Vísir - 26.03.1966, Síða 9

VTSTR . Laugardagur 26. mai* 1968.
9
Hagnýtum möguleikana með hag-
sýni, djörfung og bjartsýni
Útvarpsræða Jóhonns Hafstein iðnaðarmólaróðherra á Alþingi í gærkvöldi
A/'egna þess hve tíminn er tak-
markaður í þessum umræð-
um, mun ég einskorða mál mitt
við satnningagerð rikisstjómar-
innar um álbræðslu á íslandi, en
meðráðherrar fjalla um önnur mál
Ég mun hafa þann hátt á, jafn
framt því, sem ég vík að ræðu
háttv. 1. þm. Austfirðinga, varð
andi þetta mál, að svara þing-
mönnum stjómarandstöðunnar
fyrirfram svo liklegt þykir mér,
að lítið nýtt muni fram koma
í málflutningi þeirra.
Stjómarflokkamir höfðu gert
stjómarandstöðunni grein fyrir,
að frv. til laga um álbræðslu yrði
lagt fram í þinginu í næstu viku
og að stjórnarflokkamir óskuðu
eftir útvarpsumræðum um málið
Á þessu stigi kaus stjómar-
andstaðan að bera fram van-
traust áður og óska útvarpsum-
ræðna um það. Þingmenn stjóm
arandstöðunnar hafa að vísu allir
fengið afhenta fyrirhugaða samn-
inga um álbræðslu, en í trúnaði,
þar til málið yrði formlega lagt
fyrir Alþingi. Af þessum sökum
ræði ég ekki einstakar greinar
samninganna, en fjalla um mál-
ið almennt.
Andstæðingamir munu segja:
í fyrsta lagi ,að við vanmetum
aðrar atvinnugreinar. Gegn þessu
talar allsherjar uppbygging síð-
ustu ára, enda mun tilkoma nýs
atvinnuvegar styðja hina eldri en
ekki lama.
f öðm lagi er sagt, að álbræðsl
an muni taka vinnuaflið frá öðr
um atvinnugreinum. Jafnhald-
laus rök eru fyrir þessari mót-
báru. Gert er ráð fyrir því, að
álbræðsla geti tekið til starfa á
árinu 1969 og veröi síðan stækk-
uð upp í full afköst, sem náist á
árinu 1975. Þá er gert ráð fyrir,
að um 450 manns munu starfa
við fyrirtækið. Á tíu ára tíma-
bilinu til 1975 er hins vegar gert
ráð fyrir því, að fjölgun vinn-
andi fólks f landinu muni nema
tæpum 17 þús. manns. Álbræðsl-
an mun þannig aðeins taka til sín
þrjá af hundraði af þeim mann-
afla, sem bætast mun við á
vinnumarkaðnum á þessu tíma
bili, en árið 1975 yrðu um y2%
vinnandi fólks á landinu f þjón-
ustu álbræðslu. Allir sjá, að þetta
skiptir litlu máli fyrir mannafla-
þörf annarra atvinnugreina og
sennilega allra sízt sjávarútvegs,
þar sem mannaflaþörfin fer mjög
Iftið vaxandi, en stærri og af-
kastameiri framleiðslutæki og
aukin tækni er nú meginundir-
staða þeirrar framleiðsluaukning-
ar, sem þar á sér stað. Að sjálf-
sögðu skapast nokkur vandamál
með vinnuafl meðan verksmiðj-
an er í byggingu og þó mest á
árinu 1967. Úr slfku vandamáli
mætti meðal annars leysa, ef
menn vildu, þar sem um tímabund
ið viðfangsefni er að ræða, með er
lendu vinnuafli eins og íslenzk
löggjöf gerir ráð fyrir og við
höfum oft áður gripið til. Aðrar
ráðstafanir koma að sjálfsögðu
til álita og hefur ríkisstjórnin það
mál til vandlegrar athugunar.
Haestæður rafmagns-
samningur.
í þriðja lagi er sagt, að raf-
magnssamningurinn sé óhag-
stæður. Lagðir hafa verið fram
og þingmönnum látnir í té ítar-
legir útreikningar Landsvirkjun-
ar á því, að Búrfellsvlrkjun í
Þjórsá er miklu hagstæðari með
álbræðslu en án hennar. Svo
miklu hagstæðari, að raforku-
verðið til almennings mundi á
árunum 1969 til 1975 verða 62%
hærra, ef álbræðla væri ekki
byggð, 22% hærra á árunum
1976 til 1980, en 12% á árunum
1981 til 1985 og yfir allt tíma-
bilið frá 1969 til 1985 mundi raf-
orkuverð til'almennings þurfa að
vera nærri 30% hærra, ef Búr-
fellsvirkjun væri framkvæmd án
rafmagnssamnings við álbræðslu.
