Tölvumál - 01.04.1997, Page 7

TÖLVUMÁL
Frá orðanefnd
Eflir Stefán Briem
Ritill, ritvinnsluforrit,
ritvinna
Þegar tölva er notuð sem hjálp-
artæki við að semja texta, tölvu-
skrá hann og laga hann til notast
menn við þar til gert forrit. Einfalt
forrit af þessu tagi er á ensku
kallað text editor eða einungis
editor. A íslensku er almennt notað
heitið ritill um slík forrit. Skjáritill
(e. screen editor) er venjuleg nú-
tímaleg gerð ritils þar sem bendill
á skjá er notaður til þess að ferðast
um textann og fara á þann stað þar
sem næsta aðgerð er fyrirhuguð.
Fyrirrennari skjáritils var línu-
bundinn ritill (e. line editor) þar
sem línur textans eru tölusettar og
unnið í þeim samkvæmt númerun-
um, einni línu í einu. Öflugri forrit
til þess að fást við texta eru kölluð
ritvinnsluforrit (e. text processor
eða word processor). í þeim eru
til dæmis skipanir til að brjóta
textann um, til að prenta hann og
til að færa textabúta milli skjala.
Þekkt dænri um ritvinnsluforrit eru
Word og WordPerfect. Á milli
hugtakanna ritill og ritvinnslufor-
rit eru þó engin skörp skil.
Heitið editor er dregið af ensku
sögninni edit sem felur í sér alls
kyns meðferð á texta. Sögnin edit
er mikið notuð í ensku í allri lýs-
ingu á ritvinnslu og kemur einnig
fyrir sem heiti á valmyndarlið í
fjölmörgum forritum og hugbún-
aðarkerfum. Merkingin í edit er
svo margslungin að erfitt hefur
reynst að finna á henni íslenska
þýðingu eða samsvörun. I þessu
hugtaki felast meðal annars þrjár
grunnaðgerðir á texta: breyta (e.
change), eyða (e. delete) og skjóta
inn (e. insert). I 1. útgáfu Tölvu-
orðasafns (1983) var gefin sögnin
að ritstýra. Það þótti þó ekki nógu
gott og var bætt um í 2. útgáfu
(1986) með heitinu ritsetja og
samheitinu ritla og athöfnin kölluð
ritsetning og samheiti ritlun (e.
editing). Orðanefnd hefur einnig
skoðað ýmsar aðrar tillögur um
þýðingu á edit, t.d. rita, laga,
ritlaga og ritfæra.
Niðurstaða orðanefndar er að
svo stöddu sú að leggja til að edit
verði einkum þýtt með sögninni að
ritvinna hvort sem unnið er með
ritli eða ritvinnsluforriti. En hvað
á þá að kalla athöfnina? Orða-
nefnd leggur til að þegar unnið er
með ritli og vinnan hvílir að mestu
á notanda tölvunnar þá kallist at-
höfnin ritvinna en þegar unnið er
með ritvinnsluforriti þar sem úr-
vinnsla tölvunnar skiptir megin-
máli þá kallist athöfnin ritvinnsla.
í daglegu tali er oft eðlilegra ís-
lensku máli að notaðar séu aðrar
sagnir. Boðháttur sagnarinnar rit-
vinna er til dæmis nánast ónothæf-
ur. í stað boðháttar þyrfti að um-
orða setninguna og segja t.d.: Viltu
ritvinna fvrir mig bréfið? Hins
vegar hljómar eðlilega að segja:
Lagaðu fvrir mig bréfið og Ritlaðu
fvrir mig skialið. Einnig fer vel á
að nota mismunandi orð eftir því
við hvaða verkþátt í ritvinnslu er
átt hverju sinni: leiðrétta skial.
skjóta efnisgrein inn í skýrslu. slá
inn nvjan texta o.s.frv.
Annað mál er hvernig á að ís-
lenskaEdit sem heiti á algengum
valmyndarlið. Þá þarf ekki endi-
lega að þýða beint heldur að finna
stutt og laggott orð sem gefur not-
anda til kynna eða minnir hann á
til hvers unnt er að nota þennan
valmyndarlið. Á Macintosh-tölv-
um er valmyndarliðurinn t.d. kall-
aður Sýsl en Ritfæra eða eitthvað
enn annað í hugbúnaði annarra
tölva. Slfkt heiti á valmyndarlið er
á mörkum þess að teljast til íðorða
og er því ef til vill utan verksviðs
orðanefndar en hún vill þó taka
undir það sjónarmið að æskilegt
sé að heiti algengra valmyndarliða
séu samræmd.
Þjarki
Tékkneska orðið robota, sem
mtrkir skylduvinna, er fyrirmynd-
in að alþjóðlega orðinu robot.
Upphaflega var robot þýtt á ís-
lensku sem vélmenni og sáu menn
þá fyrir sér eftirlíkingu af manni,
gerða úr málmi, rafleiðslum og
fleiru, sem gat líkt eftir mannlegri
hegðun og fylgt fyrirmælum án
mikillar eða nokkurrar sjálfstæðrar
hugsunar. Um slíkan gervimann er
frekar notað erlenda heitið andr-
oid og er vélmenni ágætt íslenskt
heiti fyrir það hugtak. Robot
merkir hins vegar vél sem þarf ekk-
ert að líkjast manni í útliti, þó að
það sé að vísu hugsanlegt, en getur
líkt eftir mannlegri athöfn sem felst
í runu sjálfvirkra aðgerða. Aðgerð-
irnar geta verið skilyrtar. Slíkar
vélar eru í sívaxandi mæli notaðar
í iðnaði, t.d. til þess að vinna til-
tekna verkþætti við færibönd. I 2.
útgáfu Tölvuorðasafns (1986) var
lagt til að robot væri þýtt með vél-
fœri. Það orð hefur ekki vakið
mikla hrifningu. Einnig hefur
stundum að undanförnu sést orðið
vélþræll. En margir kjósa frekar
að nota erlenda orðið sem tökuorð,
rita það á íslensku sem róbóti og
beygja eins og orðið ábóti. Orða-
APRÍL 1997 - 7