Vísir - 24.02.1968, Blaðsíða 9

VÍSIR . ^.ugardagur_____iebrúar 1968.
9

• VIÐTAL
DAGSINS
CILFUR HAFSINS — síldin
— sem íslendingar sækja
á miðin, hefur lengi verið stór
þáttur í þjóöarbúskapnum, og
efnalegt öryggi fjölda fólks
bundið því, hvernig þær veiðar
hafa ráöizt.
Mér sýnist því sem til þess sé
nokkurt tilefni, að ég geng hér
yfir götuna og hitti að máli
Gísla Vilhjálmsson, sem allt frá
því að hann var til nokkurra
átaka vaxinn, hefur starfað viö
þennan atvinnuveg, og er senni-
lega einn hinn margfróðasti ís-
lendingur, hvaö snertir hagnýt-
ingu og meðferð síldarinnar
eftir að hún er komin um borö
í veiðiskip.
P' ísli er af kynþætti Borgfirð-
inga og Mýramanna, fædd-
ur á Ölvaldsstöðum 26. jan.
1899.Foreldrar hans, Vilhjálmur
Jónsson og Eyrún Guðmunds-
dóttir, byrjuðu búskap sinn í
Múlaseli, en staðfestust þar að-
eins í tvö ár. Þá fóru þau. að
Skorholti í Leirársveit, en þar
var heldur ekki nema tveggja
ára viðdvöl. Þá var flutt að
Sólmundarhöfða við Akranes
— þar stundaði faðir Gísla
barnakennslu á vetrum. Árið
1912 er svo búsetan færð niður
á Akranes og síðan hefur þar
verið heimili Gísla Vilhjálms-
sonar allt fram á þennan dag.
Mér finnst varla hægt að segja
annað, enda þótt hann eitt eða
tvö ár, þegar síldin dreif að
plani hans á Norðurlandi, hafi
af vinskap við einhvem héraðs-
höfðingja leyft honum að setja
nafni sitt þar á skýrslu. —
Heimili átti hann á Skaganum.
— Tæja, Gísli. Nú hefur þú
J orðið. -
— Um hvað viltu spyrja?
— Sjómennsku þína.
— Sjómennsku? — Jú, ég
byrjaði að gutla um fermingu,
var á þilskipum og svo á mótor-
bátum með Einari Ingjaldssyni
frænda mínum á Bakka í Sand-
gerði. Árið 1916 byrjaði H. P.
Duus að salta síld á Hattareyri
viö Álftafjörð í ísafjarðardjúpi.
Gamli Duss, sem verzlunin var
kennd við, var þá látinn en
tengdasonur hans Ólafur Ólafs-
sen, stóð fyrir rekstrinum.
Hann hafði aðsetur úti í Kaup-
mannahöfn en sendi Ingvar son
sinn hingað upp til að fylgjast
með starfseminni.
Kristinn Magnússon skip-
stjóri sem þá var verkstjóri á
Hattareyri, réöi mig til að vera
nokkurs konar málpípa fyrir
Ingvar, því enda þótt hann
skildi íslenzku, hafði hann num-
ið í dönskum skóla og var hálf
feiminn við að tala máliö. Ég
var nokkurn veginn slarkfær í
dpnsku, svo þetta gekk allt
bærilega. Á Hattareyri var ein-
göngu verkuð saltsíld, enda þá
aöeins örlítið byrjað að krydda
á Siglufirði, og engin reynsla
af því fengin. H. P. Duus var
lengi stærsti reiðarinn á landinu
hvað síldarútgerð snerti. Hann
lét setja vélar í „kútterana" sína
þegar síldarhugur fór að koma
i menn. Á tímabili munu þeir
hafa verið 7. Þaö var „Seagull"
— „Iho“ — „Milly" — „Valtýr“
— „Ása“ og „Björgvin“. Vél-
amar vora 120 ha. Tuxham og
var ganghraði skipanna 6—7
mílur í logni.
— Hve stór voru þessi skip?
