Vísir - 14.03.1964, Blaðsíða 9

VÍSIR . Laugardagur 14. marz 1964.
fyrir sig járnsmiðar. Þar leiddu
örlðgin þá saman, hann og Brynj
ólf meistara Sveinsson — þá er
Hallgrímur átján ára. Kemur
Brynjólfur honum inn I Frúar-
skóla — hann komst þar upp í
„meistaralexlu" (það svarar til
sjötta bekkjar 1 menntaskóla).
En þá kemur Guðríður í spilið
og breytir öllu llfi hans.
Kristján konungur fjórði hafði
útleyst 38 manns, sem hernumd-
ir höfðu verið í Tyrkjaráninu tíu
árum áður. Á þeim tíma, sem
liðinn var frá því, höfðu sumir
gengið af trúnni eða voru orðn-
ir ryðgaðir í kristninni. Konu-
efni skáldsins var í þeim hópi.
Þá um vorið 1637 sigldu þau til
Islands, smbr. ferðasálminn:
Jeg byrja reisu min,
Jesú í nafni þín.
Höndin þín helg mig leiði,
úr hættu allri greiði.
Jesús mér fylgi í friði
með fögru englaliði.
Tjegar beygt var niður afleggj-
arann að prestsetrinu í Saur-
bæ, með gamla bæjarstæðið á
vinstri hönd, þar sem hús síra
Hajlgríms stóð, en það brann
til kaldra kola á slðustu árum
hans þar, dró snöggvast ský fyr-
ir sólu, svo að syrti I lofti og
skuggar dönsuðu á sjónum fram
undan.
Hallgrímslind er skammt fyrir
ofan túngarðinn. Við hana er
grasbekkur, sem er eins og hús-
gagn I stássstofu nema fegurra,
og sígrænt mosadý breiðir sig
eins og flosteppi á upphækkaðri
flöt — niður af henni stallur,
Prófasturinn, síra Sigurjón
Guðjónsson (af ætt Jóns Stein-
grímssonar eldprests), sem hefur
setið Saurbæ síðan 1931 eða á
fjórða tug ára, kom fram á
trappir hússins og bauð 1 bæ-
inn. Kona hans, frú Guðrún
jyjargar tilgátur eru um hjóna-
band þeirra Guðríðar og
Hallgríms. Sumir sagnritarar
gera hlut Guðríðar lítinn, aðrir
ekki, — hún hefur sennilega
verið skapstór og ástríðumikil
og þvl dæmd harðar fyrir bragð-
Þórarinsdóttir (af Þorvaldsætt)
Þorlákssonar listmálara, bróður
Jóns heitins Þorlákssonar borgar
stjóra og Brynjólfs sáluga orgel-
leikara, bauð kaffi og trakter-
ingar.
Prófestur reyndist vera haf-
sjór af fróðleik um síra Hall-
grím — hann hefur að auki
lagt fyrir sig hymnology —
sálmafræði — eina grein kirkju-
legra trúarlegra fræða, hefur
siglt til nokkurra þjóðlanda til
að vlkka sig I þeirri mennt.
Saurbæ hafa setið merkir kenni-
menn síðan á dögum Hallgrlms
— þeir hafa fundið til ábyrgðar
gagnvart skáldinu og staðnum,
og núverandi eftirrennari hefur
ekki verið eftirbátur hinna I því
að viðhalda söguhelgi staðarins
og heiðra minningu um meist-
ara Hallgrím. Sigurjón prófast-
ur er fjölmenntaður maður, með
listrænt skyn — hann á fágæt
málverk eftir Þórarin tengdaföð-
ur sinn, Jón Stefánsson og fleiri,
ið. Alls konar sögur hafa spunn-
izt um það, að hún hafi tignað
skurðgoð, en falleg hefur hún
verið og haldið sér vel — það
hefur maður á tilfinningunni.
Hún hefur alls ekki verið neinn
engill, blessunin, en hreint ekki
sú foráttukona, sem slæm þjóð-
saga leitast við að gera hana.
Og það mun vera skemmtisaga,
að Guðríður hafi tilbeðið skurð-
goð á hnúknum I hlíðarbrúninni
fyrir austan og ofan Saurbæ —
Prjónastrákur kallast hæðin —
Átti dúfan einkum að hafa dund
að við þetta á meðan maðurinn
hennar flutti tíðir heima á staðn
um. Þetta brýtur I bága við
Múhammedstrúna, þvl alkunna
er, að engir eru fjær dýrkun
mynda en fylgjendur Allah.
Þetta er uppspuni, en líklega
hefur verið auðvelt að ljúga á
Guðríði, — hún hefur aldrei gef-
ið skýringu á framferði slnu I
ástum sem öðru.
Eitt er vlst, að án hennar
sónutöfra, kannskl nokkuð
svarta, smbr. 9. vers 1 38. Passlu
sálmi: „Formæling illan finnur
stað, fást mega dæmin upp á
það“. Þó andmæla sumir fróðir
menn því, að hér sé átt við
formælingu Guðríðar. Galdratrú
in er raunar við lýði I landinu,
þegar þau hjón eru uppi. Þegar
öll kurl koma til grafar, hefur
Guðríður fyrst og fremst verið
kona, ósköp algengur kvenmað-
ur, en ekki Xantippa Islands.
A nno 1650 varð Saurbær á
1 Hvalfjarðarströnd laus, og
fékk síra Hallgrímur brauðið 8.
apríl 1651. Brynjólfur biskup
vlsiterar Saurbæ 27. ágúst
1952. Þá fóru fram vitnisburðir.
