Vísir - 14.03.1964, Blaðsíða 3

Laugardagur 14. marz 1964.
Með
T DAG minnist „Kirkjan og
þjóðin“ þess, að á þessu
ári er hálf fjórða öld liðin frá
fæðingu Hallgríms Péturssonar.
Þetta á vel við. Ef nokkur is-
lenzkur prestur hefur að fullu
og öllu verið eign þjóðarinnar
— eign alþýðunnar — þá er það
hann, enginn eins og hann,
hvorki fyrr né síðar. Tvisvar
sinnum á ungra aldri varð Hall-
grímur Pétursson af tilviljun á
vegi æðstu og voldugustu kirkju
höfðingja landsins. I bæði skipt-
in gerðu þeir sinar ráðstafanir
til að koma honum til náms og
sveigja líf hans inn á brautir
náms og lærdómsframa. í bæði
skiptin mistekst það og þvl er
það, að án allra prófa, án allra
réttinda, verður hann að ganga
í þjónustu kirkjunnar þegar fyll
ing tímans var komin.
Sagan segir, að eitt sinn hafi
Herra Guðbrandur verið á ferð
út á Höfðaströnd. Við götuna
eru nokkur börn að leik. Bisk-
upinn stöðvar hest sinn og gef-
ur sig á tal við þau: „Hvað er-
uð þið að gera börnin góð?“
Átta ára snáði í hópnum verður
fyrir svörum. Hann svarar með
vísu: Ég er að tina þúfnahnot í
þrætukot.
Mylur málakvörn
muðlinghnöttinn hvörn.
Biskupi líkar svarið svo vel,
að hann gefur sig að drengnum,
ljóðar á hann. Og Hallgrímur
litli svarar með annarri vísu.
Þannig hefjast þeirra viðskipti.
Þetta verður tii þess að biskup
tekur sveininn heim að Hólum
og lætur kenna honum. En kál-
ið er ekki sopið þótt I ausuna sé
komið. Þetta gengur ekki eins
greitt og tii þess var stofnað.
Það verður lítið úr náminu. Hall
grímur kemst I einhverja ó-
lempni fyrir kveðskap eða þess
konar ungæðishátt hjá fyrir-
kvenfólki á staðnum. Og það
næsta, sem við vitum um hann
er að hann er kominn til út-
landa, er í Kauþmannahöfn, far
inn að reka járn og hefur ærið
illa vist.
Ekki eru til greinargóðar heim
iidir um það hvernig á þessari
för hans stóð, en Hallgrímur
minnist hennar í reisusálmi sín-
um á þessa leið:
Móðurjörð minni frá,
þín mildin gæzkuhá,
leiddi með lukku blíða
og Iétti öllum kvíða.
Hvernig svo sem til þessarar
ferðar var stofnað, hefur Hall-
grímur a. m. k. síðar fundið það,
að einnig þá var hann leiddur
af Guðs. máttugu föðurhönd og
falinn forsjá hans.
En hann unir illa vistinni í
járnsmíðinni og formælir meist-
ara sínum á ófagurri íslenzku.
í þeim svifum ber að mag.
Brynjólf Sveinsson, sem þóttu
„orðin að vísu ófögur en orða-
tiltækið ekki ómjúklegt". Ávítar
hann Hallgrím fyrir að formæla
svo sínum sannkristnum ná-
unga, en hinn hefur það sér til
afsökunar, að hann yrði að þola

Sr. Hallgrímur Pétursson
högg og slög fyrir sakleysi með
öðrum vondum aðbúnaði. Er
þeir nú taka tal saman, finnur
Brynjólfur strax hverjar gáfur
búa hjá þessum unga manni.
Hann fær hann til að hætta við
iðnina og snúa sér að bóknámi.
Hann kemur honum I mennta-
skóla I Kaupmannahöfn, þar
sem hann strax tekur hinum
beztu framförum. Allar líkur
benda til mikilla námsafreka.
Ekki vantar gáfurnar.
arljóð
En allt kemur fyrir ekki. Hvor
ugur þessara miklu andlegu skör
unga — herra Guðbrandur eða
magister Brynjólfur megnar að
leiða þennan gáfaða ungling
frameftir brautinni til hins glæsi
lega lærdómsframa. Honum er
af æðri máttarvöldum ætlað ann
að og meira hlutverk heldur en
það, sem venjulega bíður góðra
námsmanna á hefðbundnum
skólavegi. Og nú vitum við hvað
það er, sem veldur. Nú er það
Guðríður Símonardóttir, sem
kemur til sögunnar. Á þeim —
Hallgrími og henni — er að vísu
16 ára aldursmunur. Samt er
það hún, þessi næstum fertuga
ekkja, sem fær þenna rúmlega
tvítuga skólapilt til að yfirgefa
glæsilega framtíð og framavonir
I sjálfri Kaupinhöfn. En „enginn
má sköpum renna“. Þessu verð-
ur ekki breytt. „Hallgrímur
hafði fullkomlega hugfest sér að
ekta Guðríði, svo hann varð
ekki frá þvi talinn“, segir sr.
