Alþýðublaðið - 25.01.1966, Blaðsíða 8

DAGSBRÚN 60 ÁRA
-___
FYRSTA VERKFALLIÐ 1913
>»:-chh .>;: • \ ::>ú> ,
;u;> c-í:í:; Uá:\\< >>!::;.» ííí::;;i:> « í>y,: íyr.' fOr-öi
íuUuu ÍA' óiv*-. \>Á; ,1(5 h,U„'> htil) {Ufft.
íu(t::vío!s:>r--::<; s,t,> \<o s,: < x t!!v-> ,.n:<!:knj
>(•:! {•■'-.!!, Vio>-J íjcíJí V:-f:<5 lij iy;i
í.jf$vu < oí.ijí' á™ ar\tillQgum,
í- (í.■ r;i» \<ra ; íeíö^x.;;;, \t»> cr \im>uvcH-
a:i'íi iy Cjgi'n ý}jysí{5 ji-et^ur. mrM\■v-öa 5>o:>'vrr'ivrtr
:<<>{";< » i:cifljj ftúU, nð i:;;Uú so s];':i!v.'r. ríVfcamlt:'k.
yj.lUíítu, )'<>ö !>a<: :<,;!;;;>. yinmu: ‘uoictti)' ::t(V;'u>(.
Vmí:uhs ti-iu'í^issuAur ;:;<>/.hckn:i;' '-jrk'a vu ruití,
tr,o<> \jj»<,k.'>jj;:r vomr oí< kacpjVií;-^ íoh>x>jm<' v<>r<J;>r::
jn'hi, ív'l ir oiidu > cik >: i;:>;.
fJtúf á J(i^«yj fc}<:}<sijjji;. ug (lukaíÖ^tujj : V»r<5a
M-kium -Iríi p,í(> Uí 2íí,í>0 kr., <-»jf ijj-iknrðj. gyréar-'
(ióni.S. Ví, i R'-NkHsJo.').
];(:Sst;:;i íný !>:<•>■(>; a f.^roæhjm fumii j
íéJáguw i«vc»ff'.i- .«■•))> a, ci hrrviiöyin héOr iður-'cwfð
rantd ;i h'igmu'lufu tuodii :Tit j.c.'ss cO tmuiinpn jiái
(’íl'jj, vcröur Jjújj oö voia .s<uj;}.<y;,t iuvð */»• aikva'ða,
<Jk' OðtQ.s! tnin {>ú }>f:j-fr ;;tidú
í-'ofsnig sajjjJjykt á tóiagsfujKii 2». ik-s. jhltk
Sjtrmdnr hls'öf<tcHr.tu
Jíirordoc Örj
VBRKMANNAFÉLAGSINS
DAGSBRÚN
HCVhJAVÍK
outfcKsac
\ ■■■'..
Fyrstu lög Vejkamanna félagsins Dagsbrúnar.
kvæmlega sextíu ár frá stofnun
félagsins. Þarna á fundinum var
félaginu kjörin stjórn, og í for-
mannssætið valdist Sigurður Sig-
urðsson búfræðingur. Annar bú-
fræðingur, Ólafur Jónsson gegndi
stöðu ritara, Þorleifur Þorleifsson,
verkamaður, var féhirðir, Runólfur
Þórðarson, verkamaður fjármála-
ritari, og Árni Jónsson verkamað-
ur, dróttseti.
Á fundinum voru félagslög sam-
þykkt og einnig aukalög, sem höfðu
að geyma kaupgjaldsákvæði. Kaup-
ið var ákveðið 25 aurar á tímann á
vetrum en 30 aurar á sumrin. Dag-
legur vinnutími var frá sex að
morgni til sex að kveldi, ellefu
stundir. Á sunnudögum mátti ekki
vinna, nema nauðsyn bæri til. Var
: kaupið þá 50 aurar á tímann til
sjö að kveldi, en 65 aurar eftir
kl. sjö. Þessi kjaraákvæði tóku
gildi 1. febrúar og munu atvinnu-
rekendur undantekningalaust hafa
sætt sig við þau og virt þau í verki.
Þó var það svo, að í blöðum í
Reykjavík var fullyrt, að kaupið
hefði hækkað gífurlega í Reykja-
vík, vegna tilkomu verkamanna-
• félagsins, og þrátt fyrir hærra
kaup, héldu menn ekki betur á-
fram við vinnuna en áður! Þessu
svaraði Alþýðublaðið (hið eldra)
með þeírri röksemd, að líklega
mundi það ekki þykja gáfulegt,
ef verkamenn í Reykjavík heimt-
uðu, að kaupmenn fjölguðu kvint-
; unum í pundinu, ef einhver vöru-
) tegund hækkaði í verði!
Árið 1913 varð sú breyting á,
í að Dagsbrún hætti að hafa kaup-
y gjaldsákvæði sín í aukalögum, og
> fór að auglýsa taxta. Stundum
. voru þó gerðir samningar, en taxt-
{ amir voru algengari allar götur
fram til ársins 1937.
Eins og hér segir að ofan, var
vinnutíminn upphaflega ellefu
stundir á dag. Þessu fékkst ekki
breytt fyrr en árið 1930, en áður
höfðu þó fengizt fram skýrari á-
kvæði um matar og kaffitíma.
1930 styttist dagvinnutíminn um
eina kiukkustund, og þá var kaup-
ið orðið 1,36 kr. í dagvinnu og kr.
2,50 í eftirvinnu, Dagvinnutími var
nú frá klukkan sjö að morgni til
sex að kveldi. Tólf árum síðar
náðj Dagsbrún svo einum stærsta
áfahganum <í allri kjarabaráttu
sinni. En í ágúst 1942 voru undir-
ritaðir samningar um, að dagvinna
skuli vera átta stundir á dag, frá
átta til fimm, og í sömu samning-
um var ákveðið að eftirvinna skuli
vera 50% á dagvinnu og nætur-
vinna 100% á dagvinnu. Þá voru
gerðar ýmsar flokkatilfærslur.
Þessir, samningar mörkuðu einn-
ig algjör tímamót í sögu íslenzkrar
verkalý.ðshreyfingar, því þá var
verkamönnum í fyrsta skipti tryggt
orlof, tólf dagar á ári og orlofsfé
var ákveðið 4% af kaupi.
Árið 1952, eða tiu árum síðar
náðist svo annar áfangi í orlofs-
málum, en þá var orlofið lengt í
fimmtán daga. Þrem árum síðar,
1955, varð orlof svo þrjár vikur,
og þá náðist einnig samkomulag
um annað atriði, sem lengi hefði
staðið styrr um, en það var stofn-
un atvinnuleysistryggingasjóðs.
Þrátt fyrlr mikla viðleitni og
harða sókn af hálfu Dagsbrúnar
og fleiri verkalýðsfélaga, fengust
um langt skeið ekki fram neinar
Jagfæringar á vinnutímanum, sem
flestir voru þó sammála um —
að væri óhóflega langur. Það var
ekki fyrr en síðastliðið sumar,
að fram fékkst fjögurra stunda
stytting á dagvinnunni, úr 48
stundum á viku í 44. Var það mik-
ill áfangi. Um leið lengdist orlof
almennt í 21 virkan dag. Þetta var
mikill sigur fyrir þau fjögur verka
lýðsfélög, sem stóðu í þessum samn
ingum, en án algjörrar samstöðu
þeirra hefði þessi árangur varla
náðst. Félögin, sem þarna áttu
hlut að máli voru, Dagsbrún og
verkakvennafélagið Framsókn í
Reykjavík, og Hlíf og Framtíðin
í Hafnarfirði. í undirbúningi er
nú að orlof lengist í 24 virka daga
fyrir alla, að því er boðað var í
stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinn-
ar í haust.
Það eru engar ýkjur að segja,
að frá upphafi hafi verið storma-
samt í Dagsbrún. Félagið hefur háð
marga hildi og oftast borið sigur
úr býtum. Það liðu nokkur ár frá
því að félagið var stofnað og þar
til fyrst reyndi á samheldni fé-
lagsmanna í verkfalli. Um 1913
var verið að byrja á hafnargerð-
inni í Reykjavík, sem var stórfrám
kvæmd á mælikvarða þeirra tíma.
Um verkið sá danskur verktaki,
og féll honum ekki allskostar við
Dagsbrúnarsamningana, heldur
vildi hann lengja dagvinnutímann
um tvær stundir á dag. Þá gerðu
Dagsbrúnarmenn sitt fyrsta verk-
fall sem jafnframt mun vera fyrsta
verkfallið í Reykjavík. Dagsbrún
fór þar með sigur úr býtum og
Kristján Jóhannsson og Sigurður Guðgeirsson á skrifstofu Dagsbrúnar.
S 25. janúar 1966 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ
varð danski vinnuveitandinn að
láta í minni pokann. En ekki gekk
þetta þó átakalaust fyrir sig.
Nokkrum mönnum var vikið úr
félaginu, vegna þess að þeir brugð-
ust því og trausti félaga sinna.
1 lok þessa verkfalls gerði Dags-
brún jafnframt sinn fyrsta skrif-
lega samning við atvinnurekanda,
og markar verkfallið því tímamót
á íleiri en einn veg.
Hér skal engin tilraun gerð til
að rekja kaupþróun Dagsbrúnar-
manna gegnum árin, eða segja
frá öllum verkföllum og því stríði,
sem Dagsbrún ásamt öðrum verka-
lýðsfélögum hefur háð á vígstöðv-
um kjarabaráttunnar, enda hvorki
til þess tími né rúm. í gegnum
árin hefur gengið á ýmsu, kaup-
hefur hækkað, stundum verið lækk
að, og stundum hefur komið til
mikilla átaka eins og í nóvember-
slagnum fræga. í verkföllum hefur
oft komið til minniháttar átaka
og Dagsbrúnarmenn hafa jafn-
an haldið uppi öflugri verk-
fallsvörzlu í vinnudeilum. —
Stundum hefur skæruhernaði verið
beitt, þannig var t.d. á árinu 1942
og nú einnig síðastliðið sumar.
Verkföll og vinnudeilur hafa
allajafna verið tíð hér á landi, og
næsta árlegir viðburðir. Nokkur
breyting hefur þó orðið á þessu
undanfarin tvö ár, þegar víðtæk-
ir heildarsamningar hafa verið
gerðir, án þess að til verkfalla.
kæmi að verulegu marki.
Ekki er svo hægt að rita stutt-
an pistil í tilefni sextugsafmælis
Dagsbrúnar, að ekki sé minnzt á
nokkra af forystumönnum félags-
ins, sem einnig hafa margir látið
verulega að sér kveða á stjórnmála
sviðinu. Þannig var Pétur G. GuS-
mundsson formaður Dagsbrúnar
til dæmis kosinn í bæjarstjórn
Reykjavíkur strax árið 1910, og
sex árum síðar eignaðist verka-
lýðurinn sinn fyrsta fulltrúa á
Alþingi, var það Jörundur Brynj-
ólfsson, formaður Dagsbrúnar um
skeið sem þá varð fyrsti þing-
maður Alþýðuflokksins og flutti
á þingi mörg athyglisverð um-
bótamál fyrir almenning. Héðinn
Valdimarsson, var formaður Dags-
brúnar um fimmtán ára skeiS óg
átti hann sæti á Alþingi allan
þann tíma. Sigtrrður Guðnason
var formaður í tólf ár og sat sömu-'
leiðis á alþingi allt það tíma-
bil. Núverandi formaður félagsins
Eðvarð Sigurðsson hefur einnig
um alllangt skeið átt sæti á þingi,
og varaformaður félagsins Guð-
mundur J. Guðmundsson á sæti í
borgarstjórn Reykjavíkur.
Þótt Dagsbrún hafi átt marga
og ágæta forystumenn, hafa þeir
því miður ekki allir, og ekki allt-
af, skipað hag síns félags í efsta
sæti. Stundum hefur hagurinn orð
ið að víkja fyrir pólitískri henti-
steínu, og félaginu óspart verið
beitt fyrir áróðurskerru kommún-
ista, en þeir félagsmenn, sem slíku
voru mótsnúnir, hafa ekki fengið
að gert. Þetta ber að harma, enda