Vísir - 11.12.1965, Blaðsíða 9

VÍSIR . Laugardagur 11. desember 1965.
9
verður þess vart að erlendir, jafnvel fróðir menn af nálæg-
ustu frændþjóðum, sem ættu að vita betur, efist mjög um að
við stöndum í jafn nánum og lifrænum tengslum við fornsögu
okkar og fombókmenntir og við viljum sjálfir vera láta. í hópi
þeirra manna hefur jafnvel verið látið liggja að því, að sá sögu-
áhugi sé vitandi ýktur af okkar hálfu til áróðurs fyrir þvi metn-
aðarmáli okkar að fá handritin heim. I>eim mönnum væri hollt
að ræða um stund við fræðaþuli af íslenzkri alþýðu, eins og
Benedikt Gíslason frá Hofteigi, sem áratugum saman hefur lifað
og hrærzt í þessum undarlegu ljósasldptum liðinna tima og líð-
andi stundar og gengið á reka um viða sanda mikilla sæva sög-
unnar. Alkunna er, að Benedikt hefur myndað sér sjálfstæðar
skoðanir um flest er sögu okkar varðar — og ekki síður að þær
skoðanir fara ekld alltaf saman við nlðurstöður og viðteknar kenn-
ingar lærðra fræðimanna þvi hann velur sér ekki leiðlr eftir þeim
vörðum, sem aðrir hafa hlaðið. Því var það, að blaðinu þóttl ekki
nema tilhlýðilegt að verða við þeim tilmælum hans, að hann
fengi tækifæri til að segja skoðanir sínar á hinu umdeilda Vín-
landskortamáli, sem verið hefur efst á baugi með sagnfræðingum
að undanförnu. Þó að enn verði ekkl talað um óvefengjanlegar
sannanír í sambandl við þau mál, sannar þetta framlag Benedikts
Gíslasonar að minnsta kosti lifandi áhuga alþýðufræðimannsins
á því sem öðrum sögulegum atriðum og órofatengsl hans við
fortíð þjóðarinnar.
„Vísindin hafa jafnan átt erf-
iðast með trúna, og þá fyrir-
fram sannfæringu, sem hún gef
ur hverjum manni og síðan ekki
meir. En það er með þetta atriði
eins og flest söguleg atriði, að
því, sem einu sinni var trúað,
skal alltaf trúað. Og þess
vegna hefur reynzt svo erfitt
að endurskoða mörg þessi trú
fræðilegu atriði, jafnvel þótt í
ljós kæmu jafnt og þétt nýjar
hliðar á málunum, sem gerðu
endurskoðun óhjákvæmilega.
Eitt af þessu eru Grænlands-
fræðin, sem íslendingar leggja
Iitla sem enga stund á að end-
urskoða, þegar annarra þjóða
menn vaða þar elginn. Er þó
ekki þvf að neita, að við rann
sóknir þessara erlendu manna
kemur margt í ljós, það er at-
hygli vekur og eru fræðileg at-
riði, og sýnir jafnframt að stór
Hafí sá verið tólf ára, sem
fylgdi Eiriki rauða út, er hann
áttatíu 'Og fimm ára, er hann
talaði við Þorkel um 1060. í
sögurannsókn verður það að
vera algilt, að það hafi ekki
gerzt, sem sögumaður, er talar
um söguleg fræði, ekki veit frá
sínum tíma. Um þessi tvö meg-
inatriði í sögu Grænlendinga
hlaut þessi maður að vita og
telja stærst tíðindi orðin hafa
á sinni löngu ævi — og Þorkell
er fróðleiksmaður, sem langt
mundi fram svo sem Ari segir.
