Vísir - 23.06.1964, Qupperneq 7

V I S I R . Þriðjudagur 23. júní 1964.
7
Staða íslenzkra fískveiða / Evrópu
Svo sem hverjum þeim má verða
ljóst, sem þekkir til íslenzkra,
norskra og færeyskra fiskveiða, jiá
getur flest af því, sem ég nun
segja hér á eftir til að skýra stöðu
íslenzkra fiskveiða í Evrópu, einn
ig átt við fiskveiðar þessara grann
þjóða Islendinga og mun ég því
yfirleitt ekki vekja sérstaklega et-
hygli á því.
Það leikur ekki á tveim tungum
að hafið umhverfis Island er með-
al hinna fiskauðugu svæða á norð-
anverðu Atlantshafi og þannig hef-
ir það verið svo lengi sem sogur
fara af. Þetta byggist á þeim
yrðum, sem skapast í sjónum við
blöndun hins hlýja vatns Goif
straumsins að sunnan og hins kalda
vatns straumanna frá íshafinu að
norðan. Þannig eru þessi skiiyrði
náttúrunnar hin hagstæðustu lífinu
í sjónum og viðkomu fiskistofn-
anna. Á hinn bóginn má segja að
hnattstaða landsins leiði af sér
tiltölulega óhagstæð veðurskiivrði
fyrir fiskveiðar á opnu hafi, því hér
er stormasamt og veður oft v:ð-
sjál, einmitt á þeim árstímum, sem
mest er um vert að ná fiski lum.
Þennan þátt náttúruskilyrðanna
reyna mennirnir þó að yfirvinna
með því að byggja stærri og fu’l-
komnari skip búin öllum hugsanieg
um siglingar- og öryggistækjum og
mikil breyting hefur orðið til batn
aðar í þessum efnum á síðustu ára
tugum, svo ekki sé litið lengra aft
ur í tímann.
Veiðar botnfiska fara að jafnaöi
fram á tiltölulega grunnu vatni þ.t.
a.s. á þeim svæðum, sem nefnd eru
landgrunn landanna og veiðisvæð
in eru yfirleitt staðbundin og af-
mörkuð, En upþsjávarfiskarnir, svo
sem síldin, virðast einnig r.ijög
bundnir landgrunnssvæðunum, þeg
ar þeir veiðast, annað hvort yfir
landgrunninu eða við landgrunns-
kantana.
Við I’sland kemur þetta mjög
greinilega fram, þar sem land-
grunnið er all skýrt afmarkað, en
landið sjálft liggur á sökkli, sem
í útlínum sínum líkist mjög útlín-
um landsins sjálfs. Ef við teljum
landgrunnið miðast við 200 m.
dýptarlínu, en um það eru rau i-
ar engin ákvæði, alviðurkennd, þá
liggur sú lína æði misjafnlega ’angt
frá ströndinni eða allt frá 2 sjó-
mílum og upp í og yfir 80 sjó-
mflur, en víðast mun fjarlægðin
vera milli 15 og 40 sjómílur.
Að því er fiskistofnana snertir þá
eru þeir, sem við ísland veiðast,
að yfirgnæfandi meirihluta heima-
aldir. Frá þessu eru þó alkunn.ar
undantekningar, þar sem þorskur-
inn, sem gengur milli Grænlands
og Isiands að einhverju leyti og sú
sfld, sem fæðist við Noreg en íeitar
til íslands á miðsumri til að !e;ta
sér ætis. Þær fisktegundir, sem
veiöast á hafsvæðinu umhverfis ís-
land eru hinar sömu, sem veiðast
á öðrum svæðum um norðurh! ita
Norður-Atiantshafsins
Ef við lítum á landakort þersa
hluta heims kemur í ijós, að ís-
land liggur nærri því á miðju svæði
sem liggur frá Nýfundnalandi og
Labrador í vestri til Novava
Zemlja í austri en á þessu svæði
eru fengsæl fiskimið við Nýfundna
land og Labrador við V,- og A.-
Grænland, umhverfis ísland, við N,-
Noreg og í Barentshafi, auk ann-
arra svæða norðan og sunnan
þessa beltis. Ef allt þetta svæði
er tekið sem eitt er styttra að
sækja á öll þessi fiskimið frá ís-
landi en frá nokkru öðru einu
landi v/ð norðanvert N.-Atlantshaf
Þetta, sem hér hefir verið sagt
má segja, að hafi ekki beina þýt-
ingu í sambandi við það efni, sem
hér er ætlað að gera nokkur skil,
en þó þótti mér rétt að vekja at-
hygli á þessum grundvallaratriðum
í sambandi við íslenzkar fiskvcið-
ar, svo heildarmyndin verði skýrari.