— Iho var minnstur, 65
smálestir, en Valtýr stærstur,
98 lestir, hin voru um 80 lestir.
Á Álftafirði, þama við Hattar-
eyrina er ein sú bezta aðstaða,
er v/ð G'isla Vilhjálmsson s'ildarkaupmann
sem ég hef nokkurs staðar
kynnzt. — Lífhöfn, brattur mar-
bakkl skammt frá landi, slétt
malareyri sem athafnasvæöi á
landi, og nægilegt og gott vatn
úr lindum uppi í fjallinu. Mig
hefur oft langaö til að koma
þarna vestur og rifja upp gömul
kynni við staðinn, fá mér ber
og huga að steinum, en af því
hefur þó aldrei oröið.
Ég fylgdi fjölunum hjá H. P.
Duus, þangaö til 1919, að allt
hrundi. Þá var hann farinn að
hafa í seli norður á Djúpuvík
og var þar í skjóli Elíasar Stef-
ánssonar „reiðara". Ég var
nokkurs konar eftirlitsmaður.
Aðalsildarmagnið á sumrin var
þá fyrir vestan Horn og gekk
inn í Djúpið, en þegar dró aö
hausti kom síld í Húnaflóann
allt að Skaga, en ekki gat heitið
að hún sæist austar.
að varan sé vönduö og verði
eftirsótt til neyzlu erlendis. Á
því byggist markaðurinn og
sölugengiö.
Þegar mér verður hugsaö til
liðins tíma meðan Norðurlands-
síldin gekk upp að ströndinni,
þá finnst mér að hún hafi verið
sú bezta markaðsvara þeirrar
tegundar, sem viö höfum haft að
bjóða. Venjulega var hún alveg
tóm, hvorki í henni hrogn né
svil, en eftir því sem svilin þrosk
ast verður síldin seigari, þurrari
í fiskinn og dekkri, einnig hætt-
ara á að hún súrni við biö.
Maður heyrir sænsku kerling-
amar oft segja: „Hvers vegna
ertu hættur að koma með al-
mennilega Islandssíld?"
<
TTvað segir þú um síldar-
* flnfnínno lon nf n nrA P tl
„Ég fékk af þvi reynslu í
sumar aö eitt skip getur komið
með jafngóða söltunarsíld eftir
F tíma siglingu af miðunum
og annað. ;em aðeins þarf að
fara 12 tíma leið."
„ÞAÐ VERÐUR ALLT SVO DYRT
í HÖNDUNUM Á OKKUr
Þetta ár (1919) var kostnaö-
arverð á fullverkaðri síldar-
tunnu 45 krónur. Fyrsta kaup-
tilboð mun hafa verið 55 kr. —
en komst svo að segja strax
upp í 60 kr. En svo hófst upp-
boðið. — Það vora stundum
erfiðar ferðir að brjótast inn á
Hólmavík til þess aö senda
skeyti eöa taka viö skeytum.
Lokatilboö Svíanna var kr.
95,00 pr. tunnu. Þá seldu nokkr-
ir meöal þeirra Loftur Loftsson
útgm. á Akranesi, aðrir heimt-
uöu kr. 100. — En þá kom
hranið. Svíar neituðu aö kaupa
og síldin varð óseljanleg. Birgö-
imar sem í landinu vora eyði-
lögðust að mestu, eitthvað var
látið til skepnufóöurs fyrir
ekkert verð. Þau ár sem síldin
gekk í Djúpiö var ísafjöröur
mikill og blómlegur athafnabær,
en þar eins og víðar skipti skjöt-
lega um svip við þetta hrun.
jV"ú fór ég til Noregs meö
Ingvari Ólafssyni og var
þar langdvöldum fram til ársins
1924, þá kom ég hingað heim
á vertíðinni og var með Einari
á Bakka.