Vigfús I Hítardal I ævisögu
sinni. Til hennar hefur hann
fengið þann ástarþokka, að um
vorið 1637, þá þetta ánauðuga
fóik skyldi hingað fara, yfirgaf
hann bæði skólann og Iærdóm-
inn og fór með Guðríði hingað
til lands.
Cvo líða árin — sjö erfið ár
I eymd og óvirðing. Hann
er „púlsmaður danskra" — kot-
bóndi á Suðurnesjum — „þurfa-
maður þrælanna I Hraununum".
„Var þá stórt efnaleysi Hall-
gríms“, segir sr. Vigfús. Upp
úr þessum djúpa dal efna- og
umkomuleysis er haldið til lands
ins æðsta staðar — á fund bisk
upsins I Skálholti. Þeirri för
lýsir sagan — þjóðsagan — m.
a. á þessa leið: Þangað kemur
Hallgrlmur mjög fátæklega til
fara með sjóvettlinga á höndum,
en maðurinn ei mjög ásjálegur
eða kurteis fyrir heiminum,
fann þar eitthvað af stólsfólk-
inu og sagðist vilja finna bisk-
upinn, að hverju sumir hlógu,
segjandi hvað þessi húski mundi
vilja biskupnum. Sögðu þó bisk
upi til hans að fátækur maður
af nesjum sunnan mundi viljá
fá að tala við hann. Sagt er
þegar biskupinn vissi hver per-
sónan var, hafi hann svarað:
„Fari hann ofan I smiðju og reki
járn. Það kann hann, því að
hann hefur gjört það fyrri“,
hvað og Hallgrímur gerði rösk-
lega, þar til biskup lét kalla á
hann. Var svo Hallgrími fylgt
á biskupsfund, hvar hann fram
bar sitt erindi'. Átti biskup langt
tal við Hallgrím, svo að aðra
furðaði það að hann skyldi virða
þennan fátækling svo mikils, að
setja hann við borð hjá sér og
eiga við hann langt tal, og ekki
síður þá er þeir vissu um er-
indi hans og erindislok rejkn-
andi biskupi um það fyrir heila-
grillur að vlgja svo auvirðilega
og fátæka manneskju til prests.
En þá þeir heyrðu Hallgrlm
predika fyrir vígslu, skiptu þeir
hljóðinu ... Vlgði svo biskup-
inn, mag. Brynjólfur, Hallgrím
til prests og gaf honum hest
með reiðtygjum þar til alklæðn-
að og prestshempu, sendi hann
síðan Hvalsnesingum.
Cendur Hvalsnesingum .. Þann
^ ig lýsir Ævisagan því, þegar
Hallgrímur Pétursson gekk I
kirkjunnar þjónustu. Þannig vill
þjóðin — þjóðsagan hafa það,
að þessi mikli andans maður
hafi komið inn fyrir staf heil-
agrar kirkju. Hann kom þangað
próflaus, réttindalaus, efnalaus,
umkomulaus hafandi tapað geist
legheitunum og langan tíma for-
lagt" bókina, en lifað við fátæk-
legt búhokur sem annar búðar-
eður hjáleigumaður. En eins og
hann var óvirtur og öllum heiðri
sneyddur þegar kirkjan tók
hann I sinn móðurfaðm, að sama
skapi hefur þjóðin upphafið
hann, krýnt hann sínum æðstu
metorðum, gert hann að Davlð
konungi þessa jökullands, Iyft
honum hátt yfir alla aðra kirkj-
unnar menn allt frá fyrstu dög-
um íslenzkrar kristni fram á
þennan dag. Enn eru heilræði
hans numin af hinum ungu, enn
eru spekimál hans talandi I eyru
hinna fullorðnu, enn eru hugg-
unarorð hans athvarf hins aldr-
aða við aðkomu dauðans.
