Tölvumál - 01.12.1991, Qupperneq 11

Desember 1 991
Hlutverk esperantos á tölvuöld,
tölvuþýðingarkerfið DLT (Distribuita Lingvo-Tradukado)
Loftur Melberg, öryggisvörður hjá Skýrr og kennari í esperanto.
Hinn aukni samskiptahraði á sviði
tölvutækni hin síðari ár gefur
tilefni tii hugleiðinga um nauðsyn
þess fyrir mannkynið að eignast
sameiginlegt hjálpartungumál og
þar með þýðingarmál milli
tungumála, sem mundi m.a. spara
því geysiháar Qárhæðir og tíma
við þýðingar, t.d. hjá alþjóðlegum
stofnunum eins og Sameinuðu
þjóðunum. MUcið hefur t.d. verið
rætt um þann pappírssparnað, er
verður hér á íslandi við hin
nýuppteknu pappírslausu tölvu-
samskipti (EDI).
Ef við gefum gaum þróuninni i
heiminum og þeirri staðreynd,
að landamæri eru að hverfa,
a.m.k. hér í Evrópu, er vert að
hafa í huga, að tungumál eins og
esperanto, sem er hafið yfir
landamæri, hefur í sér fólginn
geysilegan sameiningarmátt og
getur fært hin ólfku menningar-
svæði jarðarinnar nær hvert öðru.
Vegna rökfestu í hugsun og
undantekningarlausrar málfræði
er esperanto mjög fljótlært og
hefur upp á að bjóða mikla
tjáningarhæfni, og hvað varðar
nýyrðasmíð, t.d. í ört vaxandi
tækni, hefur eperanto óendanlega
möguleika.
Ef hugsað er um tilkomu
alheimslegs hjálpartungumáls á
grundvelli jafnréttis og hlutleysis
er esperanto auðlærðara en t.d.
enska fyrir ijarlægar austur-
landaþjóðir, eins og t.d. Kínverja.
Það mundi jafnframt alls ekki
útrýma þjóðtungunum, eins og
margir hafa viljað halda, heldur
verða notað sem hjálparmál.
Jafnframt er svo í andlegum
skilningi, að ef við hugsum okkur,
að þjóðtungurnar setji mönnum
ákveðnar skorður, er tengjast
þjóðernishyggju, ættjarðarást og
slíkum hálfeigingjörnum hvötum,
þá veitir esperanto mikið andlegt
frelsi, enda hefur það þróazt í
alþjóðlegu umhverfi í meir en
100 ár. Talað er um að tungumál
hafi lff og þróist og taki
breytingum. Þannig er því einnig
farið með esperanto, enda þótt
það sé skapað eða tilbúið
tungumál, og hefur það komið
mér ákaflega á óvart og vakið
furðu mína og aðdáun. í því
birtist viss andi, lífsandi, ef svo
mætti segja, og þessi yfirþjóðlegi
eiginleiki hefúr gert bókmenntum
og listum kleift að verða til og
dafna í alheimslegu umhverfi
þess. Einnig hefúr áunnin þekking
mannkyns, þ.e. vísindi, og opin-
beruð þekking, þ.e. trúarbrögð,
tengzt því.
Upphafsmaður esperanto
þýðingakerfisins, DLT, var
Hollendingurinn Toon Witkam,
sem gerði árið 1983 skýrslu um
hagkvæmnisathugun, þar sem
hann sýndi fram á hagkvæmni og
vænleika þess að búa til
þýðingarkerfi, þar sem esperanto
yrði notað sem millimál.
Hollenzka rfkið styrkti síðan
verkefnið með nokkur hundruð
milljóna króna framlagi, sem nam
helmingi af kosmaði við frumgerð
á þýðingarkerfinu, en það
takmarkaðist f fyrstu af þýðingum
af ensku yfir á frönsku, gegnum
esperanto, og þá á þröngu sviði,
þ.e. sviði flugmála. Einn
íslendingur, Stefán Briem, vinnur
nú að tenginu íslenzks máls við
DLT, í upphafi fyrir styrk frá
Menntamálaráðuneytinu, en sfðar
styrk úr Vísindasjóði sem og frá
hollenzka fyrirtækinu, sem sér
um DLT. Fór hann utan í fyrra
vor að líta á aðstæður við
verkefhið og skoða frumgerðina.
Eldri rannsóknarskýrsla eftir hann
(1988), er ber heitið "Vélrænar
tungumálaþýðingar", hefur verið
afhent ff amkvæmdastjórum Skýrr
og fleirum, og ef menn vilja
kynna sér nánar þýðingaraðferð
úr esperanto á íslenzku, þá er
hún fáanleg hjá höfundi þessarar
greinar.
Umfangið við gerð DLT-
þýðingarkerfisins má marka af
því að árið 1988 var vinnuframlag
við DLT-kerfið komið upp í
u.þ.b. 30mannárogkostnaður6
milljónir hollenskra gyllina, sem
jafngildir a.m.k. 200 milljónum
íslenskra króna í dag. Þá var
áætlað, að margfalt þetta framlag
þyrfti til, áður en DLT-
þýðingarkerfið skilar af sér fyrstu
markaðsvörunni. 1)
í sögu mannsandans hafa verið
ýmis tímabil. Fullyrða má að
seinni hluti 19. aldar, ásamt okkar
öld, hafi fært mannkyninu
mikilvægustu og hröðustu upp-
götvanir á öllum sviðum vísinda
og tækni: t.d. varð fjarskipta-
tæknin til og hraðfara breytingar
á samgöngum áttu sér stað upp
úr miðri síðustu öld. Svo var
einnig um esperanto; það var
sömuleiðis skapað á svipuðum
tfma og mikilvægustu uppgötvanir
mannkynsins, og er það hið eina
af meir en 1000 tilraunum, sem
11 - Tölvumál