Vísir - 21.07.1962, Blaðsíða 10

10
- Laugardagur 21. júií 1962.
Auk œviminninganna er mér-
kunnugt um erfiljóð frá 18. öld
um eftirtaldar persónur:
Jón Þorláksson sýslumaöur,
Khöfn, ártal vantar, en Jón
deyr árið 1712 þannig að erfi-
ljóðin hafa naumast verið
gefin út löngu seinna (8 bls.).
Jórunn Skúladóttir Khöfn 1761
eða ’62 (4 bls.).
Þórunn Guðmundsdóttir sýslu-
mannsfrú, Khöfn 1765 (8
bls.).
Eggert Ólafsson og Ingibjörg
Guðmundsdóttir, Khöfn 1769
(16 bls.).
Magnús Gíslason amtmaður,
Khöfn 1771 (15 bls.).
Karitas Bjarnadóttir, Hrappsey
1784 (14 bls.).
Jóhanna Ormsdóttir, Hrappsey
1784. Ekkert eintak þekkist
lengur af þessum erfiljóðum,
en það eru til heimildir fyrir
því, að þær hafi komið út.
á prenti. Um blaðsíðutal er
ekki vitað.
Hannes Finnsson biskup, Leir-
árgörðum 1796 (8 bls.).
Þessi erfiljóð voru ýmist ort
á íslenzku eða latínu og um
höfundana er í mörgum tilfell-
um vitað, þótt þeir séu ekki
nafngreindir hér. Eru þá upp-
taldar allar æviminningar og
erfiljóð, sem mér er kunnugt
um fram til loka 18. aldar.
Hér hefur ekki verið farið út
í það að skrá orðréttan titil hverr-
ar æviminningar, eins og hann er
á titilblaðinu. Það út af fyrir sig
hefði orðið of langt mál, þvf á
18. öldinni var það siður að hafa
titlana langa og flúra þá með tild-
urslegu orðskrúði og hástemmd-
um lýsingarorðum. Hér skulu tvö
dæmi tekin. Hið fyrra er titillinn
á æviminningu Sigurðar lögmanns
Björnssonar, Hólum 1726, en hann
er svolátandi:
„Einföld líkpredikun yfir greftr-
an þess eðla mjögvelvísa og guð-
hnædda herra, hr. Sigurðar Björns-
sonar, (sællar og blessaðrar minn-
ingar) lofsverðugs lögmanns
sunnari og austan á Islandi. Hver
með æskilegu og hægu andláti
héðan brottkallaðist þann 3. sept-
ember 1723 á því áttugasta og
fyrsta ári síns aldurs. En þann 14.
sama mánaðar var hann andvana
Iíkami 1 margra eðla, göfugra, æru-
verðugra, heiðarlegra og ærlegra
manna viðurvist, með mjög sóma-
samlegri líkfylgd til síns hvíldar-
staðar lagður að Saurbæjarkirkju
á Kjalarnesi. Samsett og fram-
flutt af sr. Gesti Árnasyrii Hólum
1726.
Hitt sýnishornið er af titilblað
að erfiljóði um Þórunni Guð-
mundsdóttur sýslúmannsfrú, en
það hljóðar þannig:
„Þess mannlega lífs fallvalta
hlutskiptis, hugleitt til verðugrar
útfararminningar, þeirrar göfugu,
guðhræddu og dyggðumskrýddu
höfðingskvinnu eðlamadömu Þór-
unnar Guðmundsdóttur er þann 28.
1764 við sáluhjálplegan dauða
burtkallaðist, eftir að hún hafði
vel og dyggilega framleitt sitt líf i
tímanum í 44 ár og þar af í 18
ár verið í yndælu hjúskaparbandi
með eðla-göfugum sýslumanni sr
Pétri Þorsteinssyni, sem nú ásamt
þeirra 4 hjartkærum börnum,
syrgir og þreyir sitt ástúðlegt
ektahjarta. Þá hennar andvana
líkami með sómasamlegri sorgar-
fylgd var heimfærður til síns hvíld
arstaðar í Vallaness kirkjugarði
þann (?) júní 1764. í Ijóðum fram-
sett af þeirrar sælu höfðings-
kvinnu samt eðla-göfugs sorgar-
hússins reiðubúnum þénara Magn-
úsi Guðmundssyni. Kaupmanna-
höfn, þrykt af A. F. Stein 1765.“
Þessir tveir titlar eru ekki vald-
ir sem sýnishorn vegna þess að
þeir séu eitthvað afbrigðilegir,
heldur eru þeir teknir af hreinu
handahófi. Og það er ekki fyrr en
líða tók á 18. öldina að menn
tóku að stilla hinunr hástemmdu
bókartitlum í hóf.