í ágætri ritgerð, sem dr. Jón
Þorkelsson skrifaði um Hallgrím
Pétursson I Almanak Þjóðvina-
félagsins árið 1914, segir hann
að þeir séu ekki margir .hér á
landi, sem eigi H. P. ekki eitt-
hvað að þakka, „sá ungi heil-
ræði og lífsspeki, sá voldugi og
yfirlætismikli varygðarorð, sá
vesæli og vonlausi huggun. Þeir,
sem andans og listarmenn þykj-
ast vera, munu og fáir vera þeir
gikkir fyrir Guði, að þeir kann-
ist ekki við andriki Hallgríms,
afl hans og snilld, þegar honum
tekst upp.“ Slik gjöf hafa Hall-
grfmsljóð verið íslendingum öll-
um og eru enn 1 dag. Slíkur er
Hallgrímur. Þess vegna var hann
ekki aðeins „sendur Hvalsnes-
ingum“ heldur allri þjóðinni.
Hann átti hina guðlegu náðar-
gáfu. Hann var af Guði útvalinn
til að flytja þjóð sinni boðskap
lífsins — eilífa lífsins. Þess
Frh a Dls 1„
Hallgrímsminning 1914
Á sunnudag I föstuinngang
1914 skyldi að biskupsboði
minnzt 300 ára afmælis Hall-
gríms Péturssonar. Víða varð
minna úr en til stóð, því að
„norðanstorm gerði harðan að-
faranótt sunnudagsins, en snjór
mikill á jörðu, rétt um land allt,
og víða ofanhríð. Hafa þvi orð-
ið mörg messuföllin", segir
herra Þórhallur I Kirkjublaði
sínu.
En vlða var messað við mikið
fjölmenni, þrátt fyrir ófærð og
vonzkuveður. í Reykjavík varð
hluttaka mikil og innileg. Stúd-
entafélagið hafði alþýðufyrirlest
ur og I K.F.U.M. voru á 5.
hundrað manns taldir út úr sal,
sem tók um 300. í Odda var
bylurinn svo svartur að vart
sást yfir hlaðið. Þar varð messu-
fall. Svo varð einnig I Saurbæ
á Hvalfjarðarströnd. Aftur á
móti var messufært á Hvals-
nesi þennan minningardag. —
Vestan úr Stykkishólmi skrifaði
sr. Sigurður Gunnarsson „Vel
var kirkjan sótt hjá Hallgrimi
hér I Hólminum, þrátt fyrir kalt
og hvasst veður. Kirkjan troð-
full og fjöldi varð frá að hverfa.
En hvað guðsþjónustan og und-
irbúningurinn undir hana bar
skýran vott um ást fólksins á
H. P., og aðdáun fyrir honum.
Því gleymi ég aldrei". — — —
Á Akureyrl var margt fólk við
kirkju þótt stórhríð mætti heita.
Kirkjugestur þar segir, að stemn
ingin hafi verið svo mikil, að
hann hafi ekki getað tára bund-
izt þegar Passíusálmarnir voru
sungnir, og svo vel tókst sr.
Geir upp fyrir altarinu, að „hver
tónn gekk mér að hjarta og fyllti
mig angurblíðum fögnuði". Matt
hías steig I stólinn og talaði um
H. P. og hans „Kristnu Háva-
mál“. Þegar hann að lokum
hafði yfir erindið: „Trúarskáld,
þér titrar helg og klökk tveggja
alda gróin ástarþökk", þótti mér
sem „gloría standa um höfuð
ljóðsnillingnum, og þegar hann
1 guðmóði lýsti hinni postullegu
blessun, gat ég ekki annað en
viknað við þá tilhugsun að þetta
yrði máske I síðasta sinn, sem
hann lýsti blessun Guðs yfir
söfnuðinum í prédikunarstól. —
Þessi guðsþjónusta er sú lang-
áhrifamesta, sem ég minnist að
hafa tekið þátt I og um leið sú
uppbyggilegasta". í Kaupmanna
höfn var hin fyrsta ísl. guðs-
þjónusta haldin þennan dag.
Ungir menn og gamlir .karlar og
konur, streymdu til kirkjunnar
alls um 350 manns. Sr. Magnús
Magnússon I Bregning messaði,
en dr. Sigfús Blöndal var með-
hjálpari. Að lokum skal getið,
hvernig H. P. var minnzt I holds
veikraspítalanum 1 Laugarnesi.
Eftir venjulega guðsþjónustu
var samkoma með upplestri og
söng. Hún endaði á Son Guðs
ertu með sanni. „Stóðu þá upp
jafnvel þeir, sem bágt áttu með
að standa". Þeir veikustu höfðu
látið bera sig til kirkjunnar.
Fagnaðarhugurinn var sem bezt
á stórhátið. Prestur I Laugarnesi
var sr. Haraldur Níelsson.