Vísir - 28.04.1964, Page 9

VÍSIR . Þriðjudagur 28. apríl 1964.
9
Tómas Helgason yfirlæknir:
Vísir hefir fengið til birtingar erindi það, sem
prófessor Tómas Helgason flutti á ráðstefnunni um
áfengisvandamálið s. 1. laugardag. Ræðir
prófessorinn þar þennan mikla vanda og greinir
frá rannsóknum sínum á þessu sviði.
Drykkjusýki er einn af þrem-
ur stærstu geðsjúkdómaflokkun-
um, hinir eru taugaveiklun,
— neuroses, — og meiri
háttar geðveila eða psychoses.
Það eru nú 160 ár síðan Englend
ingurinn Trotter skrifaði fyrst
um ofnautn áfengis sem sjúk-
dóm, sem þyrfti lækningar við,
en ekki bæri fyrst og fremst að
fordæma út fxá siðferðilegu sjón
armiði né beita við refsingu. Sið
ustu 70 árin, a. m. k. hafa allar
kennslubækur í geðlæknisfræði
helgað þessum sjúkdómum sér-
staka kafla. Það er þó ekki fyrr
en á siðustu 20—30 árum, sem
fólk er aimennt farið að líta á
drykkjuhneigð sem sjúkdóm eða
einkenni um sjúkdóm hjá ein-
stakiingum eða umhverfinu.
Ofdrykkjumenn
Þá einstaklinga, sem eiga við
áfengisvandamál að stríða eða
skapa sjálfum sér og fjölskyldu
sinni örðugleika vegna áfengis-
nautnar er einu nafni hægt að
kalla ofdrykkjumenn. Þeir neyta
meira áfengis heldur en hóflegt
og venjulegt er í því samfélagi,
sem þeir tilheyra. Slík óhófleg
áfengisneyzla orsakast venju-
lega af einhverri ytri eða innri
geðrænni spennu eða flækju,
sem á einstaklingnum hvílir.
Þeir neyta áfengis til að létta
á spennunni, til að draga úr
kvíðanum til að slaka á hömlum
sfnum, svo að þeir komist út úr
eigin skel í samband við aðra
menn. Einstaklingar með meira
eða rriinna vanþroskað tilfinn-
ingalíf, sem erfitt eiga með að
Iaga sig kröfum umhverfisins og
stöðu sinni í lífinu eða einstakl
ingar, sem ekki hafa getað
mjmdað eðlileg tilfinningatengsl
við annað fólk á uppvaxtarárum
sínum og eiga þar afleiðandivið
aðlögunarerfiðleika að stríða á
fullorðinsárum, verða oft hug-
sjúkir eða taugaveiklaðir.
Þeir þjást af ýmsum tauga-
veiklunareinkennum, sem móta
daglegt far þeirra til þess að af
stýra óbærilegum kvíða eða sí-
felldu innra striði. Aðrir einstakl
ingar, sem eru tilfinningalega
vanþroska eða einstaklingar,
sem ekki geta myndað eðlileg til
finningaleg tengsl snúa sér að
áfengi til að losna við kvíðann,
sem er þeim ekki meðvitaður,
nema kannske að litlu leyti.
Verði þessi lausn að vana verð-
ur maðurinn ofdrykkjumaður.
Þrír hópar
Nefnd, sem fjallað hefur um
geðheilbrigðismál á vegum Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
hefur flokkað ofdrykkjumenn í
þrjá hópa: 1) Þá sem neyta á-
fengis í óhófi óreglulega vegna
einhverra ytri eða innri persónu
legra ástæðna, 2) ávanaof-
drykkjumenn, þ. e. menn, sem
neyta áfengis að staðaldri af ein
hverjum ástæðum, 3) áráttu-
drykkjumenn, addictive drink-
ers, eða alcohol addicts, sem
kallaðir eru á ensku. Það eru
menn, sem eru orðnir svo háðir
áfengi, að þeir geta ekki hætt
áfengisneyzlunni af sjálfsdáðum,
ef þeir á annað borð byrja að
neyta áfengis. Hve fljótt menn,
sem verða áráttudrykkjumenn
missa stjórn á drykkjunni er
mjög misjafnt sumir gera það
ekki fyrr en eftir margra ára of-
neyzlu aðrir fyrr. Þeir, sem hafa
misst stjóm á drykkjunni mega
venjulega aldrei neyta áfengis,
þar eð þeir geta ekki stoppað eft
ir fyrsta glasið eða jafn/el
fyrsta sopann.