Oti komst ég í kynni við
firmað „Bjelland Chr.“. Það rak
síldarstöð á Raufarhöfn. Á veg-
um þessa fyrirtækis fór ég
þangað. Engin síld gekk þá á
austurmiö, en stöðinni fylgdu 8
hraðskreiðir gufubátar og sóttu
þeir síldina vestur. Þá var allt
kryddsaltað. En hún var nú oft
orðin nokkuð gömul, blessuö
sl.apnan, um það bil sem hún
var komin í tunnuna. Eftir þetta
sló ég mér sama.. við Svía, og
á vegum þeirra sömu fugla er
ég ennþá, enda þótt einhverjir
hafi fyrnzt og aörir upp vaxið,
þá standa nokkrir. Mitt aðalstarf
hefur alla tíð verið þaö að fylgj-
ast meö verkuni.mi og ástandi
vörannar fyrir hönd kaupend-
anna, — hef ég tekið á móti
síld á flestum stöövum á land-
inu. Þó að ég alltaf hafi fyrst
og fremst veriö umboðsmaður
kaupenda síldarinnar, þá hef ég
einnig haft í huga hagsmuni
landa minna, seljendanna, því
það er ekki síður þeirra hagur
úr hafi, fleiri sólarhringa sigl-
ingu?
— Þaö getur lánazt á góðum
skipum undir stjóm hygginna
og hirðusamra manna, sém láta
sér annt um vöndun vörannar
og hafa nógan is og góðar hillur.
Tilraun sú sem gerð var hér
á Akranesi á liðnu hausti með
því að senda togarann Víking á
síldveiöar sannar þetta. Hann
kom hér að landi með góða vöra
lar.gt austan úr hafi. Ég fékk
af þvi reynslu í sumar, að eitt
skip getur komið með jafngóða
söltunarsíld eftir 60 tíma sigl-
ingu af miöunum og annað, sem
aöeins þarf að fara 12 tíma
leið. Hér era það umgengnis-
hættir veiðimannanna og bún-
aður skipanna, sem gerir mun-
inn. Allt frá því síldin kemur i
vörpuna og þar til hún er full-
verkuð i tunnu þurfa allir aðil-
ar að vera samhentir i því að
vanda meðferð hennar. Það er
ekki hægt að gera góða vöra á
söltunarstööinni úr því sem
skemmist á landleið. Og ekki get
ég varizt þeirri hugsun stund-
um, aö ýrrir íslenzkir sjómenn
Iíti einum um of á kílóafjölda
og tunnutal, en gleymi í hita
veiðigleðinnar aö miöa við krón-
umar sem fyrir vöruna fást.
Það muna frændur okkar Norð-
menn, enda meta þeir afla skipa
sinna eftir þvi hve mikill hann
er að verðmæti.
— Einhverja hef ég heyrt
fara hörðum orðum um veiöi
skap Suðurlandssíldar hér við
ströndina?
Já, ég er þeirrar skoðunar að
þar hafi verið of langt gengið.
Nái Faxasíld því að verða þrosk-
uð og góð, er hún ágæt vara.
Hún nær til ýmissa markaöa
sem hafsíldin passar ekki fyrir
og er því að mörgu Ieyti fullt
svo auðveld fyrir okkur. Hún
þolir vel reyk, og þegar hún
er í beztu ástandi, höfum við
reynslu fyrir, að hún gefur betri
skurð en hafsíldin, þ. e. fleiri
dósir fást úr sama magni að
kflóatölu.
Fyrirtæki í Kiadesholmen,
fékk héðan 300 tunnur af Faxa-
sfld og sannprófaði þetta. Hins
vegar dugir hún ekki eins vel
og Norðurlandssíld, til að rétta
neytendum hana fram yfir búð-
arborðið.
Tjaö er vel þess vert að geta
um það, að sænskir
kaupendur vita mjög vel
hvemig síldin á að vera til þess
að hún sé eftirsótt af neytend-
um. Þeir hafa aftur á móti alls
ekki fullkomna þekkingu á því,
hvernig meðhöndla þarf hana
til að ná þessu marki. Viö ger-
um alltof lítið að því aö kynna
okkur hvernig sú vara á að
vera sem við seljum á lager. —
Norðmenn senda menn í verk-
smiðjur og pakkhús i neytenda-
löndunum, sem svo koma þaö-
an aftur með margvislegar hag-
nýtar upplýsingar, og eftir þeim
er síðan unnið.
