
vitaskuld væntanlegur að-
skilnaður fiárhags íslands og
rit '1855 og taldi sig þar—'Banrnerkur. Áður en þessu
sanna, að fsland væri löngu máli-var-hreyft, töldu Danir
innlimað í Danmörku sam-
kvæmt öllum þjóðarrétti.
Lét stjórnin strax snúa rit-
inu á íslenzku. Jón samdi
þegar bók til andsvara, og
hrakti niðurstöður prófess-
sorsins rækilega af lærdómi
og skarpskyggni. Olli þessi
ritgerð þáttaskilum í stjórn-
málabaráttu íslendinga, og
var aldrei gerð tilraun til að
vefengia niðurstöður hennar.
Á öðrum sviðum var Jón
Sigurðsson störfum hlaðinn
af stórvirkjum. Árið 1851
varð hann forseti bókmennta-
félagsins eftir Brynjólf Pét-
ursson, og Árnasafn hvíldi
að öllu leyti á herðum hans.
Fylgdu þessu mikil og
vandasöm útgáfustörf. Um
þekkingu alla á íslenzkum
fræðum, fornum og nýjum,
var jafnan til hans leitað
fremur en nokkurs annars og
hafði hann út af því mikil
samskipti við útlenda menn.
Árið 1-859 var hann heiðr-
aður með riddarakrossi fyrir
vísindastörf og 1866 var
hann kjörinn félagi í vís-
ísland vera í skuld við sig.
En þegar Jón fór að kanna
málin var niðurstaðan mjög
á annan veg. Sýndi hann
fram á með óyggjandi rök-
um, að við áttum stórfé inni
í Danmörku eftir viðskipti
undanfarinna alda fyrir and-
virði konungsjarða, stóls-
jarða, stólseigna og af verzl-
unararði. Gerði hann kröfu
um, að viðurkennd yrði upp-
hæðin 1270000 rd. og fór þó
mjög hóflega í sakirnar, en
4% vextir af þessari upphæð
eru 50800 rd. á ári. Tóku
Danir þessu fjarri í fyrstu,
en 1861 var svo komið, að
þeir buðu 8000 rd. fast ár-
gjald, og þótti vel boðið. Þvi
var hafnað. 1869 var tilboð
þeirra komið upp í 15000 rd.
og var ekki heldur gengið að
því. Árið eftir buðu þeir svo
30000 rd. Er þetta því merki-
legra sem þetta er í rauninni
verk Jóns Sigurðssonar eins.
Þótti mörgum þessi barátta
hans í fjárhagsmálinu mjög
óheppileg og ekki til annars
en spilla fyrir öðrum málum.
þó að enginn nefni það, eftir
að hann hafði sigrað.
Jóni Sigurðssyni var ekki
boðið heim á þjóðhátíðina
1874. Töldu margir það
mestu hneysu, sem það og
var, en hvergi verður þess
vart, að Jón hafi tekið sér
það nærri Er vafasamt, að
hann hefði kunnað við sig
innan um þá konunglegu
embættismenn, sem þar
voru, ekki sízt fyrir það, að
hann hafði nú þegar hafið
baráttu fyrir umbótum á
hinni nýju stjórnarskrá, sem
konungur færði íslending-
um á þjóðhátíðinni.
En Þingvallafundurinn 5.
—7. ágúst sendi Jóni ávarp,
sem hefst á þessa leið:
„Virðulegi herra.
Á þessum hátíðardegi
þjóðar vorrar er það hin
Ijúfasta skylda, er þessi
fundur fær fullnæet, að
votta yður í nafni íslands
sona og dætra systkinalegar
þakkir fyrir hið mikla gagn,
er þér hafið unnið landi yð-
ar sem forvörður í frelsis-
baráttu þess, og fyrir hina
miklu frægð, er þér hafið
unnið því sem þjóðlegur vís-
indamaður, meðal hins
menntaða heims . ...“
Var ávarp þetta virðulegt
og sjálfsagt, því að eigna
mátti Jóni Sigurðssyni flest
það eða allt, sem nýtilegt
var í hinni nýju stjórnar-
skrá.
