Vísir - 25.02.1964, Page 4

4
V í S IR . Þriðjudagur 25. febrúar 1964.
lenzkir sæfarar. Þeir nefndu
staðinn Zuikerbrood eftir sér-
kennilegu topplaga fjalli, sem er
rétt fyrir norðan staðinn.
ENGIN SJÁLFSTÆÐIS-
HREYFING.
Grænlenzkt eskimóamál er
varðveitt, kennt í skólum og
blöð gefin út á því. Samt kem-
ur engum til hugar annað en
að Grænland verði áfram danskt
land. Þar er ekki um neina sjálf
stæðishreyfingu íbúanna að
ræða. Kannski eru þeir of stutt
á veg komnir á sviði framtaks
og menntunar til þess að nokk-
ur von sé að þeir geti séð um
sig sjálfir. Kannski eru þeir líka
orðnir of blandaðir Dönum og
danska er annað mál þeirra. Þeir
eru lika of fáir, aðeins um 30
þúsund i geysistóru og erfiðu
landi. En hvað eftir 25 ár, þá er
áætlað að þeir verði orðnir 60
þúsund og stærsti bærinn Godt-
haab með 10 þúsund íbúa.
Þeim vex smám saman fram-
tak og áræði og það er vissu-
lega skemmtilegt að sjá og fvlgj
ast með því, hvernig sumir bæ-
irnir í Grænlandi rifna út,
stækka og margfaldast á fáum
árum, jafnframt því sem fisk-
veiðarnar aukast og verkstæði
ýmiss konar rísa upp. Það er
sérstaklega á nokkrum stöðum,
sém þessi athafnakraftur birtist,
í bæjv.m eins og Julianehaab
svðst á vesturströndinni og
Godthaab, Sukkertoppen og
Holsteinsborg, sem allir eru
miðja vegu upp eftir vestur-
ströndinni.
ÞRÓUNIN HAFIN
Á öllum þessum stöðum er ríf
andi atvinna við fiskveiðar,
húsasmíðar, timburverkstæði,
jámsmiðjur og slippi. Og það
í Sukkertoppen eru þrjú háhýsi á grænlenzkan mælikvarða, fimm-hæða hús.
sem hefur verið að rísa upp og
stækka. Við skulum heimsækja
bæinn Sukkertoppen. Hann hef-
ur komið nokkuð við sögu að
undanförnu, þegar Danir tveir
voru að reyna að fá islenzka
útgerðarmenn til að senda báta
þangað. Ekkert ætlar að verða
úr því bar sem það, var' fjárhags
lega óhagkvæmt. Hins vegar
hefði verið skemmtilegt fyrir ís-
lenzk stjórnarvöld að athuga,
hvort ekki hefði gefizt tækifæri
til að framkvæma hér sams kon-
ar aðstoð við vanþróuð lönd,
sem öll menningarþjóðfélög
veiðist spraka, steinbítur og auð
vitað þorskur, hér eru beztu
þorskmiðin, hér eru erlendir tog
arar oft á sveimi, stundum ís-
lenzkir togarar með í hópnum.
Sukkertoppen stendur á all-
stórri eyju nokkuð sunnan
mynni Syðri Straumfjarðar, þar
sem stórí flugvöllurinn er. Er
talið, að saga staðarins hefjist
með því að norskur kaupmaður
að nafni Anders Olsen settist
þar að. Tók hann saman við
grænlenzka konu og rekja græn-
lenzkir menn ættir til hans. Heit
ið „Sykurtoppurinn" gáfu hol-
snúið á íslenzku þýðir það
„Kaffistofan Steinbíturinn“. —
Sum þessara húsa standa á
klettasnösum alveg við sjóinn,
það veitir þau þægindi, að þar
er mjög einfalt að koma fyrir
skolplögn, það er ekki annað en
að leggja pípu út í sjóinn. Hér
virðist heilbrigðisnefnd eiga eft-
ir að taka til starfa.
