Vísir - 29.08.1963, Qupperneq 9

VÍSIR . Fimmtudagur 29. ágúst 1963.
Jakob Jakobsson fiski
fræðingur ritar um
síldarrannsóknir og
síldveiði hér við land
Grcin þessi birtist i síðasta
hefti Náttúrufræðingsins og
hefur höfundur góðfúslega
lejfft Vísi að birta hana hér
lítið eitt stytta.
Jslenzkar rannsóknir á göng-
um síldarinnar tóku mikl-
um stakkaskiptum á árunum
1953—4, en þá var fengin nokk
ur aðstaða til almennra hafrann
sókna í v.s. Ægi, og skipið útbú
ið asdic-tækjum. Árangur lét
ekki á sér standa, því að æ síð-
an hefur verið fylgzt með göng-
um síldarinnar á sumrin og hafa
þær athuganir haft mikið vls-
indalegt og hagrænt gildí frá
fyrstu tíð, eins og kunnugt er.
Verður nánar vikið að ætis-
göngu síldarinnar hér á eftir.
Þegar haustar á ný, heldur
vorgotssíldin suður á bóginn. Sá
hluti hennar, sem leitar suður
með landinu vestanverðu, held-
ur slg oftast út af Breiðafirði
og Faxaflóa til áramóta, en í
janúar gengur síldin suður á
Selvogsbanka og 1 febrúar fer
hún austur fyrir Vestmannaeyj-
ar, en leitar hrygningarstöðv-
anna við Suðurland þegar f önd
verðum marz. Rannsóknir sýna,
að á þessu vetrarflakki við Suð
ur- og Suðvesturland er síldin
mjög háð hitastigi sjávarins og
hafa hitamælingar flýtt mikið
fyrir og auðveldað vetrarsíldar-
leitina, og þannig stuðlað að
aukinni veiði í ótalin skipti.
Miklu minna er hins vegar
vitað um þann hluta vorgots-
síldarinnar, sem heldur suður á
bóginn við austanvert landið,
eftir að sumarsildveiðum lýkur
og fram að hrygningartímanum.
Nánari rannsóknir að vetrarlagi
á göngum þessa elzta og raun-
ar verðmesta hluta vorgotsslld-
arstofnsins, mun væntanlega
verða eitt af brýnustu verkefn-
um síldarrannsóknanna, ekki
sízt, ef svo skyldi til takast, að
við eignuðumst okkar eigið haf
rannsóknaskip áður en langt um
líður.
Aðalnæringartímabili vorgots
síldarinnar lýkur á öndverðu
hausti. Talið er, að eftir það
nærist hún mjög lítið til næsta
vors, og verður þá eingöngu
að treysta á forðanæringu sum
arsins, enda er vorgotssíldin oft
mjög feit slðari hluta sumars,
eins og kunnugt er. y
'17'Ikjum nú að sumargotssíld-
' inni. Ekki er vitað, að neinn
verulegur munur sé á háttum
vor- og sumargotssíldarinnar á
uppvaxtarárunum, og mun lífs-
saga sildarinnar því ekki rakin
aftur. Öðru máli gegnir hins veg
ar, þegar sumargotssfldin hefur
náð kynþroska. Á þeim tfma,
sem vorgotssildin er I ætisgöngu
sinni við Vestur-, Norður- eða
Austurland í júli, er sumargots-
síldin á hrygningastöðvum sín-
um við Suður- og Suðvesturland.
Finnist slldartorfa við Látra-
bjarg í júní, má því gera ráð fyr
ir, að hún sé á norðurleið, ef
um vorgotssíld er að ræða, en
þá héldi sumargotssfldartorfa á
sömu slóðum I gagnstæða átt.
Þegar hrygningu sumargots-
slldarinnar slðast I júll eða i
öndverðum ágúst er lokið, hefur
hún ætisgöngu sina bæði vest-
ur og austur fyrir landið, á
sama hátt og vorgotssíldin gerði
I sumarbyrjun. Mjög er það
breytilegt frá ári til árs, hve
Uppdrátturinn sýnlr sildardreifmgu og hitastig í 20 m dýpi 4.—14. júlí 1962. Svartlr blettir þýða
þétta sild, strikuðu reitimir dreifða síld.
SlLD 0S SÍLDFISKI
langt sumargotssíldin þarf að
leita ætisins. Á árunum um
1946—1956 fór sá hluti hennar,
sem Ieitaði vestur fyrir Iand,
ekki lengra en í Kolluál, og var
hér suðvestanlands allt haust-
ið. Árið 1957 kom gangan hins
vegar allt norður I Húnaflóa og
á Skagagrunn, og hefur svo ver
ið flest ár siðan, að nokkur hluti
stofnsins, a. m. k., hefur gengið
norður fyrir Hom.
Á haustin, þegar ætisgöng-
unni er að ljúka, blandast hún
svo vorgotssfld á suðurleið og
eru stofnarnir á sömu slóðum
allt fram yfir áramót, að vor-
gotssíldin hér vestanlands geng
ur austur með suðurströndinni.
Þá hverfur sumargotssfldin til
sinna eiginlegu vetrarstöðva,
sem raunar eru ekki að fullu
þekktar, og verður hennar ekki
vart við Suðvesturland fyrr en
hlýnar aftur I sjónum síðari
hluta aprílmánaðar og í maí-
byrjun, að hún gengur upp að
ströndinni í átt að hrygninga-
stöðvunum, og er þá jafnframt
í ætisleit. Búkfita hennar eykst
þó ekki á sama hátt og búkfita
vorgotssíldarinnar gerir á þess-
um árstima, því að öll næringin
fer til að auka og þroska hrogn
og svil sumargotssíldarinnar.
