Vísir - 14.03.1964, Blaðsíða 4

Ví SIR . Laugardagur 14. marz 1964.
Um sföustu múnafiamót hafði Guðlaugur Rósinkranz gcgnt
embætti þjóðleikhússtjóra í 15 ár. Allmikill styrr hefir að
undanförnu staðið um leikhúsið, eins og reyndar oft áður.
1 þessu vlðtali við Vísi gerir þjóðleikhússtjóri grein fyrir
sjónarmiðum sínum um stjórn leikhússins og ræðir þau mál
sem efst eru á baugi.
hafi ánægju og gagn af þeim.
Það er engum til gagns eða
gleði, að sýnd séu leikrit, sem
fólkið vill ekki sjá, hversu
merkileg sem þau kunna að
vera. Og alltaf þarf að hafa hlið
sjón af því, að leikararnir fái
hlutverk við sitt hæfi“.
„Hvernig var þér innanbrjósts
fyrir 15 árum, þegar þú tókst
við þessu vandasama starfi?“
„Mér þótti það verulega
skemmtilegt og spennandi, þó að
ég vissi fyrir, að það gæti orð-
ið stormasamt á köflum. Ég hef
alltaf haft mikinn áhuga á leik-
„Hvemig er að vera einn af
umdeildustu mönnum þjóðarinn
ar?“
J6g væri löngu orðinn að
taugaveikluðum aumingja, ef ég
tæki slíkt nærri mér“, svarar
þjóðleikhússtjóri. „Og öllu má
venjast. Raunar gerði ég mér
fulla grein fyrir því, þegar ég
var skipaður f þessa stöðu, að
ég mætti búast við harðri gagn-
rýni úr ýmsum áttum. Það er
nú einu sinni svo, að alltaf
stendur styrr um leikhúsin, í
hvaða landi sem er, og Þjóðleik
húsið okkar var ný stofnun,
sem þurfti að skipuleggja frá
grunni, prófa sig áfram með og
byggja upp smám saman, eftir
þvf sem reynslan sagði til um.
Ég hef aldrei óskað þess, að
þðgn ríkti um leikhúsið — nei,
þvert á móti. Afskiptaleysi og
lognmolla er það hættulegasta,
sem fyrir getur komið. En um-
ræðumar verða að vera heil-
brigðar og aðfinnslur byggðar á
rökum, ekki hleypidómum og
illvilja. Gagnrýnin má ekki rhiða
að þvf að rffa allt niður, heldur
á hún að bæta og byggja upp
og 'benda á leiðir til úrbóta, þar
sem miður fer. En hér hefur
aidrei komið fram raunhæf, já-
kvæð gagnrýni. Það er fundið
að og rifið niður og sleggjudóm
verk, sem efst eru á baugi í leik
listinni hverju sinni. Að sjálf-
sögðu er ekki hægt að gera öllu
skil á fáeinum árum, en ég hef
reynt að velja sem margbreyti-
legast efni, þannig að engin
grein verði alveg afskipt. Af
sígildum verkum hafa m. a. ver-
ið sýnd leikrit eftir Shakespeare,
Moliére, Ibsen, Holberg og
Strindberg, af nútímaleikritum
má nefna verk eftir Arthur Mill
er, Tennessee Williams, Eugene
O’Neill, Max Frisch 'John
Osborne, Sean O’Casey og
Brendan Behan, og til þess að
tilraunaleikritagerð nútímans
yrði ekki heldur útundan, tók
ég Nashyrningana eftir Ionesco,
sem jaðra við absúrdisma. Af
þeim leikritum, sem fjalla um
kviku líðandi stundar, hefur
ekkert af verkum Brechts að
vísu verið sýnt enn — og ég
sætt harðri gagnrýni fyrir það
— en ástæðan er einfaldlega sú,
að mér hefur ekki tekizt að
útvega þýðandá fyrr en nú fyrir
skömmu. Og síðasta leikrit
Brerfits, Arturo Ui, mun verða
sýnt hér, þegar þýðingu á þvi
er lokið“.. . „ .. ..
