Vísir - 04.04.1963, Blaðsíða 9

Vísir - 04.04.1963, Blaðsíða 9
VÍSIR . Fimmtudagur 4. apríl 1963. 9 Dr. John Robinson biskup í Woolwich; Guðsmynd okkar er úrelt Stórblaðið Observer birti njlega merkilega grein eftir Dr. John Robinson biskup i Woolwich, þar sem hann tekur til meöferðar nýjar hugmyndir kirkjunnar manna um þátt kirkj- unnar í lffi nútímamannsins og hugmyndir manna um guð. Greinin er rituð í tilefni af þvf, að fáum dögum sfðar kom út bók eftir sama mann, og nefndist hún Honest to God, sem nefna mætti „Heiðarleiki gagnvart guði“. Þær skoðanir, sem Robinson biskup setur fram í þessari bók sinni, hafa vakið geysilega athygli, og er jafnvel sagt, að hún geti orðið vfsir að nýjum siðaskiptum innan kirkjunnar. Vfsir telur rétt að kynna skoðanir Robinsons biskups fyrir Iesendum sinum, og fer grein hans í Observer hér á eftir f lauslegri þýðingu: segja, að nauðsynl. sé að endur skoða frá grunni alla hina and- legu guðsmynd okkar. Þetta er ekkert nýtt í kristindóminum. Guðspjallamennirnir hugsuðu sér guð „þar uppi“, þar sem hann sæti í hásæti á fastákveðn- um stað uppi yfir jörðinni, og það var þangað, sem Kristur „steig upp“. En með aukinni framþróun vísindanna varð sí- fellt erfiðara að sætta sig við hugmyndina um guð „þarna uppi“. Þess vegna gerðust kristn að öld geimferða hafi bundið enda á guðstrú. Guðfræðingun- um getur með réttu fundizt þetta barnaleg afstaða. En mótmælin beindast gegn þessari veru, sem á að vera handan skotmáls hinna langdrægustu geimskipa og úr sjónmáli stærstu stjörnusjónauka. Mönn- um finnst tilvist slíkrar veru ekki iengur sennileg. Varðandi hina trúuðu getur verið, að hugmyndin um æðri veru „þama úti“ sé nauðsynleg, á Robinson biskup í Woolwich, höfundur greinarinnar. ir munu gera sér Ijóst, að við lifum nú á einhverjum mestu örlagatímum kristninnar á þessari öld. Sumir guðfræðing ar hafa gert sér óljósar hug- myndir um þetta um nokkurt skeið, en nú eru allt í einu að skjóta upp kollinum nýjar hug- myndir um guð og guðstrú, og munu margar þeirra hafa úrslita þýðingu. Ef kristnin á að halda velli í veröldinni, verður hún að eiga tök í nútímamanninum yf- irleitt, ekki aðeins hinum fá- menna flokki trúaðra manna. Menn geta ekki lengur trúað á guð sem yfimáttúrlega persónu, eins og trúarbrögðin hafa alltaf gert ráð fyrir. Ég hef rekið mig á, að ég hef samúð með málstað þeifra manna, sem geta ekki sætt sig við þann búning, sem kirkjan færir trúna í. Mér finnst eðlilegt, að menn geri uppreisn gegn slíku formi, og það veldur mér óróa, að orðið „rétttrúnað- ur“ skuli tengt því, sem í raun- inni er ekkert annað en úreltar hugmyndir um þann heim, sem við byggjum. JJinar nýju hugmyndir komu fyrst fram hjá þýzkum presti, sem sat í fangabúðum nazista árið 1944: „Allar hinar 1900 ára kristnu kenningar okk- ar og guðfræði byggist á trúar- legum staðhæfingum manna. Það, sem við köllum kristindóm. hefur ætíð verið framsetning — og ef til vill rétt framsetning trúarbragða. En hvað verður, ef svo kemur í ljós einn góðan veð urdag, að þessar grundvallar- „staðhæfingar" eigi sér enga stoð f veruleikanum, heldur hafi einungis verið sögulegt og stað- bundið form mannlegrar sjálfs- tjáningar, þ. e. a. s. ef við kom- umst á það stig að verða al- mennt án trúarbragða — sem ég held, að sé raunar þegar fyrir hendi — hvaða þýðingu hefur það þá fyrir kristindóminn? Það táknar hvorki meira né minna en að sjálfur burðarás kristninn’ ar sé úr