Alþýðublaðið - 15.04.1966, Blaðsíða 7

KASTLJOS
; /
Portúgalskir fallhlífaliðar kveðja áður en beir halda til poitúgölsku nýlendanna að berjast gegn upp-
rtisnarmönnum.
ÓFRIÐARBELTX liggur þvert
yfir Afríku frá Angola í vestri til
Mozambique í austri, en milli þess
ara tveggja portúgölsku nýlenclna
liggur Rhodesía. íbúar Angola og
Mosambique hafa gert uppreisn
gegn kúgurum sínum, en Portúgal
ar búa sjálfir við ófrelsi í landi
sínu og ekki þykir ósennilegt að
uppreisnin í nýlendunum leiði til
upreisnar heima fyrir gegn ein-
ræðiststjórn Salazars.
Portúgalar voru fyrsta þjóðin
í Evrópu sem lagði undir sig stór
ar nýlendur í öðrum heimsálfum.
Margt bendir til þess, að þeir
verði einnig síðasta nýlenduþjóð-
in. Portúgalar, sem eru 9,6 millj.
og standa flestum þjóðum Evrópu
að baki á öllum sviðum, halda
13,5 milljónum íbúa nýlendna
sinna í Afríku á enn lægra menn
ingarstigi.
Uppreisnin í Angola hefur stað
ið árum saman, en þótt uppreisn-
in í Mosambique eigi sér ekki
eins langa sögu getur liún orðið
ennþá hættulegri yfirráðum Portú
gala.
Uppreisnin í Angola hófst 1954
þegar Kikongo-þjóðin átti að velja
sér nýjan konung. Tveir menn
voru í kjöri, annar kaþólskur en
hinn mótmælendatrúar. Kaþólsk
trú hafði staðið traustum fótum
í heimkynnum Kikongo-manna síð
an konungur þeirra játaðist undir
kaþólska trú árið sem Kólumbus
fann Ameríku, en á þessari öld
hafa brezkir og bandarískir trú-
boðar snúið mörgum blökkumönn
um til mótmælendatrúar.
Mótmælendur voru staðráðnir í
að koma því til leiðar, að einn úr
þeirra hópi tæki við konungdómi.
Konungsefni þeirra var Holdcn
Robertu, skrifstofumaður, sem
hlotið hafði nokkra menntun,
að minnsta kosti meiri mennt-
un en flestir blökkumenn
í Angola. Til að búa hann
undir hið vandasama starf vár
hann sendur til Ghana að afia sér
framhaldsmenntunar. En þar tók
Roberto aftur sinnaskiptum, trúar
áhuginn varð að víkja fyrir bylt-
ingareldmóði, og hann gerðist á-
kafur fylgismaður hinnar afrísku
byltingarstefnu, sem breiddist eins
ög eldur í sinu um alla Afríku á
þessum nrum.
Ijegar Roberto sneri aftur til
Angola að taka við konungdómi
sagði hann furðu lostnum stuðnings
mönnum sínum, að hann hefði
engan áhuga á því að gerast ætt-
bálkakonungur. Ættbálkar og kon
ungsríki yrðu að víkja fyrir mál-
stað hinnar nýju Afríku. Hann
kom af stað uppreisn gegn Portú-
gölum, sem hafa neyðzt til að
senda sífellt fleiri hersveitir til
Angola.
í janúar 1961 hlaut hann stuðn
ing annarra mótspyrnuhreyfinga,
sem liöfðu lireiðrað um sig í bæj
unum.
Portúgalska leynilögreglan, PIDE
hafði handtekið leiðtoga hreyfing
arinnar. Þegar Galvao höfuðsmað
ur rændi farþegaskipinu „Santa
Maria” eins og frægt er orðið var
orðrómur á kreiki um að ferð hans
væri heitið til Luanda í Angola.
Erlendir blaðamenn flykktust þang
að og þetta notfærðu uppreisnai’-
menn sér og gerðu dirfskufulla
árás á fangelsið, þar sem leiðtog
ar hreyfingarinnar voru hafðir í
haldi. Margir biðu bana í árásinni
en athygli heimsins beindist að
baráttu gegtí undirokun, sem Port
úgalar höfðu haldið leyndri.
★ LÍKT OG VIETCONG
Margir bardagar hafa verið háð
ir í Mosambique, en í svipinn
bendir allt til þess að þeir séu að
fjara út. Fjölmennt herlið hefur
brotið alla mótspyrnu á bak aftur
í bæjunum og það eru eingöngu
tkæruliðasveitir Kikongo-manna,
sem enn veita viðnám í norður-
hluta landsins.
Portúgalar verja 40% þjóðar-
tekna sinna til styrjaldaraðgerð-
anna í Afríku og ungir Portúgal-
ar verða að gegna herþjónustu í
allt að fjögur ár. Þetta stafar ekki
hvað sízt af andspyrnunni í Mos-
ambique.
Fréttirnar af átökunum þar eru
af skornum skammti. Portúgalar
halda því fram að einu átökin sem
eigi sér stað séu skærur við „vopn
aða flokka” er geri herhlaup inn
í landið frá nágrannaríkjunum.
En andcpyrnuhreyfingin í Mosam
bique gefur aðra mynd af ástand
inu. Andspyrnuhreyfingjn starf-
aði uphaflega sem löglegur stjórn
málaflokkur, en hún var bönnuð
1963. Þegar hreyfingin breyttist
í ncðanjarðarhreyfingu voru með
limir hennar 150.000.
Um hreyfinguna er þetta að
segja. Aðalstöðvar hennar eru í
Tanzaníu og er starfsemi hreyf-
ingarinnar þrautskipulögð. Að
ýmsu leyti minnir starfsemi henn
ar á baráttu Víetcong. Leiðtogar
hennar eru menntamenn, aðferð
irnar eru miðaðar við skæruhern
að og hreyfingin skiptist í hern
aðarlega og stjórnmálalega deild.
Ef Portúgalar eru hraktir af ein-
hverju svæði tekur andspyrnu-
hreyfingin við stjórninni sendir
þangað lækna, hjúkrunarkonur og
fleira menntað fólk.
Portúgalar kalla Mozambique,
sem er 2300 ferkílómetra að flatar
máli og nær 5—800 kílómetra inn
í landið frá strönd Austur-Afríku,
„hluta af Portúgal” og segia að
íbúar nýlendunnar nióti iafnrétt
is á við „aðra Portúgala." En
stjórn Portúgala í Mozambiaue pr
óhugnanleg. Sumir ganga svo langt
að halda því fram, að brælahaid
sé aðalatvinnuvegurinn. Áður fyrr
var nