Vísir - 10.10.1968, Blaðsíða 8

8
VÍSIR
Otgefandi: Reykjaprent h.t
Framkvæmdastjóri Sveinn R. Eyjólfsson
Ritstjóri: Jónas Kristiánsson li
Aöstoðarritstjóri: Axel Tborsteinson 1
Fréttastjóri: Jón Birgir Pétursson I
Ritstjómarfulltrúi: Valdimar H. Jóhannesson I
Auglýsingastjóri: Bergþór Oifarsson
Auglýsingar: Malstræti 8. Simar 15610 11660 og 15099
Afgreiösla : Aöalstræti 8. Simi 11660
Ritstjóm : I tugavegi 178. Simi 11660 (5 Unur)
Áskriftargjald kr. 125.00 á mánuði innanlands
1 lausasölu kr. 10.00 eintakið
Prentsmiöja Vfsis — Edda h.f.
Tvíþætt umbótastefna
Eitt helzta einkenni borgaralegrar þjóðmálastefnu nú /
á dögum er samtvinnun félagslegrar umbótastefnu )
og efnahagslegrar samkeppnisstefnu. Annars vegar er )
gert ráð fyrir töluverðum umsvifum ríkisvaldsins í )
félagsmálum og menningarmálum og hins vegar er (
gert ráð fyrir aðskilnaði stjórnmála og peningamála. (
Þetta kemur mjög skýrt fram í ályktunum auka- /
þings Sambands ungra sjálfstæðismanna, sem nýlega j
var haldið. Af viðtökunum, sem þessar tillögur hafa (
fengið meðal ungs fólks, og skrifum Alþýðublaðsins /(
og Þjóðviljans um þær, er ljóst, að þær hitta að ýmsu //
leyti beint í mark. Þarna er á ferðinni mótuð umbóta- l)
stefna, sem er mjög að skapi ungu fólki á íslandi í dag. )
Ungir sjálfstæðismenn vilja byltingu í skólakerfi \
landsins, sem tryggi öllum skólaþegnum víðsýna (
menntun, er leiði til stórfjölgunar þeirra, sem ljúka (
framhaldsmenntun, og gerbreytingu Háskólans úr )
embættismannaskóla í menntastofnun, sem fullnægi )
kröfum næstu áratuga fyrir sérmenntað fólk. Þeir vilja )
vinna að stórfelldum umbótum í félags- og heilbrigðis- \
málum, sem rétti hlut hins minni máttar, bæti aðstöðu (
hinna sjúku til að ná fullri heilsu og tryggi velferð (
allra landsmanna. Þá vilja þeir varðveita þjóðlegan )
menningararf og veita listamönnum nýrrar kynslóðar )
tækifæri til að tengja þjóðlega menningu nýjum tím- )
um í heimi listanna. \
Ungir sjálfstæðismenn vilja einnig, að peningavald- (
' ið í landinu verði tekið úr höndum stjórnmálaflokk- (
anna og fært almenningi í lahdinu, t. d. að ríkisbank- )
arnir verði að miklu eða öllu leyti gérðir að almenn- )
ingshlutafélögum eða sjálfseignarstofnunum. Þá vilja )
þeir, að ekki megi kjósa alþingismenn í yfirstjórnir (
ýmissa atvinnu- og peningastofnana. Hvort tveggja )
miðar að því að skilja að stjórnmál og fjármál, að
hreinsa stjórnmálin, svo að þau snúist síður um fyrir-
greiðslur og forréttindi. Þessar ályktanir ungra sjálf- 11
stæðismanna eru mjög í anda þeirra hugmynda, sem (
f ungt fólk hér á landi hefur um þessi mál. (
Töluvert ber á því, að vinstri flokkarnir vilji tengja )
stjórnmál og fjármál enn fastar saman en nú er raun- )
in á. Það getur vel verið þægilegt fyrir stjórnmála- )
menn að hafa aðstöðu til að skammta út fé, en það (
er áreiðanlega almenningi ekki að skapi. Það er m. a. í(
, vegna þessa, að unga fólkið gengur nú fram hjá dyr- /
um vinstri flokkanna og telur hugsjónum sínum bezt )
borgið í hópi ungra sjálfstæðismanna. )
Sumir eldri menn í Sjálfstæðisflokknum eru ekki )
ýkja hrifnir af hugmyndum ungu mannanna í þjóð- (
málum. En sú afstaða er á misskilningi byggð. Hjá (
ungu mönnunum eru að vísu á ferðinni hugmyndir, /
sem eiga eftir að mótast og þroskast betur. En þær )
koma við kjarn'a þeirrar óánægju í þjóðlífinu, sem )
menn tala svo mjög um núna. Og þær eru grundvöll- )
urinn að endurnýjun stjómmálanna á næstu árum. (
V1SIR . Fimmtudagur 10. október 1968.
Hagal'm sjötugur:
„Hið mikla geymir
minningin"
Tjegar ég áðan var að blaða í
vasabók minni, sá ég standa
skrifað viö fimmtudaginn 10.
október: „Hagalín fæddur 1898“.