VETUR OG VORKOMA
Veturinn í Sukkertoppen er
langur og kaldur. Þá er minna
að gera í Sukkertoppen, nógur
tími til að halda upp á jólin í
Lýsing á vaxandi útgeri-
SUKKERTOPPEN
ÞAD MÁ SEGJA að nú sé dög-
I Grænlandi, ofurlítið er farið
að rofa til eftir þá eymd, sjúk-
dóma og bjargarleysi sem fylgt
hefur hinni dönsku nýlendu-
stjóm. Dvöl bandarfska herliðs-
ins f landinu á stríðsárunum
kom á hreyfingu og loks brugðu
Danir við 1950 með hinni miklu
framkvæmdaáætlun. Enn eru
Grænlendingar skammt komnir
miðað við aðrar þjóðir. Skolp-
ræsi eru að vísu varla til í
byggðum innfæddra, en þeir
hafa fengið góð og hlý timbur-
hús f staðinn fyrir hin ömurlegu
grjótbyrgi, sem þeir áöur bjuggu
í. Alifjölmennir bæir taka að
myndast og vélaöld hefur hafið
innreið sína það eru rafmagns
Ijós í bæjunum og í höfnunum
má sjá urmul af trillubátum og
nokkra stærri fiskibáta.
eru ekki einungis danskir iðn-
aðarmenn, sem vinna þessi verk,
þeir grænlenzku koma með og
læra handbrögðin. Þeir kunna
Iíka að fara með sög og hamar.
Hinir grænlenzku bæir eru nú
margir á lfku stigi og íslenzk
sjávarpláss skömmu upp úr alda
mótum. Það er margt eftir ó-
gert, en þróunin er hafin. Þó
er að vísu sá mikli munur á,
að þar skortir mjög þá undir-
stöðu menntun og menningu,
sem Islendingar þá áttu.
HEIMSÓKN í
SUKKERTOPPEN
-t; • J » , ! v. j v , ; 1 j ít>n£íi~' ■*■'-} Lj H H l' SÍ/j
Við skulum nú líta á eitt þess-
ara grænlenzku sjávarplássa,
telja sér nú skylt að leggja
fram. Til þess skortir okkur ís-
lendinga sennilega viðsýni.
I Sukkertoppen búa nú 1600
manns eða nokkru fleiri en t. d.
á Sauðárkróki eða Húsavík. Af
þeim eru um 130 fæddir í Dan-
mörku. Ibúatalan hefur nærri
tvöfaldazt á 15 árum.
VIÐ BEZTU MIÐIN
Bærinn er á milli Godthaab og
Holsteinsborg, þ. e. um 190 km
fyrir norðan Godthaab. Og
þarna fyrir utan eru einmitt tal-
in beztu miðin við Grænland,
hinn' svokalíáði’ Eitli' Spröku-
bahki.’Á þessum miðum bygg-
ist öll framtíð staðarins. Hér
HÁHÝSI Á GRÆNLANDI
Ferðamaður, sem kemur til
Sukkertoppen í fyrsta sinn, verð
ur undrandi af því sem ber fyr-
ir augu, þegar hann siglir inn
á víkina, hina ófullkomnu höfn.
Á vinstri hönd sér hann þrjú
háhýsi, að minnsta kosti á græn
lenzkan mælikvarða, það eru
fimm hæða hús, sem hafa ver-
ið reist þarna til þess að leysa
úr húsnæðisskortinum, en að-
streymi til bæjarins er svo mik-
ið, að stöðugt vantar húsrými,
hvað mikið sem byggt er. Það
má kalla þetta flóttann úr sveit-
unum, en hér hafa menn litlar
áhyggjur af þeim flótta, hér eru
ekki skilin eftir í sveitunum eyði
býli og tún, heldur er það veiði-
fólkið, sem búið hefur í litlum,
einangruðum veiðiplássum, sem
flyzt til bæjanna, og er yfir-
leitt litið svo á, að það sé
heillavænleg þróun. Að vísu er
talað um óhollustuna af þorps-
lífi, en það er eina leiðin til að
tryggja uppbyggingu öruggra at
vinnuvega.
Andspænis háhýsunum þrem-
ur er hin stóra og glæsilega
nýja skólabygging og skammt
frá litla, gamla trékirkjan. Bæj-
arstæði Sukkertoppen er hæðótt
og grýtt, minnir að sumu leyti
á Hafnarfjörð, nema hér eru
klettarnir úr hörðu rauðbrúnu
graníti. Byggðin breiðist út um
hæðir og lægðir. Á einum ára-
tug hafa tugir nýrra timburhúsa
verið byggðir um allar kvosir,
en neðst í bænum við höfnina
eru rauðmíluð hús konungs-
verzlunarinnar, verzlanirnar í
skúrbyggingum með litlum
krossgluggum og skammt frá ér
veitingahúsið Café Havkatten,
eins og lesa má á skiltinu, en
frosti og snjókomu, og börnin
sitja 1 skólanum. Þó er mikið
stunduð rjúpnaveiði og þegar
kemur fram yfir áramót hefjast
selveiðar. Þá taka gömlu veiði-
mennirnir upp sína gömlu iðju.