Sé litið á rekstrarafkomu Lands-
virkjunar fram til ársins 1985
eins og hún myndi vera sam-
kvæmt hvorri leiðinni fyrir sig,
með eða án álbræðslu, kemur í
ljós, að samanlagður tekjuafgang
ur fram til ársins 1985 mundi án
vaxta verða 700 millj. kr. meiri,
ef gerður yrði rafmagnssamning
urinn við álbræðslu. Allt eru
þetta óhrekjandi staðreyndir.
Ef allur hagnaðarmismunurinn
á því að byggja Búrfellsvirkjun
með álbræðslu í stað þess að
hyggja hana án hennar væri lagð
ur í nýja stórvirkjun í vatnsföll-
um landsins á móti 50% lánsfjár-
öflun annars staðar frá, þá mundi
það nokkum veginn nægja til
dæmis fyrir virkjun Dettifoss.
Fyrstu 25 árin yrðu tekjur af
raforkusölu til álbræöslu um
400 millj. kr. hærra en saman-
lagðar greiðslur vaxta og afborg
ana af Búrfellsvirkjuninni allri
ásamt yarastöðvunum. Samt er
sagt, að rafmagnssamningurinn
rísi ekki undir kostnaði af þeim
hluta virkjunar, sem ætluð væri
álbræðslu. Einnig er sagt, að ekki
sé tekið tillit til varastöðvanna,
þó að kostnaður af byggingu og
rekstri þeirra sé með í útreikn-
ingunum og það dyljist engum
sem vita vill. Þaö er sagt, að ekk
ert sé að marka áætlanimar því
að verðhækkanir og verðbólga
muni leiða til þess, að kostnaður-
inn á Búrfellsvirkjun hækki svo
mikiö. Samt er það vitað, að nú
er ekki lengur byggt á áætlunum,
heldur að verulegu leyti á föstum
kostnaði af ís-vandamálinu. Nú
ir að tilboö hafa borizt í Búr-
fellsvirkjun. Einnig er þess að
geta, að álbræðslan mundi greiða
alla raforkuna, sem hún kaupir
í dollurum allan tímann, svo að
vaxi verðbólgan í landinu, krón
an minnki og verði jafnvel felld,
þá hækkar greiðslan fyrir raf-
magnið að krónutali, vegna þess
að hún er gengistryggð eða í
traustustu erlendri mynt. Einnig
er sagt, að ekki sé reiknað með
kostnaði af ís-vandamálinu. Nú
liggur fyrir skýrsla Landsvirkj-
unar um það, aö þetta vandamál
hefur verið leyst á vísindalegum
grundvelli í sambandi við ítar-
legar rannsóknir vatna- og haf-
rannsóknarstofnunar tæknihá-
skólans norska í Þrándheimi og á
grundvelli skýrslu og þeirrar for-
múlu, sem norsku ísafræðing-
amir dr Devin og Kanavin hafa
gert, en islenzkir verkfræðingar
og ameriskir hafa ráðið fram úr
hinum tæknilega vanda. Vitna ég
til skýrslu Landsvirkjunar og
annarra upplýsinga, sem birzt
hafa almenningi.
Erlend fjármagns-
samvinna.
Ég hef nú minnzt á þrjú atriði
sem mótbárur andstæöinganna
eru byggðar á, viðhorfið til ann
arra atvinnugreina, vinnuaflið og
raforkusöluna. En þeir munu í
fjórða lagi segja, að það sé hættu
legt að hleypa erlendu fjármagni
inn í landið, þjóöfrelsinu standi af
því voði og við fyrirgerum sjálf-
stæðinu. Rökræður við slíka
minnimáttarkennd eru vissulega
erfiðar. Ef menn ekki treysta
sjálfum sér, treysta ekki Is-
lendingum i samskiptum við er-
lenda, þá er kannski ekki von,
að menn haldi, að við séum menn
til að varðveita sjálfstæði okkar.