Fiskveiðar hafa íslendingar sturd
að við landið frá því landið var
numið. Þegar landnámsmennirnir
settust að í hinu nýja landi fundu
þeir fyrir aðstæður til sjávarins,
sem voru í ýmsu ekki ósvipiðar
þeim, sem þeir höfðu átt að venj-
ast í sínum fyrri heimkyn.iurn.
M.a. voru hér sömu fisktegundirn-
ar og því unnt að nota sams konar
veiðarfæri og veiðiaðferðir og peir
þekktu áður.
Lengi fram eftir öldum voru þó
veiðarnar frumstæðar og einnig
lengj eftir, að erlendir fiskimenn
frá Bretlandseyjum og ýmsum
löndum á meginlandi Evópu
tóku að stunda fiskveiðar við h-
land, allt frá 14. öld, á, stórum,
góðum skipum á mælikvarða jie'rra
tíma, og á djúpmiðum umhverfis
landið, voru íslenzkir fiskimenn á
smáskipum við veiðar innfjarða
eða 1 næsta nágrenni strandarim-
ar. Erfiður efnahagur um alda-
skeið varnaði íslendingum að taka
: þátt í að nýta hin auðugu fiskimið
I umhverfis landið, Það var ekki
j fyrr en kom fram á síðari hluta 19.
! aldar, að hér tók að rakna úr fyrir
j íslendingum og með vélvæðingu
fiskiflotans, sem hófst á fyrsta tug
þessarar aldar hefst sú bylting á
þróun íslenzkra fiskveiða, sem
segja má að standi enn yfir. Þcss
ari þróun verður ekki kostur að
gera nein teljandi skil hér.
Aðeins skulu nefndar nokkrar
tölur til að sýna þróunina.
Árið 1905 var tala íslenzkra fiski
skipa 169 og rúmlestir 8300. Auk
þess var svo fjöldi róðrarbáta og
smáir vélbátar, opnir. Heildarfisk-
aflinn á því ári var talinn nema
45 þús. lestum.
Árið 1930 var tala skipanna kom
in í 312 og rúmlestir 24.000 að
viðbættum smáum vélbátum þ. e.
undir 12 rúmlestir, um 800 að tölu
og rúmlestir 2.600. Aflinn á því ári
var 417 þús. lestir.
En 25 árum síðar árið 1955 var
tala fiskiskipanna 637 og eru þá
meðtalin öll þiljuð skip, og rúm-
lestatala þessa flota 53.500. Heildar
aflinn nam á því ári 496 þús.
lestum. Loks, í ársiok 1963 var
tala fiskiskipanna orðin um 850
og rúmlestatalan um 75 þús. en
heildaraflinn á því ári nam 774
þús, lestum, en mestur afli á einu
ári varð árið 1962, en það voru
833 þús. lestir.
Þannig hefir tala fiskiskipanna
á nær 60 ára tímabili fimmfaldazt
og rúmlestatalan nífaldazt, en afl-
inn um það bil átjánfaldazt á sama
tímabili.
Þessi mikla aukning á aflamagn-
inu kemur að mestu leyti frá haf
svæðinu umhverfis ísland, en
þangað hafa íslenzkir fiskimenn
jafnan sótt meginhluta aflans, svo
sem vænta má. Með stærri skipum
hefir þó orðið svo að nokkuð hefir
verið sótt á mið fjarri íslandi og
! þá einkum við Grænland og einnig
við Nýfundnaland og Labrador.
Fyrstu sambærilegar skýrslur um
þetta eru frá árinu 1932 en þá
fengu íslendingar allan afla sinn
á íslandsmiðum og tóku 41% af
þeim fiski, sem veiddur var á ls-
landsmiðum.
Mest sóttu íslenzk skip á fjar-
læg mið á árunum 1958 og 1959,
en þá fundust mjög auðug karfa-
mið undan Labrador og Nýfundna-
landi. Á þeim árum fengu íslenzk
skip 17% og 14% af heildarafla
sínum á fjarlægum miðum. Sfðan,
með minnkandi afla á ■ fyrrgreind-
um miðum hefir þetta breytzt mjög
og á árunum 1963 komu aðeins
3% af heildaraflanum frá fjarlæg-
um miðum, mest frá Grænlandi.
Árið 1961 tóku Islendingar um
96% afla síns á Islandsmiðum
og nær 60% af þeim fiski, sem
tekinn var á þessum miðum tóku fs
lenzkir fiskimenn.
Þannig hefir sá hluti, sem Is-
lendingar sjálfir taka af þeim fiski,
sem fæst á hafsvæðinu kringum
Island farið vaxandi. Mjög er þetta
þó mismunandi hvað snertir hinar
einstöku fisktegundir. Tökum aftur
árið 196Í. Þá var hiutur íslendinga
í afla nokkurra helztu fisktegund-
anna við ísland, sem hér segir.
Síldin var langhæst með 70%. Af
þorski veiddu Islendingar 62%, ýsu
47%, karfa 22%, ufsa 27%, löngu
60% og skarkola 38%, svo helztu
tegundirnar séu nefndar.
Þær aðrar þjóðir, sem sækja á
Islandsmið hafa ekki verið margar
og þýðing þessa hafsvæðis fyrir
þær verið æði mismunandi, einnig
með tilliti til einstakra fisktegunda.
Við vitum, að fyrr á öldum voru
einkum Bretar, Þjóðverjar, Frakkar
og Holiendingar, sem hingað sóttu.
Á sfðustu öld komu svo Norð-
menn og hófu hér síldveiðar. Árið
1961 var það svo, að af heildarafla
eftirtalinna þjóða var fengið við
ísland sem hér segir: Breta 20%
Belgíumanna 34%, Þjóðverja 17%,
Færeyinga 11%, Norðmanna nær
7% og Rússa 1,2%. Þannig má
segja að fyrir Breta, Belgíumenn og
Þjóðverja höfðu miðin við Island
verulega þýðingu og fyrir Færey
inga og Norðmenn voru þau hreint
ekki án þýðingar. Aðeins fyrir
Norðmenn og Rússa höfðu síldveið-
ar við ísland verulega þýðingu en
allir hinir einbeittu sér að botn-
fiskum, aðallega þorski, ýsu og
karfa.
Þannig hafa fiskimiðin við lsland
og hafa um langan aldur haft veru
lega þýðingu fyrir fiskveiðar nokk
urra þjóða. En það, að þessar þjóð
ir hafa stundað veiðar við ísland,
1 samkeppni við Islendinga, hefir
líka haft sína þýðingu fyrir Is-
lendinga, enda þótt íslenzkir fiski-
menn hafi oft litið hina erlendu
keppinauta sína fremur óhýru auga.
Það er t. d. að vísu ekki hægt
að segja, að það sé Norðmönnum
að þakka, að íslendingar stunda nú
síldveiðar í stórum stíl og með
ágætum árangri. Hins vegar er það
staðreynd, að atvikin höguðu því
svo, að Norðmenn hófu síldveiðar
hér við Iand upp úr miðri sfðustu
öld 1 stærri stfl en áður hafði
þekkzt og með nýjum aðferðum og
af þeim lærðu íslendingar þessar
veiðar, sem þeir gátu svo fært sér í
nyt þegar þeim óx svo fiskur um
hrygg fjárhagslega, að þeir höfðu
getu til þess. Svipað má segja um
botnvörpuveiðarnar. Bretar hófu
hér við land að veiða með botn-
vörpuskipum, upp úr 1890, og af
þeim lærðu íslendingar þær veiðar,
einmitt af þvf að fylgjast með
hvernig þeir báru sig að hér á
fiskimiðunum. Þannig hefir þetta
gengið til eins og dæmin sýna og
þannig mun það verða áfram, þó
nú séu fslenzkar fiskveiðar komnar
á það stig tæknilega, að íslending-
ar eru hér ekki lengur aðeins þiggj
andi heldur einnig veitandi.