En allir þrá vorið. Fréttir ber-
ast frá Kaupmannahöfn, að
fyrsta Grænlandsfar sé lagt af
stað, þá hlýtur vorið að vera
farið að nálgast.
Sólin hækkar á lofti og í
seinni hluta apríl eða stundum
í maí skeður kraftaverkið. Ang-
magsettin kemur. Þessi litla fisk
tegund, sem líkist einna helzt
loðnu, ryðst i risastórum torf-
um inn á alla firði og sund.
Sjórinn og jafnvel höfnin í Sukk
ertoppen fyllist af spriklandi
angmagsett. Það er ótrúleg sjón,
maður gæti ímyndað sér að
hægt væri að ganga á torfunum.
Þetta hleypir fjöri í Græn-
lendinga, þeir unna sér engrar
hvíldar, þeir geta staðið allan
sólarhringinn á ströndinni með
háf og mokað angmagsettinum
í land. Eða bátarnir koma sökk-
hlaðnir til hafnar. Fiskimjöls-
verksmiðja konungsverzlunar-
innar tekur til starfa og bræðir
og bræðir. Kolsvartur strókur
stendur upp úr strompinum og
peningalyktin smýgur um þorp-
ið.
Verksmiðjan er of litil og á
hverju vori berst út sama til-
kynningin. Hún getur ekki tek-
ið við meiru, það verður að tak
marka Iandanir. Hér væri hægt
að stofna risaverksmiðjur til að
verka nærri ótakmarkað hrá-
efni, en það biður betri tíma
eins og svo margt annað í
Grænlandi. En þó verksmiðjan
hætti að taka á móti halda
Grænlendingarnir í Sukkertopp
en áfram að matreiða, steikja
og súrsa angmagsettinn.
SUMARIÐ
ATHAFNATÍMINN.
Annað betra fylgir þessum
litla fiski, þorskurinn fylgir á
eftir. Hann sækir í angmagsett-
inn eins og loðnu og sjaldnast
bregzt það, að þorskveiðarnar
hefjast skömmu síðar. Þær
hefjast í júní en ná svo há-
marki í júlímánuði. Það er hlýj-
asti mánuðurinn, mesti athafna
tími ársins. Nú eru fjárveiting-
arnar og byggingavörurnar
komnar frá Danmörku, flutn-
ingaskipin hafa affermt við
bryggjuna, sem er þó alltof lítil
og léleg. Og dönsku iðnaðar-
mennirnir hafa komið flugleiðis
til Syðri Straumfjarðar. Allt er
iðandi af lífi í plássinu og
hamarshöggin kveða við langt
fram á heiðbjartar nætur.
Trillubátarnir koma hlaðnir
af þorski og leggja hann á land
hjá frystihúsinu. 1 bátaflotanum
eru líka fáeinir stærri bátar 10
— 20 tonn, en konungsverzlun-
in kvartar yfir því að vanti
stærri skip, sem geti sótt lengra
út. Eitt árið sendu danskir út-
gerðarmenn hingað nokkra 50
tonna báta, en þeir hafa hætt
því, telja það ekki borga sig
Iengur.
Þó verður stundum vart séð
hvernig taka á við meiri fiski,
því að hér vinna allir. Skólinn
er hættur og börnin og ungling-
arnir vinna allir að framleiðslu-
störfum eftir beztu getu. Þegar
liður fram í júlí grynnir þorsk-
urinn á sér og þá fara jafnvei
stálpaðir strákar að veiða hann
sjálfir. Þeir fara á litlum bát-
kænum rétt út fyrir bæjarvík-
ina og dorga. í seinni hluta júli
hætta sumir bátarnir þorskveið-
um, því að þá kemur annar
v Imætari fiskur til skjalanna.
Laxinn sækir inn á firðina.
Framhald á öls 13