Jón Sigurðsson sat á
tveimur þingum eftir þetta.
Á síðara þinginu var hann
sjúkur, gegndi þó forseta-
störfum sínum alltaf, en tók
aMrei til máls. Vissu þá allir,
að hann mundi ekki sitja
fleiri þing.
Eftir þetta var hann sjúk-
ur lengst af. Hann andaðist
7. des. 1879.
Skammt var á milli hans
og frú Ingibjargar konu
hans. Hafði hún gengið of
nærri sér við að hjúkra
honum síðustu dagana. Var
hún á fótum aðeins tvo daga
eftir lát hans og andaðist 16.
desember. Þau voru að eigin
ósk jarðsett heima á íslandi.
Fór hin virðulega athöfn
fram hér 1 Reykjavík 4. maí
vorið eftir.
Séra Eiríkur Briem lýsir í
Andvara 1880 framkomu
Jóns Sigurðssonar á þingi á
þennan hátt:
„Ræður hans höfðu venju-
lega mikil áhrif, enda var
röddin ákaflega sterk og
framburðurinn hrífandi.
Það var einkennilegt, að
hann nafngreindi mjög
sjaldan þá menn, er voru á
annarri skoðun en hann, eða
sneri máli sínu beinlínis á
móti þeim, hvort sem heldur
var í ræðum eða ritum. Aft-
ur sparaði hann eigi að vitna
til orða þeirra manna, er
voru á sama máli og hann;
þótti þeim oft vænt um.
Hann hugsaði eigi um að
svala geði sínu, heldur um
það að vinna sem flesta til
að fylgja því, er hann áleit
rétt, eða að minnsta kosti
koma þeim til að leggja sem
minnst á móti því. Hann tal-
aði aldrei undir rós, og
kerskni og kímni þótti hon-
um ósamboðin virðingu
þingsins.“
Því fór fjarri, að íslend-
ingar næðu því marki, sem
Jón Sigurðsson dreymdi um,
meðan hans naut við. Þeir
hafa sjálfsagt ekki náð því
að öllu leyti enn. Eigi að síð-
ur má fullyrða, að enginn
íslenzkur stjórnmálamaður
hefur haft slík áhrif sem
hann. Þar kemur ekki aðeins
til greina forvsta hans í höf-
uðmálum þjóðarinnar, held-
ur eigi síður áhrif hans á
þjóðina sjálfa, framtak henn-
ar og hugsunarhátt. Þegar
hann hefur stjórnmálabar-
áttu sína er þjóðinsundruðog
dauf. Þegar hann skilur við
hana, hefur hún öðlazt
sjálfstraust og áhuga, sam-
einuð um háleit mál.
Ég ætla að ljúka þessu
máli með því að taka upp
kafla úr bréfi, sem Jón Sig-
urðsson skrifaði norðlenzkri
konu 1871, því að það sýnir
í fáum orðum, hver draum-
sýn hans í rauninni var. Ég
veit ekki til þess, að bréfið
hafi verið prentað; en það er
geymt í Lbs. 2561, 4to.:
„Ég vona við getum öll
huggað okkur við, að þegar
allt íslenzkt fólk, konur
sem karlar, leggst á eitt með
að halda fram málum vor-
um, sannleikanum og vor-
um þjóðlega rétti, og það
maður fram af manni, þá
sé ekki einungis sigurinn
oss vís, heldur einnig notin
af honum til heilla lands og
lýðs. Þó hverjum einstökum
verði lítið ágengt, þá safnast
þegar saman kemur, og
margar hendur vinna létt
verk. Þegar móðirin brýnir
föðurlandsást, dyggð og
þreklyndi -til allra framfara
og alls góðs fyrir sonum og
dætrum, þá má treysta því,
að allt landsfólkið heldur
saman sem góð systkin, og
smásaman ryðst landinu og
þjóð vorri braut til vel-
gengni og farsældar.“
☆ '