Vísir - 07.05.1965, Blaðsíða 7

VÍSIR . Föstudagur ’ m~ OT

ver var Barabbas?
Kvikmyndin um Barabbas, sem gerð er eftir hinni;
frægu sögu Per Lagerkvists, og nú er sýnd í Stjömu- ■
bíói, hefur vakið mikla athygli og umtal. Vísir hefur!
beðið sr. Jakob Jónsson að segja álit sitt á þessari
kvikmynd, og skýra frá sögupersónunni Barabbas.
Kvikmyndin um Barrabas er
gerð eftir kvikmyndahandriti, er
gert hefir Christopher Fry, sem
kunnur er að því að skrifa leik-
rit um trúræn efni. Hann styðst
aftur við skáldsögu eftir hinn
sænska ritsnilling Per Lagerquist,
sem auðvitað hefir í huga þann
Barrabas, sem getið er um í biblí-
unni. Hér er með öðrum orðum
um þrjú stig að ræða. Segja má,
að þegar horft er á kvikmynd, komi
það ekkert málinu við, hver sé hinn
sögulegi kjarni, eða hvað sé skálda-
leyfi. Aðalatriðið sé listaverkið í
þeim búningi, sem bíógestinum sé
ætlað að njóta þess. Þó er þetta
ekki með öllu rétt. Maður, sem
nokkuð þekkir til sögunnar, hlýtur
einnig að hafa áhuga á því, hvern-
ig skáldið og kvikmyndahöfundur-
inn skilja sögupersónurnar, og
hvernig leikendurnir flytja þann
boðskap áleiðis.
Ekki er neitt vitað um Barrabas
annað en það, að honum bregður
■fyrir á úrslitastund í píslarsögu
Krists, þegar Pílatus 1 landsstjóri'
'l&tur lýðinn velja riiilli þeirra
tveggja. Markús guðspjallamaður
segir, að hann hafi verið í böndum
með upphlaupsmönnum, og höfðu
þeir framið manndráp í upphlaup-
inu (Mark 15,7). Lúkas bætir því við
að upphlaupið háfi verið „í borg-
inni“, þ.e. í sjálfri Jerúsalem
(Lúk. 23,19). Mattheus nefnir hann
alræmdan bandingja (Matth. 27,16).
Til er gamall lesháttur þessa guð-
spjalls, þar sem hann er nefndur
Jesús Barrabas. Jóhannes guð-
spjallamaður segir aðeins: En
Barrabas var ræningi (Jóh. 18,40).
Þessi fáu ummæli mundu ekki
gefa aðra hugmynd um Barrabas
heldur en þá, að hann hefði verið
venjulegur stigamaður, ef ekki
væru til heimildir um samtíð hans,
sem að minnsta kosti gefa fulla á-
stæðu til að ætla annað. Það er
ekki líkt venjulegum vegaræningj-
um að hefja upphlaup eða jafnvel
að taka þátt í þeim inni í miðri
höfuðborginni. Upphlaup geta auð-
vitað átt sér stað af ýmsum ástæð-
um, en vitað er, að einmitt um
þetta leyti voru stöðugar óeirðir af
pólitískum ástæðum. Þegar hér var
komið sögu, var Heródes konungur
yfir Galíleu, en í raun réttri var
sú konungstign aðeins að nafni til.
Auk þess var hann ekki nema að
nokkru af Gyðingaættum. Lands-
stjórinn Pontíus Pílatus var undir-
gefinn hinum rómverska skattlands
stjóra í Sýrlandi og herlið hans
sennilega að mestu leyti sýrlenzkt
málalið. Alþýðan í landinu var
brautpínd af sköttum og arðráni,
og grísk-rómversk menning og ó-
menning leitaði jöfnum höndum á
gagnvart gyðinglegum trúarbrögð-
um og menningarerfðum. Hin
innlenda stjórn, æðstuprestarnir og
ráðið, átti stöðugt í vök að verj-
ast. Annars vegar reyndu höfð-
ingjarnir að koma sér vel við hin
erlendu yfirvöld, — en hins vegar
áttu þeir litlum skilningi að mæta,
þegar þeir vildu halda uppi „lögum
og rétti“ gagnvart þeim, sem að
þeirra áliti voru hættulegir valdi j
æðstu prestanna eða rétttrúnaði |
þeirra.
Landsmenn sjálfir skiptust:
marga flokka. Um skeið hafð: inn-
lendri prestsætt tekist að gera
landið sjálfstætt, en sú saga var
liðin. Hins vegar brann þjóðin
af hatri til hins erlenda valds, og
alþýðan leit sömu augum á hina
innlendu stjómendur, sem notuðu
aðstöðu sína til fjárgróða og kúg-
unar. Andstöðuflokkar höfðu mynd
ast fyrir all-löngu, en sá flokkur-
inn, sem beitti sér fyrst og fremst
fyrir blóðugri uppreisn gegn er-
lenda valdinu, var Selótarriir —
vandlætarar, er svo vom nefndir.
Þegar Kviriníus landsstjóri í Sýr-
landi krafðist skrásetningar til
skattheimtu, um það leyti sem
Jesús fæddist, var foringi þeirra
Júdas frá Galíleu, sem getið er um
í Postulasögunni (5, 37). Hann beið
ósigur og var tekinn af lífi. Um
það leyti sem Jesús var krossfestur
hafði þessi hreyfing breytzt í
og þar með var hafinn aðdragandi
ao þeirri þróun, sem enn í dag er
heimsvandamál, dreifingu Gyð-
ingaþjóðarinnar út um allan heim.
Þegar á allt þetta er Iitið, liggur
mjög nærri að ætla, að Barrabas
hafi verið ,ræningi“ af þeirri teg-
und, sem hér er lýst. Fullkomin
söguleg vissa er ekki fyrir þvf,
að vísu. En vinsældir hans meðal
lýðsins benda til þess, að hann hafi
verið við eitthvað riðinn, sem fólk-
ið taldi unnið í sína þágu. Hér yrði
of langt mál að fara út f það, hvers
vegna Pílatus lætur fólkið velja
milli hans og Jesú, — en þarna fær
hann að minnsta kosti tækifæri til
að láta „fólkið“ ráða, og þvo hend-
ur sínar af því, sem gerist. Athafn-
ir hans stjómast yfirleitt af
hræðslu við æðstu prestana, sem
hann fyrirlítur af öllu hjarta, og
við keisarann. Sennilegt er að
Pílatus hafi ekki botnað upp né
niður í ástæðunni fyrir þvf, að
æðstu prestarnir vildu Jesúm
feigann, en litið á Barrabas og Jesú
sem sams konar uppreisnarmenn
og óeirðaseggi. —
Um Barrabas er bókstaflega
ekkert vitað, eftir að hann hlýtur
sinn sýknudóm hjá Pílatusi, og líf
hans er keypt því verði, að Jesús
er krossfestur. Hér hafa þvf skáldin
Anthony Quinn f hlutverki Barabbass.
skæruliða, sem notuðu hvert tæki-
færi, sem gafst til upphlaupa og of-
beldisverka. Náskyldir áelótunum
eða ein grein af sama stofni, voru
menn, sem gengu með sérstaka
gerð rýtinga, og brugðu þeim oft
í margmenni, þar sem þeir hittu
fyrir leppa eða sníkjudýr kúgunar-
valdsins, en komu sér oft undan í
þvögunni, sem safnaðist utan um
hinn myrta marin. — í sagnaritum
Jósefusar eru Selótarnir nefndir
ræningjar, og er ekki vitað, hvort
þeir notuðu það nafn sjálfir. En
bardagaaðferð þeirra var að þvf
leyti lík háttum stigamanna, að
þeir mynduðu skæruliðasveitir,
sem réðust á andstæðingana á veg-
um úti og lifðu á herfangi sínu.
Eins og nærri má geta, var ekki
tekið mjúkum höndum á þessum
uppreisnarmönnum, þegar til þeirra
náðist, en því er við brugðið,
hvernig þeir urðu við dauða sínum.
í hernumdum löndum vorrar eigin
aldar hefði verið litið á þessa menn
sem frelsishetjur. Hitt er annað
mál, að það varð þessi hreyfing,.
sem olli því, að blóðug uppreisn
var hafin árið 66, og endaði hún
með falli Jerúsalemsborgar árið 70,
frjálsar hendur og geta gefið
ímyndunarafli sínu lausan tauminn.