Báru sóknarmenn prestinum góð
an vitnisburð og prestur sókn-
armönnum. Hallgrímur undi sér
vel á staðnum — allt bendir til
þess, bréf og aðrar heimildir.
Brynjólfur biskup segir 1 bréfi
til umboðsmanns höfuðsmanns
1668, að hann hafi „fornumið
á Hallgríms bréfi, að hann vildi
gjarnan við plássið bllfa, svo
Iengi, sem hann gæti þjónað,
og sóknin vildi með nægjast".
Fræg er þjóðsagan, sem herm
ir, að síra Hallgrímur hafi lofað
Guði því I þakkarskyni „að
minnast skyldi hann frelsara
síns, sem hann mætti, fyrir
lausn úr volæði og vélabrögðum
Suðurnesinganna, og þá hafi
hann á einni langaföstu, litlu
eftir það að hann var kominn
að Saurbæ, setzt við og byrjað
að yrkja Passfusálmana“. Hall-
grímur fer að yrkja vel eftir að
hann er laus úr andlegu og
hjalp
SEIN
44
þar sem lindin rennur sindrandi
fram af jafnt og þétt eins og
svaladrykkur guðs.
Slðasta spölinn að prestsetr-
inu var farið á postulunum —
annað var ekki viðeigandi —
fótgangandi vitjuðu menn á Is-
landi helgra staða áður á tíð-
um.
Rakki prófastsins kom flaðr-
andi I fangið á okkur, rauðbrúnn
á lit, með hlýju I höltu votu
auga; hann virtist gamall, svo
gamall, að ætla mætti, að hann
hefði lifað yfir þrjú hundruð ár
og fylgt staðnum.
og heimili þeirra hjóna er með
blæ, sem sæmir miklum stað.
Af samræðum við prófast,
varð maður margs vfsari um
sálmaskáldið og kennimanninn
Hallgrlm Pjetursson. Þegar
skáldið kom til Islands með Guð
ríði sinni, biðu hans harðir dag-
ar á Suðurnesjum. Kona hans
ól honum barn þá um sumarið
(1637) I Ytri-Njarðvík, en Hall-
grlmur vann að kolaburði og
öðrum þrældómi. Hann var I
þjónustu hjá „þeim dönsku",
kallaður „púlsmaður'S sem er
sama og eyrarkall. Sagt er, að
hann hafi verið að vinna af
sér fargjöldin til Islands. Þessi
sjö ár (1637 — 1644) á útnesjum
hafa verið ömurlegasti tíminn á
ævi hans. Svo gerist það, að
hann er kallaður og vígður til
Hvalsnessóknar af vini sínum
Brynjólfi biskupi Sveinssyni.
Það hefur verið sálarátak fyrir
Hallgrlm, óprestlærðan, að taka
við brauði. Geta má sér I hugar-
lund, hvernig heimskur lýðurinn
hefur tekið honum sem presti
— þau hjón höfðu áður oft
mætt lítilmennsku og misskiln-
ingi hjá þessu sama fólki. Saga
er til um það, að Hallgrímur
hafi á heimleið frá vlgslu kom-
ið á bæ og guðað á glugga og
sagt þá frétt, að búið væri að
vígja hann. Fékk hann þá þetta
svar: „AHan skrattann vlgja
þeir".
Þrátt fyrir óviðunandi skóla-
lærdóm, hefur Hallgrímur verið
vel að sér — engum blöðum um
það að fletta — og nógu vel til
þess að gegna prestsembætti
með sóma. Hann er sagður hafa
legið 1 þeim bókum, sem hann
komst yfir. Hann var húmanist
af guðs náð, ein er sú bók, sem
talin er hafa haft dýpst áhrif
á hann: „Eintal sálarinnar“ eft-
ir Martini Moller. „Það er óhætt
að segja, að Hallgrímur hefur
verið innlifaður þeirri bók, og
Hallgrímssteinn, þar sem Hallgrímur Pétursson sat og orti Passíu- . j,ann j,afj jjaft j,ana { huga,
sálmana. Efsta myndin er af róðukrossinum f Hallgrímskirkju, semþegar hann orti sálmana", sagði
að Ifkinrum hefur tilheyrt Saurbæjarkirkju í tíð síra Hallgríms. Sigurjón prófastur.
$ Blaðamaður frá V'isi var sendur upp i Saurbæ á Hvalfjarðar-
strönd i tilefni af þvi, að brjú hundruð og fimmtiu ár eru nú liðin frá
fæðingardegi skáldsins, séra Hallgrims Péturssonar
hefði Hallgrimur sennilega
aldrei ort á jafn-djúplægan hátt.
Sögumar um það, að Hallgrím-
ur hafi kveðið eld I hrisköst,
sem Guðriður lét flytja heim á
messudegi, eða þegar hann kvað
tófuna dauða fyrir brýningar
hennar, eru kostulegt dæmi um
það ,að Guðríður hefur haft per-
líkamlegu fjötrunum á Suður-
nesjum. Hann gat andað I Hval-
firði og var snortinn af nátt-
úrufegurðinni þar.
Hallgrímur er sagður hafa ver
ið röskur bóndi, hann gekk að
slætti og torfristu, og honum
vegnaði sæmilega I búskapnum.
Framhald á bls. 6.

Prófastshjónin f Saurbæ á Hvalfjarðarströnd: Frú Guðrún Þórarins-
dóttir og síra Sigurjón Guðjónsson.
(Myndir með greininni tók Ijósm. Vfsis, I. M.)