Við Islendingar höfum á undan-
fömum árum í sívaxandi mæli
átt pólitísk samskipti við erlenda
aðila á erlendum vettvangi, í
Atlantshafsbandalaginu, Evrópu-
ráði, í Norðurlandaráði á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna, í
margháttuðum milliríkjaskiptum
og ég fullyrði, að við höfum al.ls
staðar haldið okkar hlut og varð-
veitt okkar sóma. Er ástæða til
að ætla, að við séum ekki menn
til þess að semja við erlenda að-
ila um rekstur eins fyrirtækis
hér á landi, sem þar að auki er
skorinn mjög þröngur stakkur
um aðstöðu hérlendis og mun
ekki njóta nema mjög takmark-
aðra réttinda, enda ekki sótzt eft
ir nema takmörkuðum réttind-
um, eins og samningar munu bera
með sér. Mér finnst, að þeir
með minnimáttarkenndina eigi
að láta huggast. Svo einkenni-
lega vill líka til, að sumir þeirra
voru ekkert hræddir við þessi
erlendu áhrif, ef álbræðslan
væri staðsett við Eyjafjörð eða
annars staðar utan þéttbýlisins.
Bréf þingflokks Framsóknar-
flokksins til iðnaðarmálaráðherra
8. desember 1964 ber þetta með
sér. Eftir að þingflokkurinn hafði
haft til athugunar skýrslur ríkis-
stjórnarinnar, sem honum voru
afhentar 23. nóvember sama ár
og þar sem í voru ráðagerðir um
hina erlendu álbræðslu i sam-
bandi við stórvirkjun, þá segir í
bréfi Framsóknarflokksins meöal
annars:
„Flokkurinn telur rétt, aö at-
hugaðir séu i sambandi við stór
virkjun, möguleikar á því að
koma upp aluminiumverk-
smiðju."
Og hér er átt við álbræðslu
þeirra erlendu aðila, sem nú er
samið við. Hitt var að visu jafn
framt tekið fram í bréfi flokksins
að flokkurinn legði á það megin-
áherzlu, að hann teldi, að slíkri
verksmiðju bæri, ef til kæmi að
velja staö með það fyrir augum,
að starfsemi hennar stuðlaði að
jafnvægi í byggö landsins. En
verksmiðjan er jafnt eign erlends
fyrirtækis, hvar sem hún stendur.
Sama kemur fram í ályktun bæj-
arstjómar Akureyrar frá sínum
tíma, þegar ályktað var aö skora
á ríkisstjómina að semja við út-
lendinga um að reisa álbræöslu
við Eyjafjörð. Sama kemur reynd
ar einnig fram í ályktun hinna á-
gætu forystumanna Þingeyinga,
sem héldu fund í janúarmánuði
og gerðu ályktun varðandi þetta
mál, en í þeirri ályktun felst ein
mitt, að það sé rétt að semja við
erlenda aðila um stórbrotna at-
vinnuuppbyggingu, ef slíkur at
vinnurekstur er staðsettur þannig
að jþað jstpð^ afi Jjúsetu og fjár-
magnshryhdÚrúM þeirrt-'landshlut-
urn, þar sem naíiðsyn er að efla
byggð, vegna jafnvægis 1 þjóðar-
búskapnum, eins og þar segir.
Það er sem sé engin minnimáttar
kennd i Þingeyingum. Enda
munu þeir þegar hafa ráðið við
sig að styðja og gerast hluthafar
i Kisilgúrverksmiðju við Mývatn
I samfélagi við amerískt fyrir-
tæki, ef samningar tækjust, og
telja sér til hagræðis, að alerlent
fyrirtæki til sölu á kisilgúmum
veröi staðsett og til heimilis á
Húsavík.
Staðsetning bræðslunnar.
