Vísir - 22.12.1962, Blaðsíða 1

VISIR
Laugardagur 22. desember 1962
BLAÐ II
Ekki margt
Einum islenzkum manni hefur
verið lýst á þann veg að gott
mundi til hans að leita ef Ieggja
ætti: veg yfir Himalayafjöllin.
Þessi maður er Jón Leifs. Hann
hefur nauðugur viljugur valizt
forystumaður ísienzkra tónskálda
og stjórnað launabaráttu þeirra
eins og hershöfðingi. Hann hefur
uppskorið óvild, háð og skilnings
leysi en hann hefur líka uppskor-
ið sigur. Áður en ég hitti hann
fannst mér hann alltaf minna
mig á skriðdreka. Ilann brunar
fram að markinu án þess að líta
til hægri né vinstri. Og hann
hugsar ekki um undirtektir fólks-
ins heldur nauðsyn þess sem þarf
að gera.
’C’g bjóst hálfpartinn við að hitta
ómstríðan einstefnumann með
meitlaða harðneskju og ' skeyt-
ingarleysi í allri framkomu.. En
það var öðru nær. Á móti mér
tók maður hlýlegur í fasi, örlát-
ur á bros, léttur á brún. Og vildi
ekki tala um Stef. — Það var
nauðsynjaverk sem hefur, haft af
mér tíu ár frá tónsmíðum. Það
er eiginlega fyrst núna sem ég
hef aftur tíma til að semja. Og
þá cr maður kannski orðinn gam-
aldags eins og Þorkell Sigur-
björnsson sagði um Prókófíeff
ifm daginn og er raunar alveg
rétt á sinn hátt. Nú gildir ekkert
annað en reyna að semja það
sem maður heldur að hafi eitt-
hvert gildi áður en maður deyr.
ZE’tluðuð þér frá upphafi að
verða tónskáld?
Nei, ég fór til Leipzig 1916 til
að nema píanóleik. Ég vildi fara
til Leipzig, af því Grieg hafði
verið þar. Ég hafði langmestar
mætur á Grieg þegar ég var
strákur, fannst hann eiginlega
Spjallað
við JÓN
LEIFS
eina tónskáldið sem til greina
kæmi — og svo kannski Beet-
hoven. Ég spilaði margar són-
ötur han: áður en ég fór utan,
en svo kom vitanlega í ljós að ég
kunni ekkert. Jú, ég hafði að
vísu einhverjar óljósar hugmynd-
ir um að semja en ég vildi helzt
ekki fara út í það nema geta bætt
við einhverju nýju. Ég hafði enga
löngun til þess að lfkja eftir,
öðrum.
Og hvað vakti nú mesta undrun
þegar til Leipzig kom?
Það var hljómsveitin. Ég hafði
aldrei heyrt í hljómsveit fyrr. Ég
hlustaði á Faust-sinfónlu eftir
Liszt strax á fyrstu hljómleik-
unum í Leipzig 1916. Hún var
flutt af stórri hljómsveit og kór.
Mér fannst þetta óskaplega
skrítið. Liszt var eiginlega nærri
því módern þá. Ég skrifaði föð-
ur mínum seinna og sagði hon-
um að ég ætlaði að verða píanó-
leikari, hljómsveitarstjóri tón-
skáld og rithöfunduur um tón-
list. Liszt gerði þetta allt saman,
og þess vegna hlaut ég að geta
gert það líka. En faðir minn
skrifaði mér aftur og sagði: „non
multus sed multum,“ drengur
minn, ekki margt heldur mikið.
Þú verður að velja úr. Þetta vildi
nú ekki sannfæra mig þá, en
raunar hef ég aldrei gleymt
þessu.
J~kg þér hafið haldið tónleika?
Já, ég lék á píanótónleikum i
Leipzig 17. júní 1921. Spilaði m.
a. sónötu fyrir fiðlu og píanó
eftir kennara minn Graener, sem
mér fannst vera in'spireruð af
mínu fyrsta verki, ópus eitt, sem
ég var búinn að sýna honum.