Ari miðar og við það: „áður
en kristni kæmi hér á íslandi";
hann hefur ekki viðmiðunina á
áður en kristni kom á Græn-
land, sem átti að vera sama
ár og á íslandi. Engin slík við-
miðun er til á Grænl., og þá er
kristnisagan fallin um sjálfa
sig. Friðþjófur Nansen og fleiri
því vínþrúgur vaxi þar sjálf-
gerðar, og geri hið bezta vín, og
þar að auki mikið af korni, er
vaxi þar ósáið og hef ég fengið
þetta staðfest af dönskum mönn
um. Kringum þessa ev er ekkert
byggilegt land 1 hafinu, og allt,
sem er fjarlægara, er einn ís
og sídimma . Þarna er þá fyrst
getið um vínvið, sem ekki er
til, og sjálfsána akra, og hafa
menn þá haldið að úr sama
fatabúri væru fræðin um þá
menn komin, sem fyrstir fundu
þetta á þessum slóðum, en öll
um kemur saman um að sé
skáldskapur, „digt“, ‘eins og
þeir fínustu segja, sem um mál
ið rita. Og það álítur Friðþjóf
ur Nansen um vitneskju íslend
inga, sem þeir bókfærðu eins og
annað um þetta sé frá öðrum
löndum til þeirra komin, —
það er lygin um vínviðinn og
hveitið, hafi þeir trúað þvx, og
ekki síður hinu, að slík fræði og
afrek séu frá kristninni komin.
Nú er auðvitað ljóst hvað í
efni er — um kristnina, vín
viðinn og hveitið og þá einnig
um söguna. En þama er sagan
af Þorfinni karlsefni, íslendingi,
sem Adam frá Brimum hefur
ekki logið. Á henni ber að taka
fullt mark, og er þá til í tveim
útgáfum, önnur sett í samband
við Leif landafundamann, hin
ekki. Sú saga er Vínlandsvís-
indi íslendinga, sem þeim ber
að halda í heiðri, en áður en
lengra er haldið, er rétt að at-
huga nánar sinn gang. Friðþjóf
ur Nansen vekur athygli á því
hversu margar þjóðsögur íra
lúti að siglingum —- sem eng
um þykir mikið. Segir hann að
Vínlands, hins „hamingjusama
lands“, sé getið í slíkum heimild
um frá 11. öld, og sagan lúti að
vínyrkjulandi. 1 þessum þjóðsög
um kynni að vera getið um Leif
heppna, samanber sögu íslend
inga af kvennafari hans þar.
lendu menn hafa látið frá sér
fara, og ekki verður rakið hér.
Þó er sannast að segja frá því,
að sú staðsetning, sem bækurr^
ar segja frá af vetursetustöðum
Vínlandsfararinnar, að sól hafði
þar bæði dagmál og eyktastað,
hefur lent í flóknum tíma- og
hnattstöðuútreikningum lærðra
manna, og komið út staður
syðst á 31. gráðu nl. breiddar
og hefði þá ferðalagið tekið yf-
ir 3500 km. En þessi eyktamörk
eru þekkt á íslandi, og voru
dagmál klukkan níu en eykt
klukkan þrjú, og sól því á lofti
Benedikt Gíslason
frá Hofteigi.
að liggja fyrir atkeri tfmum
saman vegna þokunnar, og þá
Ias hann Grænlandskrónikur
Islendinga. En þegar hann ver
svo að gera Bjarna og Leifi
og Þorfinni leiðimar á siglingu,
þá tefjast þeir ekki við þoku
og þurfa að sigla með tíu mílna
hraða hverja klukkustund.
Hann getur verið öruggur í
fræðum, því að tveir spekingar
hafa staðsett sex stunda sólar-
gang fyrir sunnan fimmtugasta
breiddarbaug. Þama á Vínlandi
er sólargangur hins vegar á
tíunda tíma í skammdegi. Ekki
er annað hasgt en að viður-
kenna það, að Baffinsland kem
ur þarna við sögu; annars stað-
ar er ekki að finna jökla, sem
í sögunum segir. Helluland
verður hjá Tanner syðst á
Baffinslandi, en þar er grasi
vaxið og kemur illa heim við
Helluland Grænlendinga. Næst
er svo Markland — allt Labra-
dor, þar sem þeir í Grænlands
sögu stíga á land og dæmdu af
sinni rannsókn að héti Mark-
Iand. Labrador er yfir 800 km
á lengd — og er ekki lengi
verið að dæma landkostina. En
svo verður Vínland á Newfound
landi. Nú hrúgar hann allri
staðfræði sagna þama á New-
foundland. Nú er Straumfjörð
ur, sem átti að vera við Hud-
sonflóasundið, sundið á milli
Labrador og Newfoundl. Þar
úti fyrir er ey — og hún verður
óðara Straumey. En í sögunni
segir að á henni hafði verið svo
margur æðarfugl, að vart væri
hægt að stfga niður fæti. Nú
er þetta um 50 gr. norðl.
