Vísir - 17.08.1963, Qupperneq 7

V í S IR . Laugardagur 17. ágúst 1963.

7
i
JJinn friðsæli og fagri
Hvalfjörður er aftur
kominn á dagskrá og
veldur nú sem fyrr hörð-
um deilum í blöðum
þjóðarinnar. Það hefir
átt fyrir þessum mikla
firði að liggja að vera
öðru hverju á dagskrá,
að vera umdeildur og
umtalaður meira en
nokkur annar fjörður á
þessu landi. Þess vegna
er Hvalfjörður ugglaust
pólitískasti fjörðurinn á
hinni miklu strand-
lengju íslands, þótt lax-
arnir í lygnum Botnsár
og fuglagerið undan
Miðsandi láti sig heims-
sögulega þýðingu fjarð-
arins enn sem fyrr litlu
slcipta.
Tjað var heimsstyrjöldin sem
breytti Hvalfirði úr frið-
sælum reit í varnarlægi svo til
á einni nóttu. Hitler sá fyrir
því, eins og svo mörgu öðru.
Strax við komu sína til íslands,
á hinum sólbjörtu maídögum
árið 1940, sigldu bryndrekar
brezka heimsveldisins inn fjörð-
inn og minnast Hvalfjarðabænd-
ur þess enn hve bárurnar foss-
uðu hvítar af stefnum hinna
blágráu stórskipa Flotaforingj-
ar brezkir höfðu þá löngu áður
ákveðið að ef til hertöku lands-
ins kæmi væri Hvalfjörður hið
bezta skipalægi, ekki verri en
Scapa Flow, sem um þær mund-
ir lék svo stórt og hörmulegt
hlutverk í heimsfregnunum.
Hafizt var strax handa um
framkvæmdir. Bryggja var reist
í Hvítanesi sunnanvert við
fjörðinn og þar gerð flotahöfn.
Fjörðurinn var jafnframt girt-
ur þéttriðnu kafbátaneti, sem
átti að halda öllum óboðnum
gestum í hæfilegri fjarlægð.
Innan þess lágu birgðaflutninga-
skip í kyrru lægi, og skips-
hafnir þeirra gátu sofið rólegar,
ugglausar um áreitni nazista
nætur sem daga.
Ári seinna 1942, komu Banda-
ríkjamenn til skjalanna. Og þá
hófst upphaf þess kafla í sögu
fjarðarins sem nú veldur sem
mestum deilum. Bandaríkja-
floti hófst brátt handa um
byggingu olíustöðvar norðan
megin fjarðarins, á Miðsandi, á-
samt bryggju og legufærum.
Þar voru smám saman byggðir
37 olíugeymar, stórir á Islenzk-
an mælikvarða. Auk þess voru
þar byggð margvísleg önnur
hernaðarmannvirki, skotfæra-
geymslur, birgðageymslur,
skemmur og fleira. Staðurinn
var stráður varðmönnum og öll
umferð íslendinga sett undir
smásjá hins erlenda herliðs.
Ctyrjöldin tók enda 1945 og
^ ári seinna hugðu Banda-
ríkjamenn á brottflutning úr
hinni úlfgráu herstöð sinni í
Hvalfirði. Hús og mannvirki
voru mörg rifin og eyðilögð,
þar sem friður var aftur kominn
á í veröldinni. En olíugeym-
arnir voru augljóslega til mik-
illa nota á friðartímum, enda
mannvirki sem ekki gera nein-
um mein að fyrra bragði.
íslenzka ríkið ffcsti þetta sama
ár kaup á olíustöðinni í firð-
inum, ásamt bryggjunni, legu-
færum og öðrum útbúnaði fyrir
olíuafgreiðslu. Kaupverðið var
2 millj. króna, og þótti ekki ó-
sanngjarnt, jafnvel á þeirrar
tíðar mælikvarða.
