Vísir - 20.07.1963, Qupperneq 8

8
V í S IR . Laugardagur 20. júlí 1963.
VISIR
Otgefandi: Blaðaútgáfan VlSIR.
Ritstjóri: Gunnar G. Schram.
Aðstoðarritstjóri: Axe) Thorsteinsson.
Fréttastjóri: Þorsteinn Ó. Thorarensen.
Fitstjórnarskrifstofur Laugavegi 178.
Áuglýsingar og afgreiðsla Ingólfsstræti 3.
Áskriftargjald er 65 krónur á mánuði.
1 lausasölu 4 kr. eint. — Simi 11660 (5 línur).
',’-ontsnjiðja ^teís. — Edda h.f.
Sálufélag Tímans
og Þjóðviljans
Fyrir nokkru var rætt í forustugrein hér í blað-
inu um þá blaðamennsku kommúnista, að slíta úr sam-
hengi orð og setningar í ræðum manna eða skrifum
og túlka það svo á þveröfugan hátt við það, sem þeir
meintu.
En þessi baráttuaðferð þykir auðsjáanlega góð hjá
fleirum en kommúnistum — þó varla hjá öðrum en
þeim, sem hafa tileinkað sér kommúnistiskt hugar-
far, þótt þeir þykist ekki vera þeim andlega skyldir.
Ritstjómargreinar Tímans eru oft og tíðum sorg-
legt vitni þess, að áhrif kommúnista eru mjög sterk
í þeim herbúðum. Stundum má lesa heilar greinar í
Tímanum án þess að nokkur leið væri að átta sig á,
hvort þær væru frá kommúnista eða Framsóknarmanni
komnar, ef maður sæi ekki nafnið á blaðinu. — Þær
ættu svo mæta vel heima í Þjóðviljanum sumar grein-
arnar, sem birtast í Tímanum — og einkum margar
ritstjórnargreinarnar.
Blaðaskrif hér á íslandi eru oft hörð og óvægin,
og hafa löngum verið það — fyrr á tímum jafnvel enn-
þá persónulegri og svívirðilegri en nú. En nú, árið
1963, ættum við að vera vaxnir frá svona skrifum.
Kommúnistar hafa hér sérstöðu, sem ekki verður rædd
nánar að þessu sinni — þeir eru á eftir okkur lýðræð-
isfólki í þróuninni, og þess vegna hljóta öll þeirra
vinnubrögð að vera fyrir neðan þann siðferðilega mæli-
kvarða, sem leggja verður á stjórnmálabaráttu þrosk-
aðra lýðræðisþjóða. Þeir eru utanveltugemlingar í lýð-
ræðislegu þjóðskipulagi.
Blöð Sjálfstæðisflokksins hafa fyrr og síðar bent
Tímanum á, að leggja niður blaðamennsku kommún-
ista og taka upp lýðræðisleg skrif um ágreiningsmál-
in. Þetta hefur auðvitað ekki borið árangur, og gerir
það ekki meðan núverandi aðalritstjóri fer þar með
völd.
Dæmi um sálufélagið
Sem dæmi þess, hve Tíminn og Þjóðviljinn standa
á líku þroskastigi í stjórnmálabaráttunni skal tilgreind
hér tilvitnun, sem Tíminn notaði úr ræðu Ólafs Thors
forsætisráðherra, h. 17. júní. Ólafur Thors sagði:
, Það skal þó fullyrt, að þótt þótti okkar sé stór, er
það guðs þakkar vert hjá þeirri minnimáttarkennd,
að íslendingum sé helzt ekki ætlandi að komast í
snertingu við nokkurn útlending, án þess að eiga á
hættu að glata sjálfsvirðingu sinni og manndómi, og
jafnvel tungu og þjóðemi“.
Þetta leggur Tíminn út á þann veg, að forsætis-
áðherrann hafi „undir rós“ verið „að ala á áróðri“
fyrir því, að við göngum í Efnahagsbandalag Evrópu!