Nú er þvf miður svo langt síðan ég
hefi lesið skáldsögu Per Lager-
quists um Barrabas, að ég treysti
mér ekki til að vitna til þess verks,
en leikrit hans um sama efni er
mér betur kunnugt. Lagerquist er
sérkennilegur höfundur, og leikrit
hans hafa sérkennilegan blæ, sem
mér virðist kvikmyndin ekki hafa
náð nema að litlu leyti, enda er
hér auðvitað um allt annað og
óskylt listform að ræða. Sú spum-
ing, sem knýr Lagerquist til að
skrifa um Barrabas, er þessi:
Hvernig hefir það verkað á mann
eins og Barrabas að hafa komizt
svo nærri Kristi og öðlast sinn
sýknudóm við dauða hans? Eitt er
víst, að ósnortinn af atburðinum
hefir hann tæplega orðið. Sýknu-
dómurinn er svo gagngerr, að hvað
sem fyrir hann kemur, margra ára
þrælkun f kopamámum, bardagar
á leiksviðinu í Róm, meðferðin í
skylmingaskólanum — ekkert get-
ur valdið dauða hans. Hann er
dæmdur til að lifa. Og nafn hans
lifir. Hvar sem hann hittir fyrir
kristna menn, kannast þeir við
hann. Aftur og aftur mætir hann
þessu atviki, sem skeði við höll
landsstjórans í Jerúsalem. Hann
kemst ekki undan því, sem mætti
honum á Golgata. Hann hefir
komið nógu nærri krossfestingunni
og upprisunni til þess, að hann ef-
ast um, að Jesús sé úr sögunni. Og
áhrifum hans mætir hann hjá
námuþrælnum, sem hann er hlekkj-
aður við. Raunar finnst mér leik-
rit Lagerquist lýsa þvf betur en
kvikmyndin, hvern mann hin
kristna trú hefir gert úr þeim
manni ,nema þegar að því kemur,
að hann gengur út í píslarvættis-
dauðann. Hinn óljósi, kveljandi
grunur Barrabasar um upprisu
Krists er aftur á móti ekki sú trú,
að hann geti hennar vegna afneitað
drottinvaldi keisarans. Og þegar
hann að lokum vildi ganga til liðs
v»ð kristna menn, þá er skilningur
hans á boðskap kristninnar ekki
dýpri en það að hann gerist að nýju
hinn gamli „ræningi", brennivargur
sem heldur að hann sé að flýta fyr
ir nýjum heimi með þvf að útbreiða
eldinn í Rómaborg. Loks kemur þó
að því ,að þegar hann er að fullu
kominn í sömu aðstöðu og hinir of-
sóttu, kristnu menn, fær hann skiln
ing á því, að það ríki, sá nýi heim-
ur, sem þeir trúa á, er grundvallað
ur á skilyrðislausu fylgi við boð-
orðið „Elskið hver annan“. Og þeg-
ar Barrabas lætur líf sitt á krossi,
deyr hann með andlátsorð Jesú á
vörum. Saga Barrabasar verður
þannig saga þess manns, sem Krist-
ur.hefir .raunverúléga hað (ökuth
a, en getur þó ekki trúað, af því að
hann er ávallt bundinn af sinni
gömlu trú á eðli hjálpræðisins.
Hann er maður ,gæddur takmarka
lausu þreki, en inni fyrir þjáður af
svo sárri baráttu, að hann er þrátt
fyrir allt eins og reyr af vindi skek
inn, — þangað ti! hann er heill í
trú sinni og von. Þá loksins getur
hann dáið — dáið sem píslarvott-
ur þess lífs, sem koma skal, —
þess heims, sem ekki er orðinn til
nema þar sem menn elska hver
annan.
Þegar ég fór f bíó til að horfa
á kvikmyndina um Barrabas, gerði
ég það raunar með hálfum huga.
