Vísir - 15.04.1967, Qupperneq 9

VtSIR. Laugardagur 15. apríl 1967.
-V
y
K..1
VÍST MAN ÉG TVENNA TÍMA
I
&
|
I
1
fs
J_Jann heitir Guömundur
Knútsson, og er einn þeirra
mörgu, sem eftir langt og giftu
drjúgt starf hefur hlotiö vist á
Hrafnistu, dvalarheimili aldr-
aöra sjómanna. — Foreldrar —
Ja, ég kom óvart inn f heiminn,
þetta skeöur stundum í dag og
var sannarlega litlu betra áður,
enda þótt þá væri harðara tekið
á slíkum misfellum. Með móður
minni var ég til 7 ára aldurs, en
segja má að það væri hálfgerður
fiækingur. Því hún vann fyrir
sér þar sem bezt blés hverju
sinni. í sveit á sumrin og við
sjó á vetrum, a.m.k. þann tíma
sem vertíð stóð yfir. Þegar ég
var 7 ára fór ég að Keldum í
Mosfellssveit og var þar til 10
ára aldurs. Þaðan fór ég austur
í Grímsnes og taldist heimilis-
maður í þeirri sveit fram yfir
tvítugt. Þó ekki ætíð á sama
bænum. Flækingur og umkomu
leysi uppvaxtaráranna mun hafa
sett svipmót á viðhorf mitt til
lífsins. Ég festi í raun og veru
hvergi rætur. Mitt heima var
á hverjum tíma þar sem líkur
voru til að öflun lífsframfæris
væri sómasamleg og lífið á-
fallalítið. Þegar ég var 15 ára
gamall sendi húsbóndi minn mig
til sjós. Skyldi ég byrja sem
beitningastrákur hjá Jóni Ól-
afssyni frá Sumarliða, en hann
reri þá frá Stokkseyri. Jón varð
síöar bankastjóri og einn af
meiriháttar athafnamönnum í
hópi þeirra sem breyttu íslandi
úr stöðnuðu fornaldarþjóðfé-
lagi í menningarríki, sem hugði
á framfarir. Þó var Jón að mínu
viti einn þeirra manna, sem
vildi eiga slóð í fornum minjum
og bvggja á gömlum merg og
meit.luöum gru^ni.
Ckip það sem Jón reri var átt-
æringur, en það voru hin
venjulegu vertíðarskip á þeim
árum. Gat stundum verið þunr
ur og erfiður landróðurinn ef
skyndilega brimaöi og þá jafn-
an tvísýnt hversu fara mundi
Hefur margur gist vota gröf
í brimlendingu við Stokkseyrar-
og Eyrarbakkafjörur.
Vistin féll mér sæmilega
en vinnan var hörð óvönum
unglingi. Væri norðanátt og veð
ur stillt var stundum tví- op
þríróið og fyrir gat komið að
fimm sinnum væri sótt til miða
yfir daginn, ef ekki brimaði
Þennan fvrsta vetur minn. sem
ég var hásetí hjá Jóni Ólafs-
syni, var hann með fremur lé-
legan mannskan. Hann var þá
að byrja og sjálfsagt fáa órað
hvað undir þeim stakki bjó.
Aflanum var skipt á velli þeg
ar í land kom og jafnan talið
hvað hver fékk til hlutar. Seinni
vertíðina, sem ég reri frá Stokks
eyri var ég hjá Sigurðu í Rana-
knti, sem var þekktur formaður
T-Jvaö tók svo við, GuðmundurV
— Nas't sendi húsbóndi
minn mig á skútu. Það var
s;ður bá. að flest heimili. sem
fök höfðu á. sendu menn til
siós. með það fyrir augum
fvrst og fremst að drýgja teki-
ur heimilisins bæði að matföng-
um og fiárafla. Fyrsta skútan,
sem ég lenti á var Fram frá
Reykjavík. Skútulífið þótti mér
alltaf þreytandi. Viðurgjöming
ur var frekar slæmur. Útivistin
löing, gat orðið frá 4-6 vikur
væru aflaföng léleg.
Aðalfæðan um borð var auð-
vitað fiskur. Önnur matvara
var mæld og vegin og skyldi
hver maður hafa þar sinn
skammt.
Brauðin voru nú ekki orðin
nein lostæti þegar búið var að
geyma þau á annan mánuð.
Á skútum hætti ég 1911. Var
svo nokkur ár á vélbátum, sem
þá voru almennt nefndir mótor-
bátar. Sex sumur reri ég austur
á fjöröum. Þar af þrjú á Seyð-
isfirði og eitt á Norðfirði. Þá
var ég einnig tvö sumur á
Stöðvarfirði. Fisksælustu miðin
voru út af Norðfirði á þessum
árum.