— Það er langt síðan Norö-
urlandssíld hefur gengið upp að
ströndinni?
— Hún hefur eiginlega ekki
gengið neitt upp á landgrunnið
síðan 1944v Veiðarnar við Kol-
beinsey áður en Austfjaröar-
ævintýrið byrjaði voru utan
landgrunnsins.
— |Tvaö meö nýtingu sfldar-
innar miðaö við það
sem áður var?
— Það er varla hægt að gera
þar samanburö. Áður var ekki
tekið f mál að salta síld væri
hún yfir 8—9 tíma gömul. Nú
fæst engin eða lítil síld, sem
ekki hefur veriö lengur í skipi.
í sambandi við löndun vildi ég
segja það, að mér viröist að
ekki komi til mála að nota
„krabba“. ef um er að ræða
síld, sem á að taka í salt.
— Þú hefur fengizt mikið
við verkun á hrognum?
— Ég er fyrsti íslendingur
sem byrjaði að sykursalta hér
hrogn. Fyrst á Akranesi og í
Keflavík. Sá sem „fínanseraði"
þetta fyrir mig var norskur
maður, Edvin Jakobsen, kvæntur
islenzkri konu, Guðmundu,
kjördóttur Hafliða gamla Guð-
mundssonar hreppstjóra á
Siglufirði. Jakobsen hafði sent
hingaö upp norskan mann,
Bernhard Petersen til að fást við
lýsisbræöslu og síðar einnig viö
hrogn. Hann settist hér að. Þá
kom einnig annar Norðmaður,
Matthias Morset, hann er nú
undir grónu Ieiði. Við þrír,
hann, Bernhard og ég urðum svo
samstarfsmenn. Hrognin uröu
eftirsótt vara svo þessi
starfsemi óx fljótt. Hætti ég þá
að stunda sjó, en fór að salta
hrogn úti í Vestmannaeyjum,
varð þar mikil umsetning. Faðir
minn sá um söltunina hér, en
Elías Þorsteinsson í Keflavík.
Þannig gekk þetta til fyrstu
árin. Verð á þessari framleiðslu
hefur verið nokkuð stöðugt og
þó heldur hækkandi. — Svíar
nota hrogn mikiö til neyzlu. 1
öllum sænskum skólum fær
hvert bam mjólk og tvær brauð-
sneiðar með eggjum og hrogn-
um, tvisvar í viku.
— Hvað meö grásleppuhrogn?
— Þau eru mjög dýr vara, en
markaðurinn er þröngur. Þar
eru aðalviðskiptalöndin Þýzka-
land Danmörk og lítils háttar
Ameríka. Ég held aö til að
ná árangri megum við ekki
framleiða meira en 5—6000 tunn
ur árlega, en ég álít að með
góðum hagnaöi megi vinna viö
þetta, fáist 100 dollarar fyrir
tunnuna. En öll ævintýra-
mennska og hófleysi í sambandi k
viö þennan atvinnurekstur boð-
ar verðfall og lokun sölumögu-
leika.
En það er jafnan svo,-að verði
einhver vara há, vilja allir
framleiða hana og vanda sig eins
lítið og hægt er.
— Þú hvggur til áframhald-
andi samskipta. við síldina?
— Það er oröið svo framorðið,
aö ekki tekur því að skipta inn
á nýjar brautir.
— Hverju spáir þú svo um
það sem framundan er?
— Bezt sem minnstu að spá. '
Ég er ekkert of bjartsýnn. Það |
verður allt svo dýrt i höndun- •*
um á okkur. Nú eykst stöðugt |
sóknin á sömu mið og við þurf- íi'
um að nýta. Um verð á heims- I
markaðinu.'i ráðum við litlu. — L
Vöragæðin ein geta gert okkar |
hlut viðunandi. Þ. M. (