Á undanfömum árum hefi ég séð
nokkrar kvikmyndir um biblfuleg
éfni, — andstyggilegar myndir f
einu orði sagt. Ég á við myndina
af Samson, þar sem mest áherzla
var lögð á óhóflegan fburð og tak-
markalaus hryðjuverk. Þó að kvik-
myndin af spjámanninum Móse
væri skárri, og kæmi nær því að
sýna hlutverk hans f veraldarsög-
unni í réttu ljósi, var langur vegur
frá því, áð þannig væri með efnið
farið, að nokkur list væri í. — Hin
sjúklega hryðjuverkalýsing, sem
kemur fram bæði f mörgum kvik-
myndum og amerískum hazarblöð-
um er að mfnu áliti mjög f átt við
hugarástand yfirstéttanna í Róm á
keisaratfmanum, þegar hófsemi
Grikkja var ekki lengur f heiðri
höfð á leiksviðinu. Þessi hryðju-
verkadýrkun er falinn eldur sem vel
kynni að geta brotizt með hvaða
þjóð sem væri, ef tækifæri gæfist
til, engu’ síður en hjá nazistunum.
Ég skal ekki neita þvf, að f kvik
myndinni um Barrabas fannst mér
of lengi og of ýtarlega dvalið við
þessa hlið atburðanna. Þó má eng-
inn skilja mig svo, að ég óski eft-
ir litlausum glansmyndum, sem
slétta yfir andstyggðina eins og hún
raunverulega er eða hefir verið.
Sr. Jakob Jónsson.
Og það er tvennt, sem gerir það
a ðverkum, að í þessari mynd er
nauðynlegt, að baeði þjáningar
námumannanna og skylmingaþræl-
anna komi glöggt fram í dagsljós-
ið. í fyrstó lagi varð að sýna hina
takmarkalausu mannfyrirlitningu
hinnar fornu lífssk ðunar og hinnar
fornu menningar á hnignunarskeiði
Hvar er komið menningunni, þeg-
ar prúðbúið fólk, karlar og konur,
getur skemmti sér við að sjá þús-
undir manna sviftar lífi, og hinu
mesta hugviti er beitt við að gera
pfslimar „spennandi“? En í öðru
lagi þarf mynd Barrabasar slíkan
bakgrunn, — mynd einstaklingsins,
sem þjáist og líður undir farginu
án þess að geta velt því af sér,
og hefir þó enn ekki eygt leið heim
inum til hjálpar en þá að beita of-
beldi, — og lifir þannig í ytri og
innri sjálfheldu. Leikarinn, sem hef
ir á hendi hlutverk Barrabasar, leik
ur það af ómetanlegri snilld — hið
þögla andlit, sem tjáir kvöl sína
með ljqsbrigðum áugnanna einna.
oftast nær. Eitt af því, sem gerir
áhrif myndarinnar sterkari, er notk
un einfaldra tákna, og þá fyrst og
fremst peningsins, sem. hefir mynd
keisarans, en hinu megin er krotað
krossmarkið — sem hendur hins
rómverska prokurators strika yfir
en verða þó um leið til að festa
| teiknið í sál Barrabasar. Og er það
ekki einnig vert umhugsunar, að
hinn rómverski embættismaður er í
rauninni góðmenni, sem vill vel —
en góðsemi hans er takmörkuð,
bundin þeim f jötrum, sem aldarand-
inn „menningin" leggur á hana.
^ Kvikmyndin um Barrabas er að
mörgu óhugnanleg mynd, en stafar
ekki óhugurinn fyrst og fremst af
því, að hún lýsir manninum rétt í
umkomuleysi sínu gagn,vart eigin
vonzku, — sem aðeins verður sigr-
uð með valdi hins krossfeta.
Jakob Jónsson
Fasteðgnir
Höfum kaupendur með miklar út-
borganir að eftirtöldum eignum:
5-6 herb. íbúð í Háaleitishverfi.
4-5 herb. nýlegri íbúð
2-3 herb. íbúð
Til sölu
3 herb. íbúð við Fálkagötu.
3 herb. íbúð við Óðinsgötu
3 herb. íbúð við Hagamel.
Athugið að nú er hagstæður tími
til fasteignaviðskipta. Hringið og
leitið upplýsinga.
LOGMANNA!
og fasteig naskrifstof3 n
AUSTURSTRÆTI 17. 4. HÆÐ SlMÍwl746á.
Sölumaáur: Guámundur Ólafsson- heimas: 17