Vísir - 09.12.1963, Blaðsíða 10

22
V í SIR . Mánudagur 9. desember 1963.
Ríkið og þjóðin —
Framhald af bls. 19
Handhafar ríkisvaldsins ákváðu
að erlendum pilti, sem haldinn var
næmum sjúkdómi, að menn álitu,
skyldi vísað úr landi. Veikleiki hins
unga ríkis var það mikill, að fram
kvæmd þessa vilja skapaði hér um-
sátursástand. Það er óþolandi hugs
un að jafn lítið tilefni geti valdið
svo hættulegri skipan mála. Þetta
ástand verðum vér að hafa í huga
og skoða málið í Ijósi sögu þjóðar-
innar, sem vissulega geymir harðar
iexíur fyrir oss öll. Ríkið þjónar
Iífshagsmunum þjóðarinnar. Það er
óþolandi að með svo mikilvægan
hlut sé þannig farið, að ætla mætti
að hann væri stundum á glámbekk.
Hið íslenzka ríki hefir eflzt mjög
síðan þetta gerðist. Verður þar
fyrst fyrir utanríkisþjónustan og
landhelgisgæzlan. Hvoru tveggja
eru tilkomnar fyrir brýna þörf, í
rauninni óumflýjanlega nauðsyn.
Utanríkisþjónustan er vorar land-
varnir — ríkisvarnir mætti kalla
hana- og landhelgisgæzlan sömu-
leiðis. Vaxandi samskipti og sam-
vinna við nágrannana og þátttaka
í alþjóðasamstarfi, svo og sigurinn
í fiskveiðideilunni, eru vitni um
þessa eflingu hins íslenzka rlkis,
sem gerzt hefir seinustu áratugina,
og ekki aðeins vitni, heldur beinn
árangur þessarar eflingar íslenzka
ríkisins. En reynslan sýnir, að efl-
ing ríkisvaldsins til gæzlu innan-
Iandsmála sem ríkinu eru falin,
gæzla réttar og friðar, má ekki
heldur leggjast undir höfuð. Sú
efling á-ekki að vera neitt olnboga
barn.
■fjað má segja að þessa áratugina
sé íslenzka þjóðin stödd á vega-
mótum. Á ný séum vér stödd á
vegamótum. Vér stöndum þar sem
forfeður vorir stóðu á 12. og 13.
öld. Eins og þá er þjóðin nú sjálfr-
ar sín ráðandi. Eins og þá eru nú
viðskiptin við erlenda valdhafa þýð
ingarmikill þáttur stjórnmálanna.
Og nú eins og þá liggur mikill
veikleiki í því, að óleyst eru enn
þýðingarmikiil stjórnmálaleg við-
fangsefni innanlands. Á þessu máli
eru ýmsar hliðar. Kjarni þess er þó
einn og hinn sami: sköpun ríkis og
ríkisvalds á íslandi.
Til forna stofnuðu forfeður vor-
ir allsherjarríki á íslandi, og mið-
um vér þá ríkisstofnun við árið
930. I rauninni var það ríki að-
eins laust sambandsríki og ófull-
komið í sniðinu. Einkum var lítið
hugsað fyrir framkvæmdarvaldinu,
sköpun þess og skipulagi. Um rik-
'svaldið í smáríkjunum, goðorðun-
um, sem mynduðu sambandsríkið,
var látinn gilda sams konar eignar-
og erfðaréttur og um venjulegar
eignir aðrar. Þetta — ásamt fleiru
— leiddi til röskunar á valdajafn-
væginu milli höfðingjanna, eins og
vér vitum, síðan til borgarastyrjald
ar og glötunar ríkisvaldsins í hend
ur erlendum þjóðhöfðingja, Lág-
mark þess sem hefði þurft að gera
| var að setja sérstök lög um ríkis-
erfðirnar í smáríkjunum og að setja
þessum ríkjum föst landamæri.
Síðan hefði mátt halda áfram að
veita allsherjarríkinu framkvæmda
vald, og efla það. Ekkert var gert.
Og svo fór sem fór. En til þess eru
vítin að varast þau.
Á hátíðlegum stundum bera
menn fram hamingjuóskir til handa
þjóð sinni. En í hverju er ham-
ingja þjóðarinnar fölgin? Hvers eig
um vér að óska, þegar vér óskum
þess, að þjóð vorri aukist ham-
ingja? Að hverju og í hvaða anda
eigum vér að vinna, þegar vér
viljum auka hamingju þjóðar vorr-
ar?
Sumar þjóðir eru auðugar, en
virðast samt ekki glaðar eða ham-
ingjusamar. Aðrar þjóðir eru stórar
og voldugar, en dragast samt með
illleysanlegt þjóðarböl af ýmsu
tagi. Þá eru til smáþjóðir, sem lega
og þjóðerni baka eilíf og óleysan-
leg vandamál.
Það er að sjá, að það sem
helzt geri þjóðirnar hamingjusam-
ar séu hæfileg og viðráðanleg verk
efni. Vér getum gjarna kallað þau
vandamál, viðráðanleg vandamál.
Þau mega ekki vera of stórvaxin,
þannig að þau séu þjóðinni of-
viða. En verkefni og vandamál má
heldur ekki vanta. Og andinn, sem
á að ríkja, er bjartsýni og tiltrú
til kynslóða framtíðarinnar.
