Alþýðublaðið - 12.03.1966, Blaðsíða 5

GÓÐVILD OG SAMHJÁLP
Aðalsmerki sannrar jafnaðarstefnu
Einn fyrsti íslenzki rithöfundurinn, sem varð fyrir
áhrifum af jafnaðarstefnunni, Gestur Pálsson, birli
fyrir um það bil áttatíu árum stutta smásögu, sem
telja rná meðal perlna í íslehzkum bákmenntum,
söguna um Hans Vögg, líf hans og dauða. Hans
Vöggur hafði 'verið vatnskarl í Reykjavík, nær því
svo lengi sem menn mundu eftir og raulaði alltaf
sömu vísuna með sama laginu, þegar hann var bidnn
að pósta vatnið upp í föturnar sínar úr póstinum í
Áðalstræti og gekk af stað:
Vöggur karlinn vatnar borg;
Vögg þó flestir gleyma.
Enga gleði, enga sorg
á hans líf að geymct.
„Vinnukonurnar í húsum þeim, sem Hans bar vatn
til, skoðuðu hann eins og nokkurskonar lægri veru,
sem ekki væri orðum eyðandi við”, segir Gestur í
sögunni. „Þær köstxcðu til hans matarbita eftir skip-
un húsmóðurinnar. Hann tók við, þakkaði fyrir og
borðaði þegjandi. Húsbeendurnir borguðu honum
vatnsburðinn á vissum tímum. Svo var öllum við-
skiptum hans við heiminn lokið, að undanteknum
hestum og götustrákum.”
Lýsing Gests Pálssonar á Hans Vögg cr ein fyrsta
lýsing ísl. raunsæisbókmennta á olnbogabarninu á Is-
landi, á verkamanninum, sem vann verk sitt af trú-
mennsku, nauðsynlegt verk, sem enginn gat verið án,
e-i hlaut lítil laun og naut lítillar virðingœr og engum
var hlýtt til, — nema hestum og götustrákum. Þannig
var íslenzkt þjóðfélag fyrir síðustu aldamót. íslend-
ingar voru þjóð örsnauðra bænda og fiskimanna.
Höfðingjarnir, sem betur máttu sín, voru margir
hverjir hrokafullir og liíu niður á almúgann.
En nú gerðust stórir atburðir í íslandssögu. Fyrir
70—80 árum hófst hér á landi gagngerari bylting í
atvinnumálum og fjármálum en saga nokkurs annars
nágrannalands kann frá að greina á jafnskömmum
tima. Ef það, sem gerzt hefur á íslandi í efnahags
málum á undanförnum sjö til átta áratugum, hefði
gerzt með þjóð, sem verið hefði jafnmargar milljón-
ir að tölu og Islendingar hafa verið þúsundir, þá
væri það veraldarsaga. Á örfáum áratugum hefur
bláfátæku bændaþjóðfélagi verið breytt í vel efnað
iðnaðarríki. Um síðustu aldamót voru íslendingar án
efa snauðust þjóða í Vestur-Evrópu. Nti eru þeir í
hópi þeirra, sem búa við bezt lífskjör.
Tækni og verkmenning tuttugustu aldar hafa gert
Islendingum kleift að efna til örra framfara á skömm-
um tíma. Þeim tókst það vegna þess, að þótt þeir
hefðu verið blásnauðir í aldir, höfðu þeir aldrei
glatað menningu sinni. Alþýðumenntun hafði aldrei
dáið út á íslandi í allri fátæktinni. Það var því mennt-
uð alþýða og vel viti borin, sem hóf tæknibyltinguna
á tuttugustu öld og skapaði hinn skjótfengna ávöxt.
Hans Vöggur rauláði vísu fýrir fnunni sér við vinnu
sína, góða vísu.
En sú mikla saga, sem gerzt hefur á íslandi á þess-
ari öld. er ekki aðeins fólgin í þeim, vefklegú fram-
förum, sem orðið hafa. íslenzkt þjóoféiag er ekki
aðeins bjargálna. Það he.fur einnig orðið velferðár-
riki. Ekki aðeins vainspósturinn er horfinn, heldur
olnbogabarnið, sem Gestur Pálssón lýsti með þess-
um orðum:
„Nii var hann kominn yfir jimmtugt, var langleit-
ur og toginleitur, óliðlegur í vexti og lotinn í herð-
um, eins og flestir vatnskarlar verða af því að lita
alltaf niðnr fyr.ir■ sig til þess að gá að, hvort ekki
hellist úr fötunum. Og með aldrjnum var göngulag
hans orðíð hið sama, hvort hann hélt á vatnsfötunum
eða ekki. Þecjar 'hánn' gékk í kirkjuna .á sunnudög-
um, — eti það'gefði liann álltaf, —; þá "gekk hann lot-
inn í herðum, álútur og hélt frá sér handleggjunum,
eins og hann bæri vatnsfötur i báðum höndum”.
Samtímis tæknibyltingunni barst jáfnaðarstcfnan
til íslands. Hugsjónin um að rétta hlut hins fátæka og
snauða, hins réttlausa og lítilsvirta, vann hug og
hjarta margra manna. Og hin kúgaða stétt batzt sám-
töknm um að sækja rétt sinn og efla hag 'sinn. Hún
fann, að hún var voldug og sterk, og hún hafði tekið
höndum saman. Fyrir réttum fimmtíu árum stofn-
GYLFI Þ. GISLASON.
ISæða ©yífi Gísf®s®nar,
menntaítiéfaráðherra, á
SO ára afmælSshátí© A!»
þýðuflokkeins á Hótel
Sögu M. márz ISSS.
uðu íslenzkir jafnaðarmenn og ve.rkalýðssinnar fyrstu
heildarsamtök sín á ísíandi, Alþýðuflokkinn og Alþýðu-
samband íslands. Með þeim atburði var skorin upp
herör í islenzkum stjórnmálum og félagsmálum í
báráttu fyrir góðri afkomu vinnandi rtianna, jöfnuði
og öryggi fyrir frelsi og mannréttindum þeim til
handa, jöfnum sXdXyrðum til menntunar, fyrir því
bræðralagi, sem gerir lífið gott og göfugt.
Síðan Alþýðuflokkurinn hóf baráttu sína fyrir rétt-
um fimmtíu árum, hafa ótrúlegar framjarvr orðið í
íslenzXcum atvirínu og félágsmálum. Engan' hefði þá
órað fyrir, að jafnmikið niundi á vinnast á hálfri öld.
Auðvitað er ekki allt gott, sem síðan hefur gerzt,
AlþýðufXolcknAim eða verkaXýðshreyfingunni að þakka.
Árangurinn er fyrst og'fremst að þakka sameiginlegu
átaki allrar þjóðarinnar, allra stétt.a, lærðra og leikra,
ungra og gamáXXa. En á engan mnn þó hallað, þótt
ég segi, að í sögunni- af íslenzkum framjörum, af is-
lenzkum umbótum á sioústú. fimmtíu árum er þáttur
AXþýðufXokksins glæsile.gur. Þær eru ficrðuXegá inarg-
ar, hugmyndirnar um nýjar réttarbætur, auknar hags-
bætur, meira öryggi, betri menningu, sem átt. hafa
upplöXc sín í AXþýðuflokknum og smám sáman náð
frani að ganga. Fyrir þetta skulum við þákka braut-
ryðjendunum, öXXum þeim, sem í upphafi Xögðu hönd
á plóginn, öllum, sem i hálfa öld hafa unnið Al-
þýðujXokknum og vieð því Xagt traustustu og beztu
hórnsteina í þá þjóðféXagsbycjgingu, sein er nú heim-
kynni okkar íslendinga. - - -
En tíminn nemur ekki staðar. Fyrstu fimmtíu ár-
in í sögu AXþýðufXokksins eru liðin. Öunur lcoma á
eftir. Enginn veit, hvað þau bera í slcauti sínu. OXckur
og þeim, sem á eftir koma, ber helg sXcylda til þess
að haXda áfram baráttunni fyrir freXsi og rétti,
hagsæld og hamingju. Þegar AlþýðufXokkurinn hóf
göngu sína fyrir fimmtiu árum, var fátæktin stærst
vandamála, og réttleysi lítilsmagnans, umkomuXeysi
olnbogabarnsins. AXXt þetta hefur breytzt. Nú kom-
umst við ÖXX sómasamlega af. Verkamaðurinn og sjó-
maðurinn, iðnaðarmaðurinn og bóndinn njóta virð-
ingar í starfi sínu, þjóðféXagið hefur viðurkennt
skyláur sínar við gamalt fólk og börn, þeir, sem eru
sjúkir eða stancla mcð einhverjúm hætti höXXum fæti
í lífsbaráttunni, eiga rétt á sjálfsa.gðri aðstoð samfé-
Xagsins, aXXir eiga jafnan rétt til menntunar. Auð-
vitað sXcortir enn mikið á, að við höfum náð eins
Xa.agt á öllum þessum brautum og við kjósum. Þess
vegna bíða okkar mörg og stór verkefni. En við
erum á réttri leið að þessu leyti. Og vísindi og tæXcni
eiga enn eftir að færa okkur nýjar framfarir og nýja
velmegún á næstu círum og áratugum og munu auð-
velda okXcur að gera þjóðféXagið betra og réttXátará.
Einmitt nú, á hálfrar aldar afmæXi AXþýðufXoklcs-
ins, á fimmtíu ára afmæli fXokks íslenzkra jafnaðar-
manna, langar mig til þess að minna á og undirstrika,
hvér hlýtur ávallt að vera og verða kjarninn í allri
baráttu jafnaðarmanna í stjórnmálum og félagsmál-
um. Auðvitað er aúkin velmegun mikilvæg. Auðvitað
er bætt ménntún mikiXs virði. Auðvitað eru betri og
stærri skip, nýjar og fulXkomnari verksmiðjur og
þægilegri og gXæsiXegri búðir æskiXegar. En einú meg-
um við aldrei gleyma. Allar verða framfarirnar að
vera í þeim anda, sem verið hefur aðalsincrki' jafn-
aðarstefmmnar frá því að hún fæddist í brjósti hinna
beztu manna sem hugsjón um frelsi og réttXæti, um
samúð og samhjálp. Amiars verður árangurinn ekki•
sá, sem þeir vildu, að Xxann yrði.
í sögu Gests PáXssonar um Hans Vögg segir:
„Engum clatt í hug, að vert væri að reyna að Jcynn•
ast -honum, þekkja hann cða þíða burt klakann, sem
frosinn var utan um þessa vatnskarlssál eins og föt-
urnfir hans á vetrardegi. Nei, það datt engum í hug,
sízt af öllum Hans sjálfum. Vaninn var orðinn eðXi
Xians. En hefði noXckur mátt líta inn í sál hans, mundi
hann að líkindum hafa komizt að raun um, að hún
fyrir innan kXaXcann var orðin eins lcreppt af vatns-
burðinum og hendurnar hans.
En hestarnir i Reykjavík vissu það betur en aXlir
menn, að þrátt fyrir aXXan vanans klaka var sálin -
hans Vöggs ekki orðin eins köld og hendurnar. Það
er sorgleg sjón að sjcí útigangshestana í -Reykjavik á
veturna. Þeir hrekjast um fjöruna eða göturnar, skin-
horaðir, þyrstir og athvarfsXausir. Enginn slciptir sér
hið minnsta af þeim, og enginn veit jafnvel, Xiver. á
pú. í storminum og byljunum híma þeir nötrandi
undir Xiúsveggjunum eða láta fyrir berast á berswæði,
hálfdauðir úr sulti og lcuXda. - - f -
Þessa hesta tók Hans Vöggur að sér. Hann vatnaði
öllum, sem hann ncíði í, kXappaði þeini og klóraði
undir eyrunum og setti upp við þá Xangar hróXcaræður,
sem enginn skilcli neitt í nema hann og þeir. Af
þcssu varð hann svo ástsæll í þeirra hóp, að þeir stun<%
v.m fylgdu honum eftir fiokkum saman uni -götúrndr^
AXdrei var Hans lcátari eða ánægðari én, þegar svo
Framliaid áÝ.’stiöu.

'
&
ALÞÝÐUBLAÐIO
1966 12. marz 5
í*