breiddar, og Ss baugur snertir
syðsta stein f Bretlandi, og
brestur mig nú þekkingu á
hvort æðarfugl er þar um slóð-
. ir, en :iY bamaskóla var mér
kennt að fuglinn flvgi í norður,
í nóttleysuna, til að verpá og
mörg dæmi hef ég séð um það
Hvoðatt er komið hveitið og vínviðerinn?
um brestur á réttan skilning,
stundum fyrir ónóga þekkingu
á íslenzku máli, en stundum fyr
ir það að enn eru trúarhetjur
á ferð, sem hafa það til að
teygja hæpið mál í gild rök en
hafna öðrum atriðum, sem þó
standa í vegi fyrir þessum
gildu rökum. Þau fræði, að Leif
ur Eiríksson hafi kristnað
Grænland. eru bersýnilega röng
Að hann hafi fundið Vfnland
og skýrt það eftir vínviði, er
endaleysa.
Sjálfir vita íslendingar ekk-
ert um þetta mál eftir heim-
ildum fyrr en kemur fram um
1200. Og allt í einu er skrifuð
saga af Leifi. Vitnum í íslend-
ingabók Ara fróða, frá Græn-
landsbyggð, VI. kapítula. Þar
segir síðast: „En það var, er
hann lét byggja landið, fjórtán
vetrum eða fimmtán fyrr en
kristni kæmi hér á ísland, að
því er sá taldi fyrir Þorkeli
Gellissyni á Grænlandi, er sjálf-
ur fylgdi Eiríki rauða út“. Þor-
kel) Gellisson er föðurbróðir
Ara fróða. Og nú hittir hann
mann á Grænlandi, sem fylgir
Eirfki rauða út. Sá maður verð-
ur þá að vera á bamsaldri, en
fulltíða maður um 1000, þegar
Leifur átti að kristna Græn-
land og finna Vínland. Og nú
segir hann Þorkel Gellissvni
ekkert frá þessu hvoru tveggja,
eins og Þorkel hafi ekkert varð
að um það, eða presturinn, Ari
fróði, hirði ekki um að leita
þessara frétta, Þorkell var vax-
inn maður um 1060, Ari bróður-
sonur hans er fæddur 1067. —
góðir fræðimenn hafa sannað,
að hugtakið „vín“ er ekki til
á Norðurslóðum um þetta leyti,
og sannar það jafnframt að
nafnið er „vin“, samanber „vinj
ar“, en ekki Vínland. Fellur þar
með þessi sagnaritun Islend-
inga um 1200 um sjálfa sig.
300 ámm seinna en hér áttu
atburðir að verða. Og þegar
það er vitað, að í hinum elztu
fræðum íslendinga er ekki til
eitt orð um þetta, þá þarf það
að vera mikil trú, sem hér læt
ur ekki efast.
En hvaðan er þetta komið?
Adam frá Brimum hét sagnarit
ari, og hafa sumir talið að hann
sé dáinn árið 1067, en eru þó
í óvissu um það. Hann skrifaði
margt og sumt fráleitt slúður,
eins og þegar hann segir, að af
saltvatninu séu Grænlendingar
blágrænir og af þvi taki landið
nafn. Sumir kalla að hann ljúgi,
aðrir að hann vinni sér föt f eig
in fatabúri. Þekkist það þá nokk
uð í sundur, sem á rökum kann
að vera byggt og hitt, sem ekki
er viðlits vert. Nú minnist hann
á Vínland — og hefur þá hik-
laust „Vínland” og nefnir fyrst
ur allra „vinvið" í þvi sambandi,
@n það er margsannað að um
engan slíkan við getur verið að
ræða á þessum slóðum, sem hér
koma til greina Það serh hann
segir, er nokkurn veginn
þetta: „Þar að auki talaði hann
(Sveinn Ástriðarson Danakon
ungur, d. 1076) — um eyju, sem
margir höfðu komið til í þessu
hafi, og sem nefnl:t Vinland. af
Og þegar Adam frá Brimum og
ísrkar þjóðsögur koma saman,
þá er von að íslendingar geti
farið að skrifa. Þegar svo þar
við bætist, að margir menn hafa
komið f landið, og Danir kunna
frá því að segja, fer að verða
ljóst að grauturinn er góður.