Þannig eru næringartímabil
hennar tvö, þ. e. vor og haust,
og tilgangurinn tvíþættur. Fæðu
öflun vorgotssfldarinnar fer hins
vegar fram á einu samhangandi
tlmabili og byggist þá upp forði,
sem nægir bæði til vetrarins og
þroskunar hrogna og svilja.
lVTÖrgum þykja farfuglar bezt-
ir og fegurstir þeirra gesta,
sem sækja landið heim á sumr-
in. Þeir eru sennilega færri, sem
gera sér grein fyrir því, að þá
eru einnig ýmsir farfiskar við
strendur landsins, þ. e. a. s.
fiskar, sem dveljast á öðrum
hafsvæðum aðra tlma árs, en
sækja okkur heim á sumrin.
Einn sllkur aufúsugestur er
norska vorgotssíldin. Þessi
frægi slldarstofn, sem getið er
þegar á dögum Kveldúlfs,
Skallagríms og þeirra feðga, elst
venjulega upp við Noregsstrend
ur eða I Barentshafi. Þegar kyn
þroska er náð á 3.—7. aldurs-
ári, hrygnir þessi slld við vest-
urströnd Noregs með eldri ár-
göngum stofnsins, en þegar að
hrygningu lokinni í aprilbyrjun,
leitar hún I vesturvlking, hefur
að vísu norðlægari stefnu en vík
ingamir til foma og fer langt
norðan Bretlandseyja. Elzta og
stærsta sfldin fer fyrir, enda
hrygnir hún að jafnaði fyrr,
leggur þvi fyrst af stað og linn
ir ekki ferð sinni, fyrr en I júní,
og er þá komin allt til íslands.
Það er einkum elzti hluti norska
stofnsins, sem sækir þannig á
slldarmiðin norðanlands og aust
an, en yngri hluti hans er oftast
í hafinu milli Jan Mayen og
Færeyja á sumrin.
Göngur norsku sildarinnar á
s. 1. sumri sýndu þó undantekn
ingu frá þessari venju, því að
norsk millisfld — aðeins þriggja
ára að aldri — gekk i allmiklu
magni á sfldarmiðin, þegar á
vertíðina leið. Engum kom til
hugar, þegar þessarar millislld-
argöngu varð fyrst vart á mið-
unum, að hér væri um norska
slld að ræða. Það voru niður-
stöður stofnrannsókna okkar á
síldarsýnishornum, sem fyrst
gáfu til kynna uppruna og ætt
i*
li
Jakob Jakobsson
sfldarinnar. Þessar niðurstöður
voru síðar staðfestar, er sildir,
sem merktar vom tveggja ára
I fyrra við Nord Kap, veiddust
s. 1. ágúst við Norður- og Aust-
urland.
Enda þótt norskar haf- og
Sfldardreifing og hitastlg 18.—27. júli.
fiskirannsóknir eigl sér tiltölu-
lega langa sögu og hafi jafnan
átt hinum fæmstu vlsindamönn
um á að skipa, var það dr. Árni
Friðriksson, sem fyrstur manna
setti fram rökstuddar kenningar
um hinar miklu göngur norsku
síldarinnar til Islands á sumrin,
og gerir dr. Ámi þeim glögg skií
I bók sinni „Norðurlandssfld-
in“, er prentuð var á Siglufirði
árið 1944. Það var ekki fyrr en
dr. Árni hafði sannað tilvem
þessara síldargangna með merk
ingatilraunúm, að Norðmenn
settu asdictæki 1 rannsóknaskip
sitt G- O. Sars, og gerðust þá
um skeið fmmherjar 1 slldar-
rannsóknum á hafi úti. Þá
komu Rússar I kjölfar þeirra og
hófu veiðar á úthafinu milll Nor
egs og íslands. Kenningar dr.
Áma hafa þannig valdið tlma-
mótum I síldveiðum og þekk-
ingu okkar á síldargöngum á
norðanverðu Atlantshafi.
Miklar Sveiflur I sildarafla
Norðmanna fyrr á öldum hafa
m.a. valdið þvl, að sumir vls-
indamenn álíta, að norska vor-
gotssíldin sé raunar ekki al-
norsk ,heldur hrygni á vissum
tímabilum við suövesturströnd
Svlþjóðar. Samkvæmt þessum
kenningum hrygnir slldin 60-70
ár I röð við vesturströnd Nor-
egs, en flytur sig svo til Svl-
þjóðar og hrygnir þar I 20-30
ár. Síðasta síldartímabili við
Svlþjóð lauk um 1890-95, þann
ig að stutt er nú I næsta stld-
veiðitímabil þar, ef kenningar
þessar reynast réttar. Norski
fiskifræðingurinn Finn Devold
hefur bent á ýmis merki þess,
að stldin muni brátt hætta að
hrygna við Noreg og telur
hann, að þetta muni eiga sér
stað á næstu tveimur árum.
Sænskir fiskifræðingar telja
hins vegar, að norsk síld hafi
aldrei við Sviþjóð hrygnt og
hin miklu síldarttmabil I sögu
Svíþióðar hafi byggzt á göng-
um Norðursjávarslldar þangað.
Hafa þeir gert merkar rannsókn
ir á slldarbeinahaugum frá 17.
og 19. öld, sem enn finnast I
námunda við helztu síldveiði-
bæi Báhúsléns. Sænsku fiski-
fræðingarnir andmæla aðeins
kenningum norskra starfs-
bræðra sinna viðvíkjandi hrygn
ingu norskrar slldar við Svf-
þjóð, en leggja ekki til neinar
skýringar á hvarfi síldarinnar
frá vesturströnd Noregs fyrr á
öldum. Ekki skal hér kveðinn
Framhald - bls. 13.