Þá kem ég að fimmtu mótbár-
unni, að það hefði átt að stað
setja bræösluna annars staðar og
þá helzt fyrir norðan. Ríkisstjóm
in Iagði áherzlu á, að kannaðir
væru til hlítar möguleikar á því
aö staðsetja verksmiðjuna fyrir
norðan og þá helzt viö Eyjafjörð
vegna þéss hve rikisstjórnin tel
ur mikilvægl, að gætt sé jafnvæg
is svo sem verða má milli byggða
laga. Aðstaða til þess reyndist
ekki vera fyrir hendi vegna þess
hve það hefði orðið miklu kostn-
aðars. virkjun þar hundruðum
milljóna króna dýrari og bygging
álbræðslu einnig kostnaðarsamari
Ríkisstjómin ákvað hins vegar
þegar ekki var fyrir hendi fjár-
hagsleg aðstaða til þess að verk
smiðjan yrði byggð fyrir norðan
að undirbúa fyrir Alþingi frum-
varp til laga um atvinnujöfnun-
arsjóð eða framkvæmdasjóð
strjálbýlisins, sem hefði þann til
gang að veita Ián og styrki til
framkvæmda í þeim landshlutum
þar sem brýn þörf er fjölþættara
atvinnulífs og skilyrði að öðru
leyti fyrir hendi til arðbærra
framkvæmda er séu til þess falln
ar að stuðla að jafnvægi í byggð
landsins. Frumvarp um þessa
sjóðsmyndun, verður lagt fyrir
Alþingi, en einn megintekjustofn
sióðsins yrðu skattgreiðslur frá
álbræðslu ef reist yrði. Mun fjár
málaráðherra gera nánari grein
fyrir þessu máli í þessum um-
ræðum. Þetta teljum við skynsam
ara sjónarmið og Iíklegra til þess
að verða landsmönnum að liði
almennt, heldur en sú ráöstöfun
að leggja hundruð milljóna
króna byrði á þjóðina, til þess
eins að geta staðsett álbræðsluna
á tilteknum stað.
Þið munuð I sjötta lagi heyra
þær mótbárur stjórnarandstöð-
unnar, að bygging álbræðslu nú
sé ekki tímabær, enda þótt hún
gæti oröið síðar meir orðið til
mikillar blessunar fyrir landslýð-
inn. Víst er eitt, að við höfum
ekki tima til aö fresta virkjun
fallvatnanna, Búrfellsvirkjun yrð
um við þá að ráðast í án ál-
bræðslu með stórkostlegu fjár-
hagslegu óhagræði fyrir okkur
sjálfa, eins og ég hef áöur gert
grein fyrir. Eru menn svo alveg
vissir um, að ef við frestum nú
samningum um álbræðslu, að þeir
stæðu okkur til boða siðar? Ég
skal ekkert um það fullyrða, en
fróðir menn telja, að það kunni
að vera stutt í land, að önnur
orka, en vatnsaflið verði ódýr-
ari til framleiðslu rafmagns og
er þar átt við kjarnorku.
Ég hef nú farið nokkrum orð
um um ýmsar þær helztu mót-
bárur gegn byggingu álbræðslu,
sem þið heyrið fram koma hér í
umræðunum í kvöld, ýmist eru
þær veigalitlar eða beinlínis rang
ar, af því að menn vita ekki, eða
vilja ekki vita staðreyndimar í
málinu.
Margvíslegur Hagur
af álbræðslu.
Eftir að hafa svarað mótbár-
um andstæðinganna gegn því, aö
reist verði álbræðsla á I’slandi,
væri eölilegt að spyrja: Hvers
vegna er talið rétt aö reisa ál-
bræðslu og hver eru meginrökin
með því?
Hugleiðingar um stóriðju á ís
lanu í einu eða öðru formi, eru
sprottnar af nauðsyn þess að
tryggja nógu mikinn vöxt þjóðar
búskapar okkar. Samhliða hefur
verið talið, að stóriðja i formi
orkufreks iönaðar, eins og ál-
bræösla er, sé forsenda þess, að
við getum hafið stórvirkjanir í
fallvötnum landsins, sem taldar
eru hagkvæmastar og gefa lands-
mönnum því kost á ódýrustu raf
magni.
Ég skal nefna nokkur dæmi
um augljósan hag okkar:
1) Þaö mundi hafa mjög hag-
stæð áhrif á þróun raforkumála
i landinu, orkuvinnslu í fallvötn
um landsins.
2) Þáð mundi hafa mjög hag-
stæð áhrif á gjaldeyrisöflun okk
ar og þjóðartekjur.
3) Skattgreiðslur álbræðslu
yrðu verulegar og gætu lagt
grundvöll að fjáröflun til styrkt
ar atvinnuþróun I landinu, þar
sem þess væri sérstaklega þörf,
til þess að auka jafnvægi milli
byggðalaga.
4) Álbræðsla hérlendis er lík-
leg til þess að hafa örvandi áhrif
á almenna iðnvæðingu i landinu.
5) Með byggingu álbræðslu viö
Straumsvík sunnan Hafnarfjaröar
yrði byggð stór og örugg höfn
sem gæti komið að margvíslegum
öðrum notum, en fyrir álbræðsl-
una sjálfa, bæði meðan álbræðsl
an er starfrækt og einnig siðar
eftir að starfrækslu hennar er
lokið.
6) Með því að leyfa erlendum
aðila að reisa álbræðslu fyrir eig
Framhaid ð bls. 6.