Er hægt að komast öllu neðar en þetta í blaða-
mennsku? - Svari hver skyni borinn maður fyrir sig.

Vísir hefir farið þess á leit vi6 hinn þjóðkunna kennimann og
kirkjusögufræðing, séra Sigurð Pálsson í Hraungerði, að hann
ritaði grein um sögu Skáiholtsstaðar í tilefni af vfgslu kirkjunnar
þar á morgun.
Séra Sigurður varð góðfúslega við þeirri ósk og birtist hér
grein hans, ásamt myndum af þremur Skálholtskirkjum og
þremur merkum biskupum, sem þar hafa setið og mjög komið
við sögu staðarins og kristninnar í landinu.
Á morgun, sunnudag 21. júlí,
verður vfgð ný kirkja í
Skálholti með mikilli viðhöfn.
Forsaga þessa viðburðar er sú,
að fyrir hálfum öðrum áratug
hóf Skálholtsfélagið áróður fyr-
ir endurreisn Skálholtsstaðar
undir forystu núverandi bisk-
ups.
Kom þá í ljós, að almennur
áhugi var með þjóðinni til að
hefja að nýju til vegs þetta sögu
rfkasta höfuðból landsins. Al-
þingi veitti félaginu styrk til að
hefja þar fornleyfarannsóknir
og síðan hélt ríkið þeim áfram.
Rannsakaður var kirkjugrunnur-
inn og komu þar í ljós margir
merkilegir hlutir eins og að
nokkru er kunnugt. Ógert er
enn að birta niðurstöður þess-
ara rannsókna og ekki hefir
saga staðarins heldur verið
skráð, Eigi að síður vita allir,
að þaðan streymdi trú, menn-
ing og lærdómur út í þjóðlífið
óslitið í 750 ár. Hvert manns-
barn á Islandi, sem tilfinningu
hefir fyrir þjóðerni sínu, hlýtur
því að fagna þessum fyrsta á-
fanga til endúrreisnar Skálholts.
kristni var lögtekin og var
skírður af Þangbrandi presti.
Gissur hvíti byggði hina fyrstu
kirkju í Skálholti. Líklegt er að
sú kirkja hafi verið byggð úr
timbri þvf svo mun vera um
hinar fyrstu kirkjur hér á landi.
Annars er ekkert vitað um gerð
hennar eða stærð.
Þriðja kona Gissurar hvíta var
Þórdís dóttir Þórodds goða á
Hjalla í Ölfusi. Þeirra son var
Isleifur, er fyrstur varð biskup
á Islandi. Hann var fæddur f
Skálholti og sendi faðir hans
hann ungan til Þýzkalands og
nam hann þar prestleg fræði.
Síðan gerðist hann heimilis-
prestur föður síns. Hann kvænt-
ist Döllu Þorvaldsdóttir frá Ás-
geirsá í Vfðidal. Þau eignuðust
þrjá sonu.
■fjegar Isleifur var fimmtugur
var hann kosinn biskup.
Hann fór suður til Rómar og
fékk samþykti Victors annars
páfa til að gerast biskup gegn
því að hann skildi við konu
sína. Eáfinn sendi bréf sitt Að-
albert eribiskupi f Bremen „at
Þorlákur helgi, einn ástsælasti
biskup Skálholtsstaðar fyrir
siðaskiptin.
Brynjólfur Sveinsson, einn lærð-
asti biskup Skálholts.
Skálholt í
Hið merka rit „Hungurvaka"
segir svo frá upphafi Skálholts-
staðar: „Ketilbjörn hinn gamli
bjó á Mosfelli ok átti margt
barna. Teitur hét einn sonur
Ketilbjarnar. Hann var sá gæfu-
maðr at hann bygði þann bæ
fyrstur, er í Skálaholti heitir, er
nú er allgöfugastur bær á öllu
Islandi.
