Vísir - 17.08.1961, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 17. ágúst 1961
Ví SIR
9
• • . >.

* 0tfs?ntór!t, 'Dct<
mmlt'it, h £?tte!ri!rg', «8r
ftfta iííi i/í X r'* t Íít i <J 'íh i l&t&m
m n-'ir’f t"'< *. (W>1 ?> !’«.«'>'(*«■« *W*
tsfftc, ^fts^r ( -í ' fcc í- ' >- vc , f*. iíftA Slftit Sftfí 3*
' t X ' i>. ' >. i ( < r< (!-. íf»
,-if, C".- <-i, ! <« ' : <íí.i f
í'- *t’ o, * -,-<;, {: ’ ' < -t " !*-'< «Jr«
n t < ‘<1 < , . < ( < <' ‘ '< i- .
en . ........... i: ( " » a« •< < '• » «!>li
'j f-< • --‘V
i
i?5ÉT í ■ /-f
V ,, V í 1
1111«!
WíK&ftSSiftii:
.

Hún átti vitlausa stiftamt-
manninum mikið að þakka.
Afmælisdagur Reykja-
víkur sem kaupstaðar er
talinn 18. ágúst, vegna
þess að þann dag árið
1786 gaf Kristján 7.
Danakonungur út kon-
ungsúrskurð um afnám
konungsverzlunarinnar
og var íslandsverzlunin
gefin frjáls fyrir alla
þegna Danakonungs. Þá
var 6 verzlunarstöðum
á Iandinu veitt kaup-
staðarréttindi. og. var
Reykjavík meðal þeirra.
Hinir kaupstaðirnir voru
Vestmannaeyjar, Eski-
fjörður, Akureyri, ísa-
fjörður og Grundar-
fjörður. Ákvæði þessi
gengu þó ekki í gildi
fyrr en um áramótin
1787 og mætti með rétti
halda því fram að afmæli
Reykjavíkur sé ekki fyrr
en 1. janúar.
Höfuðstaður við Faxaflóa.
Á áratugunum næst á
undan þessum atburðum,
höfðu ýmsir atburðir gerzt,
sem hnigu að því að Reykja
vík yrði höfuðstaður fs-
lands.
Það verður að álíta, að
höfuðstaður landsins hefði
vart getað orðið annarsstað-
ar en við Faxaflóa. Á suð-
vestur-hluta landsins hefur
byggðin ætíð verið mest og
Suðurlandsundirlendi hafn-
laust, meðan hafísinn gerði
siglingar fyrir Norðurlandi
ótryggar. Alþingi var og í
þessum landshluta og aðal-
bækistöðvar konungsvalds-
ins á Besaastöðum.
Þrátt fyrir þetta var þó
lengi óráðið, hvar við Faxa-
flóann höfuðstaður íslands
risi. Fram á 18. öld var
Reykjavík aðeins góð kirkju
jörð með mörgum hjáleig-
um. Verzlunarstaður var í
Hólminum, sem er smáeyja
fyrir vestan Örfirisey. Lengi
vel var. Hafnarfjörður aðal-
verzlunarstaðurinn hér um
slóðir og var um tíma hald-
ið á loft tillögum um að gera
hann að höfuðstað íslands.
Skúli fógeti.
Það sem virðist hafa ráð-
ið hér úrslitum voru verk-
smiðjuhúsin, sem Skúli fó-
geti lét reisa í Reykjavík
upp úr 1750. Það virðist
hafa verið Skúla í sjálfsvald
sett, hvar hann léti reisa
þau. Það kom þá mjög til
mála að reisa þau í Gufu-
nesi, skammt frá þeim stað,
þar sem Áburðarverksmiðj-
an er núna, en Skúli kaus
Reykjavík og það sem réði
vali hans var að því er
menn telja að hann minnt-
ist þess að hér hafði fyrsti
landnámsmaðurinn tekið
sér bólfestu. Þetta virðist
hafa verið tilfinningaatriði
hjá Skúla og réði úrslitum.
Eftir að verksmiðjuhúsin
höfðu verið reist, á svæð-
inu neðst við Grjótagötuna,
sem nú er, leið ekki á löngu
áður en verzlunin flutti úr
Hólminum og í land og
munu hús konungsverzlun-
arinnar þá hafa verið aðal-
lega fram við sjóinn, þar
sem nú eru gatnamót Vest-
Auglýsing frá 18. ágúst 1786, þar sem Kristján sjöundi af Guðs náð tilkynnir að Reykja-
vík og fimm aðrir verziunarstaðir séu gerðir að kaupstöðum.
urgötu, Aðalstrætis og Hafn
arstrætis.
Levetsow
vildi bylta öllu.
Nú gerðist margt sam-
tímis. Á árunum 1782 til
1784 var feikilegt tap á kon-
ungsverzluninni, sem staf-
aði m-a. að því að Móðuharð
indin skullu á og heimilaði
konungur verzluninni að
taka stórlán til aðstoðar
landsmönnum í erfiðleikun-
um. Og þá gerðist það einn-
ig, að Daninn Levetsow fór
að hafa mikil áhrif á fs-
landsmál, en hann gerðist
sérfræðingur í málefnum
íslands, ferðaðist hér um og
fór með málefni íslands í
rentukammerinu.
Levetsow varð síðan stift-
amtmaður á fslandi 1785 til
1790. Hann hefur stundum
verið kallaður vitlausi stift-
amtmaðurinn, vegna ofsa
síns og skapríkis, en hann
vildi bylta öllu og breyta
á íslandi. Hann kom með
tilíögúf um brottflutning
þjóðarinnar af íslandi bg
niðurlagning Alþingis og
vildi koma á landvörnum
og herskyldu, en ekkert af
því náði fram að ganga.
Hinu kom hann fram, að
biskupsstóll og skóli var
lagður niður í Skálholti.
Biskupssetrið fluttist að
Laugarnesi, en skólinn á
Hólavelli, í brekkunum fyr-
ir ofan Suðurgötu og
Reykjavíkurkirkja var gerð
að dómkirkju. Hann átti og
frumkvæðið í verzlunar-
málinu.
Þó að Levetsow hafi ekki
verið vinsæll á íslandi og
þó hann hafi verið blóðug-
ur fjandmaður Skúla fó-
geta á elliárum hans, þá
Klapparvör — líkan gert af Eggert Guðmundssyni listmálara.
verður því ekki neitað að
Reykjavík á honum mikið
að þakka. Ef til vill mætti
líta á hann sem þriðja höf-
und Reykjavíkur næst á
eftir Ingólfi og Skúla.
Hvaða þýðingu hafði það
nú, að Reykjavík fékk
kaupstaðarréttindi og verzl
unin var gefin frjáls? Við
þurfum ekki að fara langt
til að sjá þetta. Allt fram
að þessu hefur hin opinbera
Grænlandsverzlun haft ein-
okun þar, og hefur hún ver-
ið alræmd fyrir óreiðu og
laka þjónustu. Nú er verið
að gefa verzlunina frjálsa
þar og nýir og fullkomnari
viðskiptahættir með bættri
þjónustu eru teknir upp.
Útmæling kaupstaðanna.
Þann 12. febrúar 1787 fór
Vigfús Þórarinsson sýlu-
maður á staðinn og kvaddi
til tvo menn, þá Guðmund
Jónsson hreppstjóra i
Skildinganesi og Pétur
Bárðarson vefara í Grjóta
til að mæla út kaupstaðar-
svæði í Reykjavík.
í útmælingarskjalinu
kemur í ljós að kaupstaðar-
mörkin eru dreg.in frá „Sjó-
búð“ sem mun hafa staðið
nálægt því þar sem „Veit-
ingastofan Naustið“ er núna
og þaðan suður eftir línu,
sem hefur legið svona um
það bil um Mjóstrætið, suð-
ur að lóð Hólakots og þaðan
í Tjörnina nálægt núverandi
slökkvistöð. Síðan fylgdu
mörkin Læknum úr Tjörn-
inni og til sjávar nálægt
Esso-portinu. Er þess getið
að á þessu svæði, sem er
um 30 þúsund ferfaðmar
séu verzlunarhúsin, verk-
Framh. á bls. 10,