Þá er æviatriða íslenzkra
manna getið í nokkrum erlendum
ritum, sem komu út til loka 18.
aldar. Meðal þeirra má nefna:
Nils Aufvedsson Dal: Speionen
biographicum de antiquariis Sve-
ciæ, in quo, Johannis Hadorphii,
Eliæ Brenneri & Islandorum curæ
enarrantur, Sthm 1724. Þar er get-
ið nokkurra þeirra íslendinga, sem
Seinni
blníi
hvað mest unnu að fornfræðistörf-
um og útgáfum í Svíþjóð á 17. og
byrjun 18. aldar, m. a. þeirra Jóns
Rúgmanns, bræðranna Guðmund-
ar og Helga Ólafssona, Lofts Jós-
epssonar, Guðmundar Guðmunds-
sonar, Jóns Vigfússonar o. fl.
C. Gjessing: Nye Samling af
danske, norske og islandske Jubel-
Lærere med hosfögede Slægt-
Register og Stam-Tavler I-p-III
Khöfn 1779—86. 1 fyrsta bindinu
eru ýtarleg æviágrip biskupanna
Ólafs Hjaltasonar, Gísla Jónsson-
ar, Guðbrands Þorlákssonar.
Steins Jónssonar og Jóns Árna-
sonar með ættartölum þeirra
allra.
Öðru bindi þessa ritverks er tví-
skipt og komu engar ævisögur ís-
lendinga út í fyrri hlutanum, en
í seinni hlutanum eru æviágrip
eftirtalinna manna: Arngríms Jóns-
sonar lærða, Bjarna Gamalíeis-
sonar rektors, séra Páls Björns-
sonar í Selárdal, séra Halldórs
Pálssonar Selárdal, séra Jóns
Einarssonar i Reykholti, séra
Böðvars Jónssonar í Reykholti
séra Halldórs Jónssonar t Reyk-
holti, séra Halldórs Jónssonar á
Stað í Grunnavík, Finns Jónsson-
ar biskups, séra Hjörleifs Þórðar
sonar á Valþjófsstað, séra Gísla
Jónssonar í Staðarhólsþingum og
Sigurðar Jónssonar á Holti undir
Eyjafjöllum. Með æviágripi Arn-
gríms lærða fylgir löng ættartala
í þriðja og síðasta bindinu komu
æviágrip séra Einars Sigurðsson-
ar I Eydölum með langri ættar-
tölu, séra Gísla Einarssonar í
Vatnsfirði, séra Ólafs Einarssonar
að Kirkjubæ, séra Eiriks Ólafs-
sonar að Kirkjubæ, séra Sigurðar
Oddssonar < Stafholti, séra Þor
valds Stefánssonar á Hofi í
Vopnafirði, séra Gísla Bjarnasonar
á Melum, séra Ólafs Sigfússonar
á Reynistað í Vopnafirði, séra Eyj-
ólfs Jónssonar á Völlum, séra
Sveins Jónssonar á Barði, séra
Jóns Sveinssonar á Barði svo og
séra Páls Sveinssonar í Goðdölum.
Auk ættartölu séra Einars í Ey-
dölum er í þessu bindi ættartala
afkomenda séra Sveins Jónsson-
ar á Barði.
Eve Malling: Store og gode
Handlinger af Danske, Norske og
Holstenere. Khöfn 1783. Auk þess
kom rit þetta út á fleiri tungu-
málum, þar er stuttlega drepið á
nokkra íslendinga, þá Odd Gott-
skálksson, Sighvat Þórðarson,
Daða Guðmundsson, Auðunn vest-
firzka, Guðbrand Þorláksson, Stef-
án Stephensen, Skúla Magnússon,
Magnús Ketilsson, Guðmund
Runólfsson, Árna Þórarinsson,
Guðlaug Sveinsson, Jón Stein-
grímsson, Jón og Guðmund Egils-
syni, Nikulás Halldórsson, Erlend
Sigurðsson, Brynjólf Sveinsson,
Þormóð Torfason, Snorra Sturlu-
son og Árna Magnússon.
Jens Worm: Forsög til et Lexi-
con over danske, norske og is-
Iandske lærde nMæncLmeam; ved
trykte Skrifter haye-:gjQrt Sig be-;
kæntde, saavelsom andre herstud-
erede, som noget have skrevet,
hvorude deres Födsel, betydeligste
Levnets Omstandigheder og död
ved Aarstal kortelig erindres og
deres Skrifter, saavidt smæligt,
fuldstændig auföres I—III Hels-
ingör og Khöfn 1771—84. í þessu
riti kemur stór hópur íslendinga
við sögu.