Mannkynssagan sýnir oss, að
þjóðirnar sem skapað hafa sér
ríki, hafa venjulegast gert það í
baráttu sem verið hefir vægðar-
laus og oft blóðug. Ríkið hefir síð-
an verið varðveitt með margvfs-
legum ráðum og að lokum með
oddi og eggju, sem þó hefir ekki
alltaf dugað til. Ríki hafa Íiðið
undir lok, einkum smáríkin, og
horfið gersamlega af spjöldum sög
unnar. í dag eru ríkin af tvennum
toga: Örfá stórveldi, sem styðjast
við eigin valdbeitingartæki. Sfðan
eru þau sem skortir — eins og nú
er komið hernaðartækninni — all-
an raunverulegan mátt til þess að
gæta sín af eigin rammleik. Þetta
er raunar allur þorri ríkjanna. Þau
verða að leita sér fulltingis hjá
velviljuðum og vinveittum sér
sterkari nágrönnum. Þetta er smá-
ríkjunum óhjákvæmileg nauðsyn.
Og hin nýja hernaðartækni hefir
gert flest rfki að smáríkjum hern-
aðarlega séð.
XTið mikla vandamál: varðveizla
ríkisins gagnvart umheiminum
verður óhjákvæmilega að hyggjast á
vinsamlegri samvinnu við voldugri
granna. Og það þarf að vinna að
þvf að skapa það andrúmsloft í
samskiptum þjóðanna, að missætti,
sem kann að rísa, verði farið með
sem hvert annað fjölskyldumál. f
rauninni er þetta sú erfiða list,
sem allar þjóðir heims verða að
læra, ef ekki á illa að fara.
Þetta er þá viðráðanlegt vanda-
mál: varðveizla hins íslenzka rfkis
gagnvart umheiminum. Hvað um
önnur?
Næst myndi ég telja eflingu rík-
isvaldsins, án þess þjóðin reisi sér
hurðarás um öxl, þar með talið að
byggt verði á sæmandi hátt yfir
stofnanir ríkisins.
Síðan mætti telja verkefni þjóð-
arinnar í þessari röð: Efling fræðslu
kerfisins og stækkun hlutverks
þess, m. a. með aukinni menntun
fullorðinna, aukningu tæknimennt-
unar, og með því að gera skólana
sem mest að miðstöðvum fyrir
æskulýðsstarfsemina.
Aukning landgæða með land-
þurrkun, landgræðslu og skógrækt.
Breyta þar með rányrkju og bú-
skap með hálfgerðum hirðingjasvip
í arðvænlegri landbúnað, sem geri
sveitalífið sælla en það er nú. Opna
þarf þjóðinni betur aðgang að nátt-
úru landsins, til hvfldar og and-
legrar endurnýjunar.
Iðnvæðing, beizlun náttúruauð-
linda og bættar samgöngur.
Öll eru þessi verkefni vel kunn
og viðráðanleg, ekkert þeirra yfir-
þyrmandi vandi. En búast má við
þvf, að sum þeirra eigi eftir að
verða verðug verkefni um langa
hríð. Við lausn þessara verkefna
þarf sffellt að hafa f huga, að
grundvöllurinn, sem lausnin skal
byggjast á, þarf að vera þannig,
að þjóðfélagsbyggingin verði sem
traustust og ríkið, sem þar gnæfir
hæst, sé heilt og heilbrigt og nægi-
lega sterkt til þess að standa af
sér öll áföll í bráð og lengd.
Það er viðureignin við hæfileg
vandamál, sem gerir bæði einstakl
inga og þjóðir hamingjusöm. Bar-
áttan reynir á hæfileikana og
kraftana, æfir þá og stælir. Og
meir en það. Við átökin læra menn
irnir að þekkja sjálfa sig og um-
hverfi sitt, bæði náttúruna og sam
félagið. Þetta þroskar þá, bæði ein-
staklinga og þjóðir. f átökunum
kynnast menn og læra að meta
þau verðmæti, sem gefa lífinu gildi,
lífsgildin, þeir læra að raða rétt,
að meta rétt gæði lífsins, þá hluti
sem gefa lífinu gildi. Þetta læra
menn í átökunum við hæfileg verk-
efni. Lffsskilningurinn dýpkar, lífs-
nautnin eykst.
Ég lýk þessum orðum minum
með þeirri ósk að íslenzku þjóðinni
megi vaxa réttur skilningur á þeim
þáttum þjóðlífsins sem rækta þarf,
vegna þess að þeir séu til þess
fallnir, að auka hamingju hennar.
Til þess dugir velmegunin ein ekki.
En af heilbrigðum verkefnum vex
oss styrkur og trú, vex oss bjart-
sýni og hamingja.
1. desember 1963.
appdrætti Háskóla íslands
Á morgun verður dregið í 12. flokki - í dag eru seinustu forvöð að endurnýja.
3.1ð0 vinningar að fjárhæð 7,890,000 krónur. HÆSTI VINNINGUR: EIN MILLJÓN KRÓNA.
Happdrætti Háskóla ísiands
1 á 1.000.000 kr. 1.000.000 kr.
1 - 200.000 — 200.000 —
1 - 100.000 — 100.000 —
117 - 10.000 — 1.170.000 —
564 - 5.000 — 2.820.000 —
2.460 - l.OOG — 2.460.000 —
Aukavinningar:
2 á 50.000 kr. 100.000 kr.
4 á 10.000 — 40.000 —
3.150
7.890.000 kr.
íMBiST'S.Í-tó'SiaBH
£3