sögunni“. Þessi orð voru rituð 30. apríl 1944, og vel getur svo farið, að sá dagur tákni tímamót í sögu kristinnar trúar. Því á þessum degi setti Dietrich Bonhoeffer fyrst fram hugmynd sína um „kristni án trúarkenninga". Hann var lút- erskur prestur og væri nú á sex- tugsaldri, ef hann hefði fengið að lifa. Þegar bréf hans voru fyrst birt fyrir aðeins 10 árum, var það strax ljóst, að kirkjan var ekki viðbúirt að meðtaka það, sem Bonhoeffer skrifaði. Kannski verður það ekki skilið til fulls, fyrr en að 100 árum liðnum. En einhvem tíma á þessi litli dropi, sem fram kemur í riti Bonhoeffers, eftir að sprengja kletta. TVTútímamaðurinn hefur gengið ^ á hönd veröldinni, hann hef- ur sífellt fjarlægzt trúarbrögðin. Kirkjurnar hafa harmað þetta sem fráhvarf frá guði, og því meir sem kirkjunnar menn rita um þetta, þeim mun arid-kristn- ari hefur þessi tilhneiging verið stimpluð. En Bonhoeffer segir fullum fetum, að tími trúarbragð anna sé liðinn. Maðurinn vex frá þeim: hann er að „fullorðn- ast“. Það táknar ekki, að hann sé að batna (fangi í fangabúðum nazista gerði sér engar gyllivon- ir um þroska mannsins), en hvort sem mönnum líkar betur eða verr, er mannkynið að fleygja alheimsmynd trúarbragð anna frá sér, vegna þess að þvi finnst hún barnaleg og óvísinda- leg. Fram til þessa hefur mann- kynið þráð guð eins og barn þarfnast föður síns. Hann varð að vera til þess að útskýra al- heiminn og vera mannkyninu vörn í einmanaleik þess, til þess að fylla f þekkingareyður þess og búa því siðgæði. En nú hefur mannkynið upp- götvað, að það getur komizt vel af án ihlutunar guðs. Maðurinn finnur enga hvöt hjá sér til að setja guð í vísindi sín, siðgæðis- hugmyndir, nólitískar ræður sín ar. Nú er einungis rúm fyrir guð í sálrænum einstaklingsþörf um og öryggisleysi manna á ör lagastundum. Alls staðar annars staðar hefur guði verið byggt út. Þannig beina trúborðamir spjót um sínum að manninum, þar sem hann er veikastur fyrir, til þess að sannfæra hann um, að hann geti ekki lifað án verndar guðs. En „guð kennir okkur, að við verðum að Iifa eins og menn, sem vel geti komizt af án hans". Og Bonhoeffer segir okkur, að þannig sé sá guð, sem Kristur sýni okkur, guð, sem neiti að vera Deus ex machina, sem Iáti viðgangast, að hann sé hrakinn burt úr þessum heimi á krossi. Guð okkar yfirgefur okkur — til þess að birtast okkur á veg- inum til Emmaus, ef við erum f rauninni reiðubúnir til að yfir gefa hann til langframa — ekki til að finna hann á takmörkum lífsins, þar sem mannlegan mátt þrýtur, heldur f kjarnanum. i lffinu sjálfu, sem hið æðsta okkur sjálfum. 17'ið getum einnig sett þetta fram öðruvfsi, með því að ir menn svo djarfir að hafna henni. Ég segi djarfir, vegna þess að með þessu urðu þeir a? ganga I berhögg við hina bók staflegu framsetnineu Biblíunn ar. Þess f stað gerðu þeir sér aðra guðsmvnd — „þarna úti“ andlega. ef ekki bókstaflega. Ein hvers staðar handan alheimsin' var Vera, einhverS konar kjarn: vilja og tilgangs. sem skapað veröldina og viðheldur henn sem ann henni og birtist í henn í Jesú Kristi. Ég þarf ekki af halda þessari lfkintni áfram h'- að þetta er ,,okkar‘’ guðsmvnr Guðstrú er fólgin i því að ver sannfærður um tilvist bessara Veru, guðleysi er afneitu hennar. En ég óttast, að við séum n •:omin á það stig, að þessi anf lega guðsmynd sé okkur frem ur hindrur, en hjálp Þeir eri margir. sem finnst ósjálfrátt sama hátt og þeim var áður nauðsynlegt