í danska tímaritinu Minerva
1786—88 birtist ævisaga Þormóðs
Torfasonar, samin af Jóni Eirfks-
syni. Hún kom þar út í mörgum
heftum.
í öðru dönsku tímariti sem
heitir Kiöbenhavnske Nye Tidend-
er om lærde og cusiense Sager
hef ég rekið mig á allýtarleg ævi-
söguágrip nokkurra merkra Is-
lendinga, þeirra á meðal Jón
Vídalín, Eggert Hannesson, Odd
Einarsson og Árna Oddsson
nokkrum heftum á árinu 1752.
1 danske Magazin III. 1747 birt-
ist ævisaga Ögmundar biskups
Pálssonar eftir Jón Ólafsson
Grunnvíking Af hinum mörgu
ritum sem Jón samdi um ævina
er þetta ævisögubrot hans nálega
það eina sem birtist á prenti að
honurn lifandi.
Ég efa ekki að eitthvað kunni
að vera til fleira af ritum frá því
fyrir aldamótin 1800 þar sem ís-
lenzkra manna er getið og ævi-
atriða þeirra að meira eða minna
leyti. Þeirra á meðal má nefna
Sciagraphiu Hálfdáns Einarssonar
og Kirkjusögu Finns biskups Jóns-
sonar, svo að tvö merkisrit ís-
tenzkra fræðimanna séu nefnd.
Þ. Jós.
Ákriffasimi
Visis er
1 16 60
ua
Framh. af 6. síðu.
— Já, þegar þú nefnir það,
minnir mig, að það sé 45 km.
skilti, rétt austan við Shell.
— Já nánar til tekið, austan
við beygjuna hjá Lækjar-
hvammi. Einnig er skilti á
Reykjanesbraut sunnan við
skrifstofur Loftleiða.
— En hver er þá hámarks-
hraði á þjóðvegum? spyr öku-
maður.
— Það eigið þér sjálfur að
vita. — Hann er 70 km. fyrir
fólksbifreiðir og léttari bifreið-
ir.
Hámarkshraði miðast
við beztu skilyrði.
En þá skjilum við snúa okk-
ur að sjálfu brotinu. Þér ókuð
á 70 km. hraða, þegar þér mætt
uð jeppanum á hæðinni.
— Já, ég viðurkenni það, en
það er ekki of hratt ekið, ekki
sögðuð þér það áðan.
— Þér verðið að taka það
með í reikninginn, að hámarks-
hraði miðast við beztu skilyrði.
Góðan og opinn veg, þar sem
vel sézt til ferða annarra. Þár
áttuð að draga úr ferðinni, áður
en þér komuð að hæðinni og
viðbúnir að mæta þeim tálm-
um, sem handan hæðarinnar
geta verið. T. d. var auðséð
áðan, að þér áttuð í erfiðleik-
um með bifreiðina, þegar þér
mættuð jeppanum. Hefði ekki
ökumaður hans verið svona
fljótur að hemla, og það í möl
inni úti við vegabrúnina, hefði
getað orðið stórslys.
— Já, það er vandlifað i
þessu landi. Ég hef nú verið er
Iendis og ekið þar nokkuð mik-
ið. Þar kom aldrei neitt fyrir
mig og pólísarnir voru ekki að
elta mann
— Þér eruð einn af þeim
heppnu. Hvorki slysavaldur né
á skrá lögreglunar. En nú má
búast við því, hvenær sem er,
ef þér ætlið að hafa þennan
háttinn á.
Hratí ekið hjá
Brúarlandi
Eftir að Sigurður hafði veitt
ökumanninum áminningu, stig-
um við upp í bílinn og ókum
hægt austur á leið. Þegar móts
við Lágafell kom, fór Sigurður
að hafa orð á því, hversu sumir
bílstjórar aka óvarkárnislega
hjá Brúarlandi. Varla hafði
hann sleppt orðinu, þegar bif-
reið af Ford-gerð ekur fram
hjá okkur á nokkuð mikilii
ferð, svo ao við höldum í hum-
átt á eftir. Stuttu fyrir ofan
kaupfélagið ekur billinn fram
hjá skilti, sem að vísu lætur
ekki mikið yfir sér (minni gerð
umferðarskilta) merkir það
börn að leik. Einnig stendur á
því varúð næsta 1,1 km.