Hann sagði um verk sitt að það
væri „sehr nordisch". Svo kvænt
ist ég og fór heim. Ég fór þá
um landið með píanó, kom fyrst
til Djúpavíkur og hélt þáðan um-
hverfis landið. Konan mín var
píanóleikari líka og við héldum
tónleika í Reykjavík fyrir tvö
píanó.
Voruð þér þá lengi hér á landi?
Ég fór aftur til Leipzig um
haustið og þá fór ég að snúa
mér að öðru. Nei, ég lék ekki
oftar á píanó’.ónleikum, Og ég
seíndi lítið fyrir píanó. Mér
„Það er líklega bezt að myndin sé tekin í skugga Beethovens, við
erum hvort sem er allir f skugganum af honum“.
mikið
Þessi mynd var gerð þegar ég var að koma frá útför Jóhanns
sonar skálds og ég vissi ekki af því“.
Jóns-
fannst vera búið að tæma aila
möguleika píanósins. Chopin og
Liszt og Busoni hafa skrifað allt,
sem hægt er að skrifa fyrir píanó
fannst mér. Aftur á móti verður
hljómsveitin seint tæmd. Ja, eig-
inlega gerði ég nú allt þetta sem
Liszt gerði og þrátt fýrir aðvar-
anir föður míns. Ég vann meira
að segja fyrir mér um nokkurt
skeið með blaðagreinum og rit-
gerðum. Ég hef alltaf átt létt með
að komast inn I tungumál og það
auðveldaði mér þennan ieik. Ein
af mínum fyrstu hugmyndum um
tónlist var Galdra-Loftur. Ég var
inspíreraður af leik Jens Waage
og Stefaníu Guðmundsdóttur
1915. Þessi tónlist mín hefur
aldrei verið fiutt með leikritinu
og raunar aldrei verið flutt yfir-
leitt í heild.
XTvenær fluttuzt þér svo heim?
A Ég var í Þýzkalandi að mestu
leyti samfleytt til 1945. Þó kom
ég heim á þessu tímabili, var
t. d. tónlistarstjóri útvarpsins í
eitt ár og ætlaði að reyna að
byggja upp tónjistariíf I landinu
þaðan, en það mistókst. Ég hef
iifað tvær heimstyrjaldir í
Þýzkalandi og þó undarlegt megi
virðast var seinni heimstyrjöldin
frjóasti tíminn í listsköpun minni.
Maður var innilokaður og að-
þrengdur og gat ekkert annað
gert. Ég var kvæntur konu af
gyðingaættum og af þeim sök-
um voru verk mín frá 1937 bönn-
uð í Þýzkalandi. Hitler bannaði
öll slík verk nema „Kátu ekkj-
una“ eftir Lear sem hann hafði
svo gaman af sjálfur að hann
tímdi ekki að banna það. Ég
reyndi vitanlega að hjálpa tengda
fólki mínu af veikum mætti. Þér
vitið hvernig þetta var, fyrst
máttu gyðingar ekki hafa út-
varp, svo máttu þeir ekki hafa
síma, þá urðu þeir að ganga um
ákveðnar götur og bera gula
stjörnu og svo tóku sjálfar skelf-
ingarnar við. Það sem bjarg
aði lífi mínu og minna nánustu
var að ísienzka ríkisstjórnin
skyldi mótmæla hernámi Breta.
„ISLAND VERGEWALTIGT"
stóð yfir þverar slðurnar í þýzk-
um blöðum. Þar með var litið á
mig sem hlutlausan útiending.
Ef íslendingar hefðu ekki mót-
mæit hefðum við sennilega verið
álitnir beinir strlðsaðilar. En þó
maður hafi bjargað lífi sínu og
annarra hefur enginn maður I
veröldinni sloppið heill úr strlð-
inu. Það hefur sett sinn stimpil
á mannkynið I heild. Það var
gott að koma heim úr þessum
óskapnaði og þegar ég kom tii
Reykjavíkur gekk ég út að Grótti
til þess að skoða skammdegif
sem ég hafði ekki séð I 30 ár
En stýrjöldin hefur fylgt mér síð
an. Af því ég var I Þýzkalandi :
stríðsárunum þykir mönnum sjál
sagt að ég hafi verið nazisti
Þegar Sögusinfónlan var flutt
Framh. á 20. síðu.
i«a