» *li íliíuuij tJJíii 13 ijj/l *
„Hvað um fslenzku leikritin?”
„Þau hafa gengið misjafnlega
og flest afar illa fjárhagslega,
aðsókn verið dræm og undir-
Guðlaugur Rósinkranz
þjóðleikhússtjóri.
list og leikhúsum, og meðan
ég var við nám í Svíþjóð, sótti
'ég allar sýningar á leikritum,
óperum og ballettum, sem ég
komst höndum undir. Já, ég
tók meira að segja þátt í að
stofna leikfélag í Stokkhólmi!
Það voru nemendur í háskólun-
tók við stöðu þjóðleikhússtjóra
1. marz 1949“.
„Finnst þér viðhorf almenn-
ings hafa breytzt á þessum 15
árum?”
„Mér finnst Ieiklistaráhuginn
hafa aukizt mikið, og leiksýn-
ingarnar eru nú orðnar fastur
þáttur í lífi þjóðarinnar. Við
höfum haft margar skólasýning
ar og gefið unga fólkinu kost á
að sjá leikritin fyrir hálfvirði,
og betri áhorfendur er navnriast
hægt að hugsa sér. Bi»rnr!e )krit
in hafa gengið með ein8æmum
vel, og þar eru að alast upp leik
húsgestir framtíðarinnar. Ég
held, að við þurfum engu að
kvíða, meðan þessi lifandi áhugi
á leiklistinni er fyrir hendi hjá
ungum og gömlum".
„Leiklistarskóli Þjóðleikhúss-
ins hefur orðið fyrir hörðum
árásum upp á síðkastið — álít-
ur þú þær óréttmætar eða hafa
við einhver rök að styðjast?"
„Það er löngum hægara að
finna að en ráða bót á vanda-
málum. Auðvitað væri prýðilggt
að hafa hér fullkominn leiklist-
arskóla, er stæðist samanburð
við ströngustu skóla erlendis,
en við verðum að taka tillit til
aðstæðnanna, og þær eru ekki
eins og erlendis, þar sem leik-
listin er í mestum blóma. Ég
tel, að við getum ekki að svo
stöddu haft leiklistarskólann 1
öðru formi en nú er — hvað
síðar verður, er annað mál. Og
ég spurði nemendur skólans ný-
lega, hvort þeir myndu hafa
gengið í hann, ef námið tæki
þrjú ár og ekki værj mögulegt
að vinna neitt með þvf, allt upp
á von og óvon og litlar Iíkur
til að fá eitthvað að gera eftir
á. Allir svöruðu nei. Við verð-
um lfka að hugsa út í það, að
leiklistarnám er ekki eins og
venjuleg skólaganga — það
verður enginn leikari, þó að
ÞJÓÐLCIKHÚSSTJÓRII 15 ÁR
ar felldir — ekkert er auðveld-
ara. ,Stefnuleysi‘ er eitt af uppá
haldsskammaryrðunum, sem
hinir vandlátu dómarar nota í
tfma. og ótfma, en þeim hefur
bara láðst að geta þess, hvaða
stefnu beri að taka upp. Og
það er hætt við; aó erfitt yrði að
gera öllum til hæfis. Sumir
myndu ekki vilja að leikhúsið
sýndi neitt annað en Shake-
speare og Moliére, ungu spek-
ingamir myndu heimta eintóm
tilraunaleikrit eftir nýjustu
tfzku, sumir myndu vilja létta
gamanleiki og ekkert annað, og
svona gengur það“.
„Og hvaða stefnu leitast þú við
úð fylgja f leikritavali?"