En bílstjórinn virðist ekki
hafa tekið eftir skiltinu, því að
ekki hægir hann ferðina, og
bíllinn heldur áfram með sama
hraða næsta 1,1 km.
Móts við Sandver h.f. stöðv-
ar Sigurður bifr^iðina til að tala
við ökumanninn, sem var hinn
kurteisasti.
— Tókuð þér ekki eftir um-
ferðarmerkinu, sem merkir börn
að leik og varúð á næsta 1,1
km. löngum vegarkaflá?
— Nei, ég tók ekki eftir þvi,
en ég tók eftir umferðarskilti,
sem merkti beygju við Hlégarð.
— Þér verðið að beita allri
athyglinni við aksturinn. Hérna
uppi á hæðinni er umferðar-
skilti, sem merkir börn að leik
og varúð næsta 1,1 km. löngum
vegarkafla. Báðum megin við
veginn er nokkurt þéttbýli og
börn fara oft yfir þessa götu.
I nágrenninu er sundlaug, skóli,
íþróttasvæði félagsheimili, svo
að eitthvað sé nefnt. Einnig ók-
• uð þér helzt til hratt, eða á
rúmum 70 km. hraða.
— Nei, ég stend í þeirri mein
ingu, að ég megi aka hér á 70
km. hraða.
— Þér skuluð athuga það, að
hraðinn má aldrei vera meiri en
svo, að þér getið stöðvað bif-
reiðina á þriðjungi þeirrar vega
lengdar sem er auð og hindrun-
arlaus fram undan og ökumað-
ur hefur útsýni yfir. Einnig
hvílir sérstök skylda á öku-
manni að aka hægt og sýna ýtr-
ustu varkárni í þéttbýli. Og það
er hægt að kalla þetta umhverfi
hérna þéttbýli.
Ökumaðurinn lofaði að Iáta
sér þetta að kenningu verða og
við höldum á leið í bæinn.
Slæmt viðhald
á vegum.
Okkur datt í hug að ná tali
af vöruflutningabílstjóra og
spyrja hann um umferðina í
nágrénni borgarinnar og sitt-
hvað fleira. Þegar við ókum nið
ur Laugaveginum tókum við eft
ir stórum Volvó flutningabíl
fyrir utan M. R. búðina. Bíllinn
heyrði til flutningafélagi Kjósar
hrepps og ökumaður hennar hét
Hreiðar Grfmsson, frá Gríms-
stöðum í Kjósarhreppi.
— Ertu lengi búinn að aka
þessum vöruflutningabíl, Hreið
ar? ,
— Þessum bíl er ég búinn að
aka f 4 ár.
— Hvernig finnst þér menn
aka hérna á vegunum í ná-
grenni borgarinnar?
— Almennt vel, á þeirri leið
sem ég ek, en það eru alltaf
innan um menn, sem sýna ó-
kurteisi og ekki vott af tillits-
semi. Um hraðan akstur er það
að segja að það er svo lítil!
kafli á vegunum ,sem hægt er
að aka hratt á.
—1 Er ekki erfitt að aka
svona stórum og þungum bíl á
mjóum vegum?
— Jú, það getur verið það,
annars eru flestir bílstjórar til-
litssamir við okkur þessa vöru-
flutningabílstjóra.
— Hvernig gera menn yfir-
leitt vart við sig, þegar þeir
ætla fram úr?
— Mjög algengt, að þeir
kveiki á ljósunum og depli þeim
og auðvitað flauta þeeir.
— Svo að við snúum okkur
að öðru, hvað finnst þér um
vegina hérna í nágrenni borg-
arinnar?
/ — Viðhaldið á þeim er mjög
lélegt. Ef á að minnast á veg-
ina hérna við bæinn, ber sér-
staklega að geta þess, hvað
hvörfin eru slæm, og þau mynd-
ast alltaf á sama stað. Það þarf
nauðsynlega að ,,púkka“ þessa
staði upp. Eins ber líka að geta
þess, hversu ræsin eru stór
hættuleg. Þau eru flest mjórri
en vegirnir og vegirnir eru svo
grafnir við þau.
Hreiðar var að flýta sér, en
kvaðst að síðustu vilja segja
það, að nauðsynlegt væri, að
allir stærri bílar væru vel auð-
kenndir t.d. með ljósum, svo að
bílstjórar . gætu, fyrr og betur
áttað sig á þeim.
Að síðustu þetta ökumaður
góður: Það er betra að fara sér
hægt og komast það. — p. sv.