að fmynda sér hina sömu veru uppi yfir iörðinni Þeir geta meira að segja varla ímyndað sér guð á 'annan hátt Þeir mundu hafa tilhneigingu til að álvkta. að guðleysingi arnir hefðu rétt fyrir sér. ef ekki væri haldið áfram ð f nynda sér guð sem ákveðna æru á ákveðnum stað. Margir * rristnir hugsuðir hafa gefið bessu atriði f'tárlegan gaum, og hinn frægi rithöfundur Julian Juxley fiallar rækilega um betta í bók sinni Religion Vithout Revelatíon. Hann er bar á sömu skoðun og Bon roeffer og ég er honum hiart- ■nlega sammála, begar hann ;egir- „Það er manninum geysi- egur andlegur léttir, þegar hann -efur hafnað hugmyndinr.i um ruð sem ofurmannlega veru.“ JJinn raunverulegi kjarni trú- arinnar snýst nefnilega ekki um það, hvort guð sé til sem persónugerð vera. Þvi guð er óhagganleg staðreynd (það er merking orðsins), og óhaggan- leg staðreynd hlýtur að vera til. Spurningin er aðeins sú, hvernig þessi óhagganlega staðreynd sé. Og kristnin gerir ráð fyrir, að innst inni sé þessi staðreynd persónugerð. Trúin á, að þessi persónugerð skipti öllu máli, finnst mér satt að segja óhugsandi, nema þvf aðeins að við sjáum í Jesú Kristi spegil- mynd af dýpstu rótum sjálfs okkar. Ef grunnur sálar okkar er ekki sá kærleikur sem birtist í lífi, dauða og upprisu Jesú Krists, þá fylgir engin sann- færing þeirri fullyrðingu, að veruleikinn sé persónulegur í innsta kjarna sfnum. Og það er það, sem við eigum viði með því að segja, að guð sé per- sónulegur. Með þessu er ekki endilega þar með sagt, að nauð- synlegt sé að gera ráð fyrir til- veru persónu, almáttugs ein- staklings á einhverjum ákveðn- um stað. Þvert á móti er það rétt hjá bandaríska guðfræð- ingnum Paul Tillich, þegar hann segir, að guðleysingjarnir hafi rétt fyrir sér, þegar þeir mót- mæli tilveru slíkrar persónu. 'TPiIlich hefur sýnt fram á, að það er engu síður hægt að ræða um ,:dýpt“ guðs en ,,hæð“ hans. Það er sams konar tákn- mál. En það getur höfðað betur til nútímamannsins, sem alinn er upp við sálkönnun. Ég hef raunar trú á því, að þessi orða- lagsbreyting geti varpað nýju ljósi á ýmislegt f hefðbundnu fáknmáli trúarinnar. Tillich ræðir um það, sem geymi hinn dýpsta sannleika um okkur og fyrir okkur og heldur síðan á- fram: „Það er þessi dýpt, sem felst í orðinu guð. Og ef það orð hefur fastákveðið gildi í hugum ykkar, þá skulið þið breyta um orðalag og tala um dýpt lífs vkkar, um uppsprettu tilveru vkkar. um það sem skiptir ykk- ur öllu, um það sem þið takið ilvarlegast allra hluta. F.f vkkur á að takast þetta, verðið þið ef til vill ’að gleyma allri þeirri hefðbundnu þekkingu, sem þið hafið öðlazt á guði. Ef til' vill verðið þið jafnvel að gleyma orðinu guð. Þvf að ef þið vitið, að guð táknar dýpt, þá vitið þið mikið um hann. Þið getið þá ekki kallað vkkur trúleysingja eða guðleysingja. Þið getið ekki sagt: lífið hefur enga dýpt. Lff- ið er grunnt, það er ekkert nema yfirborð. Ef þið getið sagt þetta f fullri alvöru, þá eru þið guðleysingjar. annars ekki.“ fjessi orð höfðu undarleg áhrif á mig, þegar ég las þau f'vrst fyrir 14 árum f bók hans Sþaking og the Foundation (Undirstöðurnar riða). Þar var rætt um guð með nýjum, ómót- mælanlegum hætti, sem gerði öll hin hefðbundnu orð um guð bæði fjarstæðukennd og óraun- veruleg. Hin raunverulega sannfæring kristins manns er sú, að f kjarna hlutanna sé „ekkert í lífi eða dauða .... Framh. á bl.s. 10

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.