Sú var önnur gæfa hans, at
hann átti at syni Gissur hinn
hvíta, er með kristni kom til ís-
lands ok bjó í Skálaholti eftir
Teit föður sinn“. Gissur hvíti
tók kristna trú ári áður en
hann skyldi gefa Isleifi biskups-
vfgslu á hvít-drottinsdag og
kveðst þess vilja vænta með
Guðs miskunn, at þá mundi
langgæðust tign verða at þeim
biskupsdómi, ef hinn fyrsti bisk-
up væri vígður til Islands á þeim
degi, er Guð prýddi alla veröld
í gipt heilags anda". Erkibiskup
vígði svo ísleif á tilsettum degi
(26 maí) 1056. Ári síðar kom
hann til íslands. Eins og vænta
mátti varð honum erfið kirkju-
stjórnin. Kirkjan hafði frá önd-
verðu búið við mesta presta-
skort. Prestar voru lítt lærðir,
kirkjan félaus og engin fullnægj
andi kirkjufélög viðtekin í land-
inu. Hlaut því kirkjustjómin
mjög að byggjast á persónu-
leika biskups og úrræðum hans.
Hann reyndist hinn mesti ágæt-
is biskup. Ekki er þess getið, að
hann hafi lagt kirkjunni annað
til en það ,að hann gerði kirkju
föður síns og fyrstu kirkju Skál-
holts að dómkirkju. Hann and-
aðist I Skálholti 3. júlí 1080.
Eftirmaður hans varð Gissur
sonur hans. Hann var fæddur
í Skálholti 1042. og lærður á
Saxlandi. Ungur tók hann prests
vígslu en var síðan I förum.
Honum er svo lýst: „Hann var
mikill maður vexti ok vel bol-
vexti, bjarteygur ok nokkut op-
ineygur, tígulegur í yfirbragði
ok allra manna góðgjarnastur,
rammur at afli ok forvitur. Giz-
ur var algjör at sér um alla
hluti, þá er karlmaður átti at
sér at hafa“. Hann var ófús að
takast á herðar biskupsdóm, en
er höfðingjar lofuðu honum
hlýðni, lét hann til leiðast. Giss-
ur var vígður að boði Gregors
páfa sjöunda í Magdeburg á
Saxlandi 4. sept. 1082 af Harð-
víg erkibiskupi. Þegar hann kom
heim tók öll alþýða vel við hon-
um. „Hann tók tign ok virðing
svá mikla, þegar snemmindis
síns biskupsdóms, ok svá vildi
hver maður sitja ok standa, sem
hann bauð--------ok var rett at
segja, at hann var bæði kon-
ungur ok biskup yfir landinu
meðan hann lifði“. Hann reisti
kirkju í Skálholti. Það var hin
önnur f röðinni á þeim stað.
Þrjú voru þau stórmál, sem
Gissur biskup kom til leiðar og
urðu varanlega gifturfk þjóð
vorri. Hið fyrsta var það, að
hann fékk sett tíundarlög 1096.
Með þeim var lagður grundvöll-
ur að fjárhag kirkjunnar og fá-
tækraframfæri landsins. Svo
haldkvæm reyndust þessi lög, að
þau voru í gildi til 1922. Hið
aði biskupsstól á Norðurlandi ár
annað var það, að hann stofn-
ið 1106. Með því tryggði hann
þjóðinni betri biskupsþjónustu
og kirkjunni öruggari skipan.
Hið þriðja var það, að hann
Iagði allt land Skálholts til þeirr
ar kirkju, sem hann hafði sjálf-
ur gjöra látið — þrítuga að
lengd og vígt Pétri postula —
og mörg önnur gæði lagði Giss-
ur biskup til þeirrar kirkju bæði
í löndum og lausafé, „ok kvað
á síðan, at þar skyldi ávallt
biskupsstóll vera, meðan Island
er byggt ok kristni má hald-
ast“. Með þessari ráðstöfun má
segja, að Skálholtsstaður algjörð