Þarf nú ekki annað en skoða
ritverk íslendinga í þessum fræð
um til þess að sjá, að einhvers
staðar er saltið fengið.
Fyrri hluti
i
Þannig standa málin, Islend-
ingar láta sig engu skipta hvað
hér er raunverulega í efni.
Fjöldi útlendra manna rannsak-
ar málið og semja jafnvel stór
ar bækur um það sem í Ijós
kemur við ítarlegar athuganir.
Á síðasta ári fékk ég birtar
litlar athuganir um þessi efni
í Tímariti Þjóðræknisfélagsins
í Vesturheimi. Hér heima feng-
ust þær ekki birtar. Þá hefur
komið í ljós að lærdómsmaður
norskur er að finna svonefndar
Leifsbúðir á Nýfundnalandi,
nvrzt, og átti eftir þvf að
liggja í bókum Islendinga um
bessi fræði skýring á slíku
ferðalagi. Það er ljóst að slíkt
er mikill misskilningur eins og
margt annað. sem þessir út-
í sex klukkutíma — en sá sól-
argangur er rétt fyrir sunnan
sextugustu breiddargráðu. Eng
ar bollaleggingar þarf í þessu
efni og enga hnattstöðureikn-
inga gátu þessir menn gert.
Þessi staðfræði, sem trúa má
eins og hverju öðru, sem trúað
er í þessum fræðum, setur
vetursetustaðinn við botn á
Undaleflóanum, norlægt ,í
Labrador, og allt, sem sagt er
frá, kemur heim við þessa
staðfræði. Nú er það, að maður
að nafni V. Tanner rannsakaði
leiðina, og ritaði um málið
1941, í tímarit, sem út kom á
vegum háskólans í Ábo. Komst
hann að þeirri niðyrstöðu, að
þessar Leifsbúðir væru á norð-
urodda Newfoundlands, þar
sem heitir Long Rangers. Eftir
þessu fór svo þessi norski mað-
ur, Helge Ingstad, að grafa, og
fann húsarústir eftir norræná
menn. Og þá eru það Leifsbúð-
ir, rétt eins og enginn norrænn
maður hefði getað búið þarna
I fyrr, þar sem einmitt heitir
„Hvítra manna land“ I fornum
fræðum íslendinga. Tanner
rekur nú söguna. Vinnur sam-
vizkusamlega, en síður rök-
fræðilega og verður ritgerð
hans þó alllöng, 172 bls. með
frekar þéttu prenti. Hann hefur
sögu sína á því, að sumurin
1937 og 39 hafi hann verið á
skipi, sem gekk á milli New
York og Norður Labrador, og
hvggur þá mjög að hinni gömlu
sögu. Segir hann að oft hafi
komið fyrir að skipið hafi orðið
um mína daga. En á 50. brgr.
mun svört nótt að meiri hluta
til.
Þetta hvort tveggja, sólar-
gangurinn og æðarvarpið, sýnir
það og sannar að þeir eru ekki
langt sunnan við 60. brgr. með
sínar búðir. Nú verður öll
skýring Tanners eftir þessu
Hópið, þar sem Þorfinnur karls-
efni dvaldi syðst verður stutt
suður við norðurodda á Long
Ranger. För Þorfinns að leita
Þórhalls veiðim. verður norður
fyrir oddann á þessu landi,
það er um Bell Isle sundið. En
í sögu hans segir, að þeir hafi
siglt lengi 'og haft gróðurlausar
strendur á bakborða — og suð-
ur með Ameríku verður ekki
siglt nema með land á stjóra. En
þetta kemur þó heim hjá Tann-
er, með því að nota þennan
skaga, en trúlega hefði sagan
nú getið þess, ef þeir hefðu
farið um sund, og þá haft land
á bæði borð. Vetursetustað Þor
finns setur hann í Hamilton-
firði, en Hamiltonáin myndar
hóp og kallar Tanner það land.
Þar finnur hann Kjalarnes
sunnan við fjörðinn — og allt
er þetta rakalaus óskríkja, sé
tekið mark á sögunum um þess
ar ferðir, en um aðrar heimildir
er ekki að gera. Má þó segja
það, að V. Tanner villtist hér
fyrst og fremst í tillitum ýmiss
konar frc ða, sem búið er að
spinna upp í málinu — eins og
það, að geta íátið alþýðutal um
Framh. á bls. 5