En olíustöðin, sem nú stóð
svu tú ein eftir hinna miklu
mannvirkja í firðinum, var ekki
lengi í eigu ríkisins Ári seinna,
1947 voru % hlutar hennar
seldir Olíufélaginu h.f. (Esso)
sem þá var að byggja upp starf-
semi sína. Kaupverðið var 1.3
millj. króna. Hvalveiðifélagið
fékk nokkurn hluta stöðvarinn-
ar til sinna afnota og greiddi
ríkinu fvrir það 650 þús. krónur.
Sjálft hélt ríkið eftir oliuskip-
inu Þyrli
Þessi viðskipti urðu upphafið
að innanlandsstyrjöld þeirri sem
lengi síðan hefir staðið um oliu-
stöðina, og nú hefir aftur bloss-
að upp. Þegar Olíufélagið gerði
þessi kaup gerðu kommúnistar
mjög harða hríð að félaginu og
stjórnarvöldum. Héldu þeir því
fram að Olíufélagið væri að
leppa herstöð fyrir bandariska
áúðhríngjnn Standard Oil. Hefir
síðan sama vers verið sungið
með mismunandi lögum 'áf'
þeirra hálfu æ síðan þegar olíu-
stöðina hefir borið á góma.
En í þetta sinn léku Fram-
sóknarmenn ekki sama leik og
kommúnistar, heidur mótmæltu
þessum fullyrðingum harðlega.
Var þar nefnilega komið við
olíustrenginn í brjóstum ýmissa
Framsóknarforingja, því að
baki Olíufélaginu stendur hörð
sveit þeirra og SÍS-manna.
Stimplaði Tíminn ásakanir
kommúnista „herstöðvardellu"
og „glæpsamlegar aðdróttanir“.
Á árabilinu 1947—1951 var
olíustöðin síðan notuð sem
olíubirgðastöð fyrir íslenzka
atvinnuvegi — eins og til stóð
í upphafi. Nutu nýsköpunartog-
ararnir góðs af og á daginn
kom að hér var um þýðingar-
mikla birgðastöð að ræða til
dreifingar um land allt. Lá áróð-
ur kommúnista og niðri þetta
tímabil.
félag, enda viðskiptin óvenju-
lega ábatasöm við Bandaríkja-
menn. Sama stjórn var þvl I
hinu nýja félagi og Olíufélaginu
h.f en hana skipa nú: Helgi
Þorsteinsson, Jakob Frímanns-
son, Ólafur Tr. Einarsson, Kar-
vel Ögmundsson og Magnús
Kristjánsson. Hið nýja félag
starfar sem dótturfélag Olíufé-
lagsins h:f. Hefir ágóði þess
skipt milljónúm á ári og tug-
mílljónúm á þeim áratugum
sem félagið hefir starfað.
T^n skjótt skipast veður í Jof.ti
og enn verða þáttaskil er
varnarliðið sté hér á land 1951
í boði þings og þjóðar. Þá skorti
varnarliðið birgðageymslu undir
olíu og benzín og gerði skjótt
samning við Olíufélagið um að
fá varaeldsneyti sitt geymt í
geymunum í firðinum, sem eitt
sinn voru í þeirra eigin eigu.
Tveimur árum síðar töldu
stjórnendur Olíufélagsins heppi-
legra að stofna sérstakt hluta-
félag, sem annaðist h-* citt að
Ieigja geymana og a “ekst-
ur olíustöðvarinnar i ...'alfirði.
Var stofnað árið 1953 hlutafélag
sem var gefið nafnið Olíustöðin
í Hvalfirði h.f. Ekki þótti á-
stæða til að hleypa nýjum
mönnum inn í hið nýstofnaða
þá komið að slðasta þætti
þessa máls, og hinum
merkilegasta. Olíugeymarnir 37
eru nú orðnir lélegir enda tutt-
ugu ára gamlir. Hefir varnar-
liðið, eða nánar tiltekið Nato,
farið þess á leit að þeir verði
endurnýjaðir og þeim fjölgað.
Beiðni bandalagsins er á þá
lund að heimild fáist til að
byggja 20 — 28 nýja olíugeyma,
olíubryggju og viðlegufæri í
olíustöðinni. Þar skuli eftir
sem áður einungis varabirgðir
geymdar. Ekkert liggur enn
fyrir um það hvort hinir nýju
geymar verða í umsjá dóttur-
fyrirtækis Olíufélagsins eða
hinna annarra olíufélaga Iands-
manna, eða nánar tiltekið, hvert
félaganna kemur til með að
. selja þá olíu og benzín sem á
geymunum verður.
Þessi beiðni hefir valdið nýj-
um ófriðarblossa í Hvalfirði,
sem er nú magnaður dag frá
degi. En í þetta sinn eru það
ekki kommúnistar einir, sem sjá
draug þar sem enginn er.
Framsóknarflokkurinn gengur
nú fram til atlögunnar og bítur
í skjaldarrendur, ekki síður en
hinn minni vopnabróðir. Það
er fullyrt af þeim félögum að
nú eigi að byggja herskipahöfn
í Hvalfirði og kafbátalægi —
og þá náttúrlega fyrst og fremst
fyrir kjarnorkukafbáta. Virðast
hernaðarsérfræðingar þessarra
tveggja stjórnmálaflokka ekki
hafa fyllilega áttað sig á því
að kjarnorkukafbátar ganga
ekki fyrir olíu, heldur kjarn-
orku.
Óþarft er að taka það fram
að engin beiðni hefir komið
fram um slíka herskipahöfn.
Hér 1 Vísi gat utanríkisráð-
herra þess I fyrradag að hlut-
verk stöðvarinnar myndi í engu
breytast við stækkunina. Hún
yrði eftir sem áður einungis
birgðastöð. Atlantshafsflotinn
myndi ekki taka þar olíu frem-
ur en hingað til og skipaferðir
yrðu ekki meiri um hinn nátt-
úrufagra fjörð en verið hefir
fram að þessu. Þau skip væru
einungis olíuskip.
'C1n nú talar Tíminn ekki
■*"* lengur um „herstöðvadellu“
kommúnista. Sinnaskipti Fram-
sóknarflokksins geta stafað af
tvennum ástæðum. í fyrsta lagi
er með nýbyggingunni ógnað
milljóna olíugróða óskabarns
flokksins. í öðru lagi er það
handhægt í gúrkutíð stjórn-
málanna að skjóta örlítið á rík-
isstjórnina með herstöðva og
kafbátasprengiefni. Það er að
vísu gömul sprengja og hætt er
við að hvellurinn verði ekki hár.
En Framsóknarmenn eru margir
uppflosnaðir bændur og muna
það frá dögum sínum í sveit-
inni að allt er hey í harðindum.
Má þvi búast við því að þeir
Eysteinn, Þórarinn og Einar
Olgeirsson leiðist í næstu Hval-
fjarðargöngu, sem vafalaust
verður haldin þegar sól tekur
að lækka á lofti. Ætti Atlants-
hafsbandalagið að sýna göngu-
mönnum þá sjálfsögðu kurteisi
að senda herskip með hópinn
upp í Hvalfjörð svo hann þyrfti
einungis að ganga heim til
Reykjavíkur.
Tjannig mun enn um hríð
verða harla ófriðvænlegt í
hinum mikla firði. Friðarspill-
arnir eru að vísu ekki nema
nokkrir olíugeymar, en þess má
þá minnast að fyrr hafa menn
af eðlu blóði barizt við vind-
myllur og aðra grimmúðuga
andstæðinga. Og það er alltaf
huggun harmi gegn að ef Olíu-
félagið h.f. fær enn um hrið
að höndla með olíu á Miðsandi,
þá heltist annar spjótamaðurinn
brátt úr lestinni.
Vestri.
o