„Ég lít svo á, að það sé hlut-
verk Þjóðleikhússins sem menn-
ingarstofnunar að kynna þjóð-
inni eins fjölbreytt úrval og tök
éru á af leikritum, sem hafa
listrænt gildi, hvort sem þau
eru gömul eða ný, íslenzk eða
erlend, alvarlegs eðlis eða af
léttara taginu. Farsa hef ég
aldrei tekið, en góðir gaman-
leikir, sem hafa boðskap að
flytja eða heilbrigða gagnrýni,
geta haft mikil áhrif og holl. Þá
tel ég leikhúsið þurfa að kynna
tektir daufar. Þó hafa verið
sýnd 26 eða 27 íslenzk leikrit á
þessum tæpu 14 árum, síðan
Þjóðleikhúsið var opnað".
„Hver þeirra hafa gengið
bezt?“
„Tvfmælalaust íslandsklukk-
an. Og þjóðleg leikrit eins og
Piltur og stúlka, Skugga-Sveinn
og Gullna hliðið hafa gengið
ágætlega. En flest nýju leikritin
hafa því miður gengið illa“.
„Hvers konar efni hefur
reynzt vinsælast?"
„Gamanleikir og söngleikir
hafa allajafna verið bezt sóttir,
en fólkið vill hafa þetta bland-
að, ekki tóma gamanleiki eða
tóma harmleiki. Sumir vilja
kannske aðeins koma í leikhús
til að gráta, en ég sé ekkert
athugavert við, að leikhúsgestir
fáj lfka að gleðjast og hlæja,
þegar svo ber undir. Annars hef
ég aldrei látið mér detta f hug
að reyna að eltast við smekk
almennings, þ. e. að sýna ein-
göngu það sem ég held, að muni
ganga, enda er smekkur almenn
ings algerlega óútreiknanlegur.
Hitt er annað mál, að maður
verður að leitast við að velja
verkefnin þannig, að sem flestir
um, mikið áhugafólk um leiklist,
og við gerðumst svo djörf að
leigja Dramaten fyrir sýningarn
ar okkar, sem voru með hinum
mesta nýtfzkubrag, jafnt hvað
snerti sviðsútbúnað sem leikrita
val. Fyrirtækið heppnaðist ágæt
lega og vakti töluverða athygli í
Ieiklistarheiminum".
„Komst þú þá fram sem leik
ari?“
„Nei, ég var aðeins einn af
stofnendunum".
„Hvað varstu lengi í Stokk-
hólmi?"
„Fjögur ár. Síðan gerðist ég
framkvæmdastjóri Ndrræna fé-
lagsins, eftir að ég kom heim,
og gekkst þá fyrir leiksýning-
um, fyrst hluta af Gösta Berl-
ings Saga, þar sem Soffía Guð-
laugsdóttir var leikstjóri og lék
aðalhlutverkið. Ég fékk Gerd
Grieg til að setja upp Veizluna
á Sólhaugum til ágóða fyrir Nor
egssöfnunina, og seinna fékk
ég önnu Borg og Poul Reumert
hingað til að leika f Dauðadans-
inum eftir Strindberg o. fl. Allar
þessar sýningar gengu mjög vel
og skiluðu miklum ágóða, svo
að ég var sem betur fór ekki
algjörlega reynslulaus, þegar ég
hann sitji á skólabekk í 10 ár,
ef hann hefur það ekki f sér,
og margir miklir leikarar hafa
aldrei gengið í leiklistarskóla.
Mér finnst það ekki sanngjarnt
að tala niðrandi um nemendur
skólans, því að sá hópur, sem
nú er við nám, er hiklaust einn
af þeim beztu, sem hafa verið
í honum frá upphafi. Og þrír
nemendur á sfðara ári hafa kom
ið fram í vetur í þýðingarmikl-
um hlutverkum og staðið sig
mjög vel“.
„Þú heldur þér við þá reglu
að hlusta á allar ráðleggingar
og fara sfðan eftir eigin höfði?“
„Ef ég hefði farið eftir þeim
,ráðleggingum‘, sem hellt hef-
ur verið yfir mig ár eftir ár úr
ýmsum áttum, væri ég löngu
búinn að gefast upp og hættur
störfum. Og reynslan hefur
stundum sýnt, að öðrum en mér
getur skjátlazt. Ég man t.d. eftir
fyrstu óperusýningu leikhúss-
ins. Það þótti óðs manns æði,
þegar ég tók upp á þvf að fá
sænsku óperuna til að sýna hér
Brúðkaup Fígaros, fyrstu óper-
una, sem flutt var hér á landi.
En það fór svo, að við urðum
að hafa aukasýningar og ágóð-
hér og erlendar gestaheimsókn-
ir með leikrit, balletta og óper-
ur til að opna gluggana út f
heiminn og gefa Islendingum
tækifæri til að njóta þess bezta,
sem á boðstólum er í þessum
listgreinum. Við höfum fengið
hingað um 20 flokka frá mörg-
um löndum — vestan frá
Bandaríkjunum og austan frá
Japan, sunnan frá Spáni og
norðan frá Finnlandi og margt
þar á milli. Ég álít, að slfkar
heimsóknir séu afar lærdóms-
ríkar og mikið uppeldisatriði
fyrir þá, sem starfa að þessum
málum, og þar að auki menn-
ingaratriði fyrir alla áhorfend-
ur“.
„Og hvað viltu segja um fram
tíðaráform þfn?“
„Ekki annað en það, að ég
Ift ánægður til baka þrátt fyrir
ýmsa storma og smáerjur, og
betra samstarfsfólk get ég ekki
hugsað mér en leikara, leik-
stjóra og annað starfsfólk Þjóð-
leikhússins, að ógleymdu þjóð-
leikhúsráði. Ég hef jafnan leit-
azt við að fylgja þeirri stefnu,
sem ég hef álitið bezta fyrir leik
húsið, og við það mun ég að
sjálfsögðu einnig halda mér í
framtíðinni”.
inn varð 50 þúsund krónur, sem
var mikið á þeim tfma. Og næst
fékk ég þá vitfirringslegu
hugmynd að sýna hér óperu
með íslenzkum söngkröftum.
Hamingjan góða, þá gekk nú
ekkj lítið á! Blöðin töldu þetta
hreint brjálæði, og eitt þeirra
krafðist þess, að ég yrði settur
frá tafarlaust, því að nú væri
ég bersýnilega orðinn alveg vit-
laus. Jafnvel þjóðleikhúsráðið
áleit þetta vafasamt fyrirtæki.
En ég sat við minn keip. Ég
var viss um, að það myndi
ganga vel, og mér varð að trú
minni — Rigoletto var sýndur
27 sinnum fyrir fullu húsi, og
þar fékk Guðmundur Jónsson
tækifæri til að sýna, hvað í
honum bjó, og vann glæsilegan
sigur, eins og kunnugt er. Síðan
hafa verið fluttar nokkrar óper-
ur við góðar undirtektir, og við
höfum getað boðið frægum, fs-
lenzkum söngvurum eins og
Stefáni íslandi, Einari Kristjáns
syni, Maríu Markan og Þor-
steini Hannessyni að koma og
syngja á sviði sinnar eigin þjóð'
ar. — Að ég tali ekki um gaura-
ganginn út af My Fair Lady. Þá
ætlaði allt um koll að keyra, og
hrakspárnar voru gífurlegar.
Jæja, það tókst ekki verr til en
svo, að sýningarnar urðu 68
talsins og nettóágóðirm 2,2
milljónir. Og þetta sýnir, hvem
ig harðorðasta og stóryrtasta
gagnrýni, sem fram hefur kom-
ið á Þjóðleikhúsið, var á skökk-
um forsendum byggð, og sýn-
ingar, sem voru fyrirfram
dæmdar hið mesta óráð, urðu
þess í stað tveir af mestu sigr-
um leikhússins frá byrjun".
„Þú hefur fengið hingað
marga erlenda gesti — ætlarðu
að halda þeirri stefnu áfram?“
„Já, ég hef lagt áherzlu á að
fá fyrsta flokks erlenda leik-
stjóra til að stjórna sýningum
I 1
I, f
>?