Hann veröur, sem sagt, sjötug-
ur sama mánaöardag næstkom-
andi. Þar er ekki um að villast.
Nú hafa atvikin og flugvélam-
ar borið mig hingað á fjarlæga
strönd vestur við Kyrrahaf, en
langt er austur yfir meginland
Norður-Ameríku og Atiantshaf,
ýmislegt, sem tefur og óvíst, að
ég nái heim í tæka tíð fyrir af-
mælið til að njinnast gamals
vinar. Gríp ég því pennann og
sendi honum kveðju mína héð-
.'an. Mér er það bæði Ijúft og
skylt — ljúft sökum rótgróins
kunningsskapar, en skylt af því
að ég gegni trúnaðnrstarfi í
þágu samtaka, er Kdgalfn var
upphafsmaður að: Félags ís-
lenzkra rithöfunda.
Guðmundur Gíslason Hagalín
er Vestfirðingur að ætt og upp-
runa, var sjómaöur í uppvexti
eins og margir þeirra, enda hef-
ur hann öðrum fremur lýst sjó-
mannalífi viö strendur Isiands.
Löngu áður en ég sá Hagalín
og kynntist honum persónulega,
urðu mér eftirminnileg af bók-
um hans einkenni Vestfirðings-
ins að högum og háttum, stutt
og laggóð tilsvör, kröfuharka
við sjálfan sig (og aöra), raun-
sæ gamansemi hjá mörgum
þeirra og snögg viðbrögð.
Viö allnáin kynni af Hagalín
og öðrum Vestfirðingum komst
ég síðar að þeirri niðurstöðu,
að þeim væri i bókum hans
lifandi lýst. Og vissulega er
það aðalsmerki góðs höfundar
að gefa sanna lýsingu af sögu-
persónum sínum, sálarlífi þeirra,
orðum og athöfnum.
Hér og nú eru hvorki gögn
né griðastaður til að gera mat
á verkum Hagalíns. Ungur stund
aði hann bæöi landbúnað og
sjómennsku, en bóklestur jafn-
framt, svo sem auðið var, einn-
ig menntaskólanám, sem hann
lauk aldrei við beinlínis. Hvorki
varð sauðfjárrækt né sjó-
mennska heldur varanleg at-
vinna, því síður ævistarf hans.
En bóklesturinn, sem Hagalín
rækti snemma af svo mikilli
ástríðu, að sjálfur hefur hann
sagt mér, að í bemsku og æsku
hafi hann oft óskað sér þess
að verða óvinnufær til líkams-
erfiðis heima á Lokinhömrum
f Amarfirði, þar sem hann ólst
upp, svo að sér gæfist betra
tóm til þeirrar iðju, stundar
ihann enn af svo mikilli kost-
gæfni, að ég efast um, að nokk-
ur núlifandi fslendingur fylgist
betur með því sem gerist í bók-
menntaheiminum en Hagalln —
né dæmi það af hleypidómalaus-
ara mati eftir verðleikum.
ÖIl þessi viðfangsefni: sveita-
störfin heima, sjómennskan,
bóklesturinn og skólanámið,
hygg ég, að hafi reynzt Hagalín
þeir hornsteinar, sem hann
byggði aðalstörf sín og lífsskoö-
un á. Ungur gerðist Hagalín
ritstjóri blaða, fyririesari erlend-
is (í Noregi) og hver veit hvað.
Seinna var hann svo bókavöröur
um árabil og loks bókafulltrúi
ríkisins. Verk Hagalíns í þjón-
ustu bókasafna urðu þvf lengst
af aðalborgaraleg viðfangsefni
haris, Þeim hefur hann gegnt
heils hugar og af einstökum
dugnaði. Liggur eftir hann mik-
ið brautryðjandastarf við upp-
byggingu bókasafna I landinu.
Mun það vera sannfæring Haga-
Iíns, að bækur séu enn sem fyrr
eitt mikilvægasta menningar-
meðal, og mikill bóklestur ís-
lendingum lífsnauösyn, hverj-
um við sitt hæfi, ekki síður
en daglegt brauð. Líklega hefur
óslökkvandi lestrarfýsn sveins-
ins á Lokinhömrum kveikt löng
un hans til að liðsinna sem flest
um og leiðbeina við útvegun,
lestur og val bóka, svo að þeir
gætu svalað sem bezt þeirri
sömu þrá, er hann var gagntek-
inn af í æsku og er allt fram á
þennan dag.
Kunnastur er Hagalín fyrir
ritstörf sín, skáldsagnagerð og
ævisagnaritun. Sumar smásögur
hans eru meðal þess bezta, sem
skrifað hefur verið á íslenzku
í þeirri bókmenntagrein, hvaö
snertir mannlýsingar og sér-
kennilegt tungutak. Svipuðu
máli gegnir um fremstu skáld-
sögur hans. Þó hefur Guð-
mundur Hagalín að mínum dóm,
unnið mest afrek í ævisagna-
gerð. Á þeim vettvangi hefur
hann markað dýpst spor og
haft mest áhrif.
Það fer auðvitað fjarri, að allar
ævisögur Hagalins séu jafn-
snjallar, ekki fremur en skáld-
sögur hans. Hagalín er vísast
mikiívirkastur islenzkra rithöf-
unda fyrr og síðar. Ósjaldan
heyri ég fagurkerum farast orð
á þá leið, að hann eigi örðugt
með að takmarka sig. Má vera,
að svo sé stundum. En svipað
mætti segja um flest skáld.
Það á að minnsta kosti við allan
þorra þeirra, eins og annað fólk,
sem Fornólfur kvað:
Hið mikla geymir minningin,
en mylsna og smælkið fer.
Spá mín er sú, að „hið mikla“
í bókum Hagalíns: Iýsingamar
á sérkennum og lífsbaráttu ís-
lenzka sjómannsins, bóndans og
alþýðukonunnar, háttum þeirra,
kröfuhörku til sjálfra sín, kímni
og kringilyrðum, geymist svo
lengi sem íslenzk tunga verður
töluð.
Encino, Califomia, 20. sept. ’68.
Þóroddur Guðmundsson
frá Sandl.
uðmundur Gíslason Hagalín
er sjötugur I dag. Það er
ekkert áhlaupaverk að rita stutt-
ar afmælisgreinar um slika
menn, ekki sökum þess að leita
þurfi lengi aö því, hvað eigi að
segja, heldur af hinu, að svo
margt er að segja, að vandi er
aö velja og hafna. Hagalln hefur
um fjagurra áratuga skeið verið
1 fremstu röð íslenzkra rithöf-
unda, en samhliða ritstörfunum
hefur hann fengizt við svo mörg
og margvísleg viðfangsefni, að
með ólíkindum má telja.
Guðmundur Hagalín fæddist
að Lokinhömrum í Amarfiröi
og ólst þar upp við búskap, sjó-
sókn, sagnalestur og meistara
Jón, og má sjá alls þessa glögg
merki í ritum hans. Hann sótti
lítt skóla, var þó einn vetur
hjá séra Sigtryggi Guðlaugssyni
á Núpi í Dýrafirði og annan
vetur þegar hann var 19 ára,
f 4. bekk Menntaskólans í
Reykjavík. Þrátt fyrir það hefur
hann ávallt verið I hópi víð-
lesnustu íslendinga, enda er hæp
ið, að hann hefði komizt svo
langt á rithöfundarbrautinni, ef
hann hefði ekki fylgzt vel með
því, sem var að gerast I bók-
menntum heimsins.
Skólanámið varð svo enda-
sleppt af þeirri einföldu ástæðu,
að hann haföi ekki tíma til að
stunda það. Starfið kallaði —
skáldskapurinn. Hann gaf út
fyrstu bók sína, Blindsker, áriö
1921. Það er safn kvæða, ævin-
týra og smásagna. Síðan er ekki
ofmælt, að hann hafi látið hend-
ur standa fram úr ermum. Mér
telst svo til, að alls hafi komið
út eftir hann 10 skáldsögur, 11
ævisögur annarra manna, sam-.
felld sjálfsævisaga I 5 bindum,
og nær þó það síðasta ekki nema
fram um tvítugsaldurinn, þegar
hiö eiginlega lífsstarf hefst. Fíla-
beinshöllina hefur hann ritað um
örfá ár ævi sinnar á sjötta tug
aldarinnar og auk þess hefur
hann gefið út f jölmörg smásagna
söfn. Merkar þýðingar hefur
hann birt, og vil ég þar sérstak-,
lega benda á Manninn og mátt-
arvöldin eftir Olav Duun, sem
ég álít afreksverk á þýðingar-
sviði. Auk þess hefur Hagalín
ritað mikinn fjölda greina víðs
vegar, en þeim hefur aldrei
verið safnað.
En ævi Hagalíns verða engin
skil gerð, nema önnur störf hans
séu einnig nefnd. Hann hefur
verið ritstjóri blaða og tímarita,
tók mikinn þátt I stjórnmálum'
um skeið, fékkst viö kennslu. ■
var bókavörður á Isafirði 1929— •
46 og bókafulltrúi ríkisins frá
1955. Eru þá ótalin margs kon-
ar félagsmála- og framfarastörf
hans i þágu ísfirðinga og félags-
málastörf hans síðari ár í sam-
tökum rithöfunda.
Hinum miklu ritstörfum Guð-
mundar Hagalíns verða vissu-
Iega ekki gerð skil hér. Eitt höf-
uðeinkenni hans, sem speglast i
ritverkum hans, er trú hans á
manngildið og hin jákvæða og
bjartsýna afstaða til Islenzks al
þýðufólks. Þessari trú hans hef-
ur ekkert haggað þau fimmtíu
ár, sem hann hefur við ritstörf
fengizt. Árið 1923 segir hann t
blaðagrein: „Sumir alþýðumenn.
oftast þeir sem einna minnst
lærðu, geta varla sagt sw orð,
að eigi bendl það á andlega
13. síða.