Eins og getið var hér að fráman
hefir aflamagnið, sem íslendingar
hafa fengið, vaxið mjög mikið bæði
ef litið er yfir lengri tfmabil og
einnig nú á allra seinustu árum.
Má gera ráð fyrir, a. m. k. 800
þús. lestum árlega, og var raunar
nokkuð meira en það, árið 1962.
Með því má gera ráð fyrir, að ein
ungis fjögur lönd f Evrópu hafi
meiri ársafla, en það eru Sovét-
ríkin, Noregur, Spánn og Bretland.
Hversu þetta hefir breytzt, sést
á þvf, að árið 1938 voru sex þjóðir
í Evrópu með meiri ársafla en Is-
Framh. á 4. sfðu.
Davíð Ólafsson fiskimálastjóri flutti erindi á
fiskimálaráðstefnunni í gær um „stöðu íslenzkra
fiskveiða í Evrópu“. Davíð hefur orðið við ósk
blaðsins um að fá leyfi til þess að birta erindið
og birtist fyrri hlutinn í dag.
f^kólamálin eru ætíð ofarlega
á baugi. Um þessar mundir
verða þær raddir æ háværari,
sem benda á það að tímabært
er orðið að taka menntaskóla-
námið til gagngerðrar endur-
skoðunar og hæfa það betur
að kröfum hins nýja tfma.
Sitja rektorar menntaskólanna
einmitt nú á ráðstefnu að
Laugarvatni og ræða þessi
mál. Einn merkasti skólamað-
ur landsins, Þórarinn Bjöms-
son skólameistari, vék að skól
unum og æskunni í ávarpi
sfnu til nýstúdenta 17. júní.
Þau orð eiga erindi til miklu
fleiri en þeirra einna og fara
kaflar ávarpsins því hér á eft-
ir:
# Megingallinn
„ — Megingalli ísienzkra
skóla er sennilega sá, að nem
endur eru ekki nógu virkir í
kennslustundum. Þær breyt-
jngar, sem framundan eru í
kennslumálum, liggja að lík-
indum í því að ráða bót á
þessu. Kyrrsetan innan veggja
kennslustofunnar getur ekki
keppt við kvikuna fyrir utan.
Skólarnir þurfa að vera glaðir
skólar. Dýrmætasta lífsins list
er að kunna að vinna verk sitt
með gleði, — einnig að stunda
nám sitt með gleði.
- Nú eru uppi háværar
kröfur um styttingu vinnu-
dagsins, en þó kalla verkefnin
hvarvetna á starfandi hendur.
Ég sé ekki betur en hér æpi
mótsagnirnar hvor gegn ann-
arri. Vegna fámennis þjóðar-
innar er hver einstaklingur á
Islandi meira virði en annars
staðar. Það er líka meginkost-
urinn við að vera íslendingur.
Við þurfum að vinna meira og
betur en aðrar þjóðir. Við verð
um að vinna þau verk, sem
ísland heimtar af okkur, ef við
viljum vera Islendingar. Hugs-
ið ekki um það, sem þið eruð
búin að vinna, heldur hitt,
hvað er ógert. Verkefnin eru
næg
# Heiðarleiki
í vinnubrögðum
Nú höfum við minni
samskipti við náttúruna en
áður fyrr, en því meiri mann-
leg samskipti, og þá helzt pen-
ingaleg. I þvf felast hættur og
freistingar, sem Islendingar
virðast ekki viðbúnir að stand-
ast. Það, sem áður voru hygg-
indi í samskiptum við náttúr-
una, verður nú að klókindum f
viðskiptum við mennina, það
að leika á náungann og beita
gáfum sínum til þess, Náttúr-
an lét ekki leika á sig f gamla
daga. Heiðarleiki í vinnubrögð-
um og samskiptum manna á
milli er það, sem við þörfn-
umst mest. Ég óska þess, að t
þið eigið þá mannslund að
sigra hættur mannlegra sam-
skipta og standast þær freist-
ingar, sem þeim eru samfara".