Árið 1915 fer ég fyrst um
borð f togara sem háseti. Það
var Imir frá Hafnarfirði. Á hon-
um var ég í 9 ár. Hann var um
108 tonn netto.
■Y7ar ekki mjög sótzt eftir
togaraplássi á þessum ár-
um?
— Jú, það þótti eins og að
hreppa meiri háttar embætti að
komast í skipsrúm á togara. Þá
voru engin vökulög. Menn stóðu
meðan stætt var. Skipstjórinn
á Imi tók upp það algjöra ný-
mæli þess tíma, að láta fólkið
hvíla sig 4 tíma, þegar það hafði
staöið sólarhring við vinnu.
Ég man eftir einum túr hér í
bugtinni. Þá var verið að fiska
fyrir Englandsmarkað og unnið
upphaldslaust að því að fylla
skipiö. Þegar svo verið var að
renna að baujunni síðast, þá
held ég að mér sé óhætt að
segja, að hver maður hafi sofn-
að þar sem hann stóð.
Á þessum árum var togarasjó
mennska betri atvinna en flest
annað, einkum vegna þess, aö
hún var trygg, en þá var oft at-
vinnuleysi í Iandi og stundum
erfitt að sjá fyrir kvöld hvort
nokkuð yrði hægt að hafa næsta
dag. Mánaðarkaupið var 75 kr,
og auk þess kr. 10 fyrir hverja
lifrartunnu, sem skiptist milli
allrar skipshafnarinnar, annarra
en vélamanna. Þeir höfðu fast
kaup.
Ef togarinn fékk fullfermi og
fiskað var fyrir Englandsmark-
að, þótti góð sala 3-400 pund.
Úr slíkri veiðiför, sem venju-
lega tók tæpan mánuð að meö-
altalinni siglingu var hásetahlut
ur eitthvað á annað hundrað kr.
Árið 1952 hætti ég togveiðurn
1 og fór í land. Hafði þá ver
ið á togara í 37 ár. Með sama
skipstjóra, Snæbirni Ólafssyni,
var ég 28 ár.
Eftir að vökulögin voru sett
færðust vinnubrögðin um borð
í mannsæmandi horf, en eins og
flesta, sem muna þá tíma, rekur
sjálfsagt minni til, ollu þau mikl
um deilum. En heyrt hef ég haft
eftir Jóni Ólafssyni alþm., sem
þö var einn meðal þeirra, sem
andvígir voru vökulögunum, að
á fáu mundi útgerðin hafa hagn
azt meira en á þeirrí fram-
kvæmd. Fólkið varð ánægðara
og vann betur, enda getur hver
maður skilið að örþreyttur og ó-
sofinn maður hefur ekki mikla
afkastagetu.
Aðbúnaður skipverja á tog-
urunum var snemma góður a.m.
k. hvað fæði snerti, voru það
mikil viðbrigði frá skútukjörun-
um. Á eidri togurunum var þó

mannaplásS frekar þröngt og
frumstætt.
Á skútunum, sem voru flest
ar 70-80 tonn, var 20-24 manna
áhöfn — höiföu þeir allir sama-
stað í einni kró, að undantekn-
um 3-4 mönnum, sem bjuggu í
. káetu með skipstjóra.
jpV nú ekki mikil breyting orð
in á aðbúnaði togarasjó-
manna nú síðan þú fyrst
steigst þar um borð fyrir 50
árum.
— En nú er alltaf talað um
að togaramir tapi.
— Já, en við eigum nú sum
ir erfitt með að skilja þessi
miklu töp, að vísu er útgerðar-
kcstnaður mikill, en sum þessi
skip koma líka með mikinn afla
að landi — mikil verðmæti.. Þeg
ar ég var á togurum útgerfðarfé-
lagsins Alliance, stunduðu þeir
síldveiðar á sumrin og iögðu afla
sinn upp hjá sildarverksmiöj-
unni á Djúpuvík eftir að rekst
ur hófst þar. Um tima var ég
á Hvalfellinu, þá útgerð átti
VIÐTAL DAGSINS
ER VIÐ GUÐMUND ICNIÍTSSON
— Jú, ekki veröur því neitað
að mjög hefur stefnt til batn-
andi hags hvað það snertir. En
ég dreg í efa, að kaupmáttur
þeirra launa sem togarasjómenn
hafa í dag sé sem miklu nemur
meiri en áður, enda er það ekki
erfiði eða aöbúð, sem gerir litt
mögulegt að manna togarana
nú, fremur hitt, að miöað við
aðrar greinar fiskiflotans, ber
togarasjómaður minna úr býtum
Hann er sjaldan heima og á
þess fáa kosti að lifa eðlilegu
fjölskyldulífi heima fyrir. Menn
vilja fá nokkur friðindi móti
þessum heimilislausa flæking,
sem er hlutskipti svo margra
er sjó stunda.
Skúli Thorarensen. Þar virtist
allt ganga vel til að byrja með
jín síðar var sú útgerð seld.
Enda þótt ég væri alla tíð
háseti og fylgdist þvl ekki með
rekstri þessara veiðiskipa til
fulls, þá þykist ég mega fullyrða
að á tímabili var togaraútgerðin
arðberandi atvinuvegur í hönd
um ötulla og framsýnna manna.
Sem dæmi um það vil ég nefna
Hafnarfjarðartogarann Surprise
eftir 5-6 ár hafði hann fætt rf
sér annan og fullkomnari Sur-
prise. — Aftur gekk svo út-
gerðin lakar á sumum öðrum
skipum, er þó sýndust sambæri
leg og lögðu á land svipaðan
afla.
A Tryggva gamla, einum af
Alliance-skipunum, var ég í
14 ár. Útgerðin á honum gekk
vel. Þrjú sumur lögðum við af)
ann upp á Djúpavík.
Mér féll vel að fiska á Húna-
flóa, en þegar sækja þurfti sild
ina austur fyrir Langanes. þá
breyttust viðhorfin nokkuð.
— Hvernig féll þér togaralíf-
ið?
— Mér féll það sæmileaa,
ekki sízt meðan ég var ungur
og ógiftur, en svo gekk ég að
eiga ekkju með þrjú böm, önn-
ur þrjú ólum við upp.
Eins og ég hef áður drepið á
þá var það hin langa útivist
fjarri heimili, sem geröi lífsð
leitt.
TTefur þú aldrei lent í svaðil-
förum eða orðið fyrir áföll-
um á sjónum?
— Nei, ekki verður það sagt.
Fyrsta árið mitt með Snæbirni
var 1925, þegar mikla mann-
skaðaveðrið geröi. Við vorum
ásamt fleiri skipum úti á Hala
En Snæbjörn tók það snemma
upp og hélt vestur á Vestur-
banka, þar var mun betra veður.
Talstöð okkar reyndist óvirk
og þegar fréttist um svaðilfarir
þær og slys, sem ýms skip
urðu fyrir, var farið að óttast
um afdrif okkar. Við gátum þó
haft samband við skip, sem var
nærri okkur og það svo kom-
ið áfram fréttum af ferðum okk-
ar.
Þessi ár munu hafa verið
blómatfmi togaraútgerðarinnar
hvað fjárafla snerti miðað við út
gerðarkostnað.
Aðbúðin var sómasamleg hjá
sjómönnunum og kiör þeirra er
voru á aflaskipum góð.
J^anntu ekki að segja mér frá
einhverjum tvísýnum sjó-
ferðum?
— Ég segi nú eins óg margir
hafa sagt á undan mér: Hvenær
er sjóferð ekki tvísýn.
Einu sinni lenti ég f strandi út
af Selvogi f norðanroki, en sjó
lítið var. Skipið fvlltist af sjó
að öðru en þvi að hin vatns-
heldu skilrúm milli hásetaklefa
og lestar og vélarúms og lestar
biluðu ekki. Okkur tókst þvf að
komast til Þorlákshafnar. Þá
var enginn sími nær en á Kot-
strönd og þangað urðum við að
fara til að láta vita um afdrif
okkar.
Snæbjörn Ólafsson, sem var
skipstjóri minn i 28 ár var frá
Gestshúsum á Álftanesi. Síðan
ég hætti hjá honum hef ég ekki
stundað togveiðar.
Jjú hefur verið heiðraður af
Sjómannadagsráði?
— J&, ég hlaut viðurkenningu
1958, sennilega mest vegna
þess nve úthald mitt var orðið
langt og hafði gengið áfalla-
laust.
— Hverju spáir þú svo inn t
framtíðina? Nú er mikið talað
um að veita íslenzkum togui-
um veiðileyfi innan fiskveiðiiög-
sögunnar.
— Það mun nú fleirum en mér
erfitt að glugga inn f framtfð-
ina. En togaraútgerð má alls
ekki hverfa úr atvinnulffi þjóð-
arinnar. Hins vegar verður að
leita þar að einhverjum öðr-
um leiðum en opna fyrir þeim
landhelgina. Verði það gert, tel
ég útilokað að við fáum nokk-
um tfma rétt yfir landgrunninu
Annars er ég ekki orðion
framsýnn, ég er nú senn 86 ára
gamall, og því farinn að förlasí
sýn um ýmis mál, sem efst ert
á baugi hins nýja tíma En öll
mín manndómsár hef ég haft at
vinnu af togveiðum, eða sam-
fleytt þvi nær 4 áratugi. Ég tel
mig þvi nokkra reynslu hafa
fengið af þessum atvinnuvegi,
Framhald á bls. 10.