Síðarnefndu tveir hóparnir eru
hinir eiginlegu drykkjusjúkling-
ar. Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unin hefur skýrgreint „drykkju-
sjúklinga, sem þá ofdrykkju-
menn, er svo eru orðnir háðir á-
fengi, að áfengið hefur valdið
greinilegum skapgerðarbreyting-
um eða er farið að hafa áhrif á
andlegt og líkamlegt heilsufar,
samskipti við aðra eða félags-
lega og fjárhagslega afkomu;
þeir, sem sýna einkenni um, að
yfirvofandi sé, að áfengi hafi of
angreind áhrif teljast og til
drykkjusjúklinga og þarfnast
meðferðar sem slíkir". Meðal
þessara byrjunareinkenna er
léttirinn, sem sjúklingurinn finn
ur við áfengisneyzluna. Þennan
létti þakkar hann kannski fyrst
í stað aðstæðum, en smám sam
Tómas Helgason
an verða honum ljós áhrif áfeng
isins jafnframt því sem hann
þolir minni spennu og minna
mótlæti án þess að flýja á náðir
áfengisins. Eftir enn nokkurn
tíma fer hann að þurfa meira á-
fengismagn til að finna þá fró-
un, sem hann leitar eftir. Skyndi
lega fer sjúklingurinn að gleyma
sér eftir tiltölulega litla
skammta af áfengi, án þess þó
að sofna, hann missir úr, veit
ekki, hvað hann hefur gert eða
hvar hann hefur verið. Upp úr
þessu fer áfengið að verða nauð
synlegt til að geta hitt annað
fólk, drykkjumaðurinn reynir að
ná í nokkra snapsa án þess að
eftir sé tekið, af því að hann ótt
ast, að fólk skilji ekki, að áfengi
sé honum nauðsyn, þó að hann
sé enginn ofdrykkjumaður. Ef
hann fer á mannamót, hugsar
hann um, hvort hægt verði að
ná í nóg áfengi, og fær sér
kannski nokkra sopa áður til
öryggis eða byrjar á að hvolfa
í sig nokkrum sopum. Sjúkling
urinn fer nú að finna til sektar
vegna drykkjumáta slnsoghann
fer 1 felur með drykkjuna og
forðast að ,nefna áfengi f sam-
ræðum. Það, sem áður var hon-
um hjálp til að komast í sam-
band við aðra, verður honum nú
fjötur um fót.
Skapbrestir og
ofdrykkja
Fræðilega séð er ekki hægt að
tala um ákveðna skapgerð eða
persónuleika, sem leiði til of-
drykkju. Menn með hvers konar
skapgerð geta orðið ofdrykkju-
menn, en þó eru líkur manna
með ákveðin skapgerðarafbrigði
eða skapgerðargalla meiri til að
verða drykkjusjúklingar heldur
en almennt gerist. Þeir brestir,
sem mest ber á eru vilja- og út-
haldsleysi, talhlýðni, þreyta, upp
gjöf, ósjálfstæði, óeðlileg við-
kvæmni, jafnvægisleysi, það má
ekki orðinu halla, án þess að
mönnum þyki nærri sér höggvið
og þeir komist úr jafnvægi. Sum
ir eru inniluktir, þunglyndir og
fáskiptnir, aðrir kannski þvert
á móti miklir á lofti, þurfa að
láta á sér bera. Margt fleira
mætti telja upp, en flest skylt
þessu. Hins vegar er engin
fylgni milli greindar eða greind-
arskorts og ofdiykkju. Fjórðung
ur ofdrykkjumanna, sem ég hef
aflað upplýsinga um hafði á-
berandi skapgerðargalla, sem
höfðu sérkennt þá alla tíð burt
séð frá þeim áhrifum, sem of-
drykkjan hafði, en eins og al-
kunnugt er veldur ofdrykkjan
líka meiri eða minni skapgerðar
breytingum.
Ég gat um það í upphafi, að
drykkjusýkin væri einn af þrem-
ur algengustugeðsjúkdómaflokk
unum. Drykkjusýkin er miklu al-
gengari hjá körlum en konum.
Hins vegar eru taugaveiklun og
hugsýki miklu algengari hjá kon
um en körlum. Mér hefur reikn
azt til, að líkur íslenzkra aarla
til að verða drykkjusjúklingar
væru 6,51%, en llkur þeirra til
að verða ofdrykkjumenn ein-
hvern tíma ævinnar væru 9,78%
Líkur kvenna til að verða of-
drykkju að bráð hafa hins vegar
ekki verið nema 0,5%, þ. e. a. s.
ekki nema 1/20 hluti af líkum
karlanna. Ef lyfamisnotkun
og ofdrykkja eru hins vegar
tekin saman eru sjúkdómslfkur
kvenna 1/10 hluti af sjúkdóms
Iíkum karlanna.
Drykkjusýki og
taugaveiklun
Við athugun og samanburð á
einstökum sjúklingum með
drykkjusýki annars vegar og
taugaveiklun hins vegar hefur
komið I ljós, að þessi kvillar
hafa oftast. þróazt á svipuðum
grunni.
Við hópathuganir finnast líka
mörg samkenni með drykkju-
sýki og taugaveiklun. Út frá slík
um hópathugunum er einnig
hægt að draga nokkrar álykt-
anir um áhrif umhverfisins á
hlutfallslega tfðni drykkjusýki
og taugaveiklunar. Tíðnin er
eins og þegar er á minnzt mjög
misjöfn eftir kynjum. Ef hins
vegar tíðni ofdrykkjunnar og
taugaveiklunarinnar eru Iagðar
saman hjá körlum og konum
hvorum fyrir sig, sést, að
samanlögð tfðni þessara kvilla
er mjög svipuð hjá körium og
konum. Tíðni þessara sjúkdóma
er lfka misjöfn eftir því, hvar
einstaklingamir alast upp, hvort
þeir hafa alizt upp í sveit eða
þéttbýli. Þeir eru algengari með
al þeirra, sem hafa alizt upp f
bæjum og þorpum, heldur en
meðal þeirra, sem álast upp í
sveit. Tíðnin er einnig breytileg
eftir þvf, hvort mennflytjaogþá
einnig eftir því hvert flutt er.
Hún er meiri meðal þeirra, sem
flytja til Reykjavíkur heldur en
meðal þeirra, sem flytja til ann
arra staða á landinu. Þessir kvill
ar eru miklu algengari meðal
fólks, sem býr í þéttbýli á full-
orðinsárum, heldur en meðal
sveitafólks, einkum ofdrykkjan.
Tfðnin er nokkuð óháð stéttum,
ef þeim, sem landbúnað stunda
er sleppt, en meðal þeirra virð-
ast þessir kvillar koma heldur
sjaldnar fyrir en ella. Þó eru
þeir kannski heldur algengari
meðal þeirra karla, sem betur
eru settir þjóðfélagslega. Loks
er lítill munur á tfðni kvillanna
meðal þeirra, sem ekki hafa
gifzt annars vegar og meðal
hinna, sem einhvern tíma hafa
gifzt. Hér er þess þó að geta,
að ofdrykkjan leiðir oft til hjú-
skaparslita, svo að meðal þeirra,
sem skilið hafa eru margir
drykkjusjúklingar.
Ef Ifkur karla og kvenna til
að verða taugaveiklaðir eða
ofdrykkjumenn eru athugaðar
eftir uppeldisstað, aðsetursstað,
stétt eða hjúskaparstétt kemur
í ljós, eins og áður, að heildar-
sjúkdómslfkurnar eru svipaðar
fyrir bæði kynin. Yfirleitt er
um helmingur af sjúkdómslik-
um karlanna fyrir taugaveiklun
(neuroses), en hinn helmingur-
inn fyrir misnotkun áfengis.
Undantekning frá þessu eru þó
karlar, sem búsettir eru f sveit.
Þeir hafa lægstar heildar'íkur
til að fá þessa kvilla og aðeins
rúmur fjórðungur af þessum
heildarlikum er fyrir ofdrykkju.
í sambandi við þessar athug-
anir má benda á, að athuganir
í Bandaríkjunum hafa leitt f
ljós, að tíðni drykkjusýki og
taugaveiklunar er mismunandi
meðal hinna ýmsu þjóðarbrota
og trúarflokka. Þannig er
drykkjusýki talin mun algengari
meðal Ira heldur en meðal Gyð-
inga, en hins vegar er tauga-
veiklun mun algengari meðal
Gyðinga. Einnig er drykkjusýki
sjaldgæfari meðal þeirra, sem
eru Gyðingatrúar, þó að áfeng-
isneyzla þeirra sé nokkuð al-
menn, heldur en meðal hinna
rómverskkaþólsku og mótmæl-
enda.
Ofdrykkja og
geðtruflanir
Það er hægt að setja fram
ýmsar getgátur um, af hverju
sumir sérstaklega karlar snúa
sér að áfengi og aðrir, einkum
konur, verða taugaveiklaðir,
út frá hópathugunum. Banda-
ríkjamaðurinn Jellinek hefur
sett fram eftirfarandi tilgátu,
sem mínar athuganir -enna
stoðum undir. í hópum þeim,
sem óviðeigandi þykir að neyta
mikils magns af áfengi verða
aðallega þeir, sem eiga við
miklar geðrænar truflanir að
etja, og þeir, sem hafa tilhneig-
ingu til að ganga á móti al-
menningsálitinu vegna mikilla
skapgerðargalla, drykkjusýk-
inni að bráð. En í hópum, par
sem lítt þykir athugavert, þó
að mikið áfengi sé drukkið,
þarf ekki nema minni náttar
geðrænar eða aðrar truflanir
til þess að mönnum sé hætta
búin vegna ofnautnar. í peim
aldursflokki, sem athuganir
mfnar taka til, hefur það yfir
leitt þótt mesta hneisa fyrir
konur að láta sjá á sér vfn,
enda stafaði ofdrykkja 90%
kvennanna af öðrum áberandi
geðsjúkdómum eða meiri nátt-
ar skapgerðargöllum. Hins veg-
ar hefur alltaf þótt mun minna
athugavert, þó að vín sæist á
körlum, enda verða miklu fleiri
karlar ofdrykkjumenn án þess
að hafa meiri háttar skapgerð-
argalla fyrir. Það hefur og jafn-
an þótt mjög óviðeigandi, að
bændur hirtu ekki bú sfn vegna
drykkju.
Auk þess sem þegar hefur
verið sagt um samkenni of-
drykkju og taugaveiklunar, er
nauðsynlegt að minna á, að af
ofdrykkjunni hljótast oft aðrir
alvarlegri geðsjúkdómar sam-
fara vefjabreytingum f tauga-
kerfi. Um það bil helmingur
drykkjusjúklinganna, ávana- og
áráttudrykkjumanna, sem at-
hugun mfn tók til fékk ýmsar
slfkar truflanir, skapgerðar og
geðslagstruflanir, minnisleysi,
óróa, sljóleika eða ofskynjanir
og óráð. Ennfremur ýmsar
skyntruflanir, lifrarskemmdir og
meltingartruflanir.
Meðferð drykkju-
sjúklinga
Áður en ég sný mér að með-
ferð drykkjusjúklinga vil ég
ekki láta undir höfuð leggjast
að geta þess, að á síðastliðnum
áratugum hefur einnig inikið
verið unnið að rannsóknum á
drykkjusýkinni með lífefna-
fræðilegum, lífeðlisfræðilegum
og lyfjafræðilegum athugunum.
Enn sem komið er hafa þessar
rannsóknir ekki leitt til neinna
skýringa á orsökum drykkju-
sýkinnar, nema f einstökum
sjaldgæfum tilfellum, þar sem
getur verið um að ræða skyld-
leika við flogaveiki.
Meðferð:
Á núverandi þekkingarstigi
verður þvf ekki um neina skyn-
samlega meðferð, sem miðar að
Framh. á 13. sfðu
úeðrænar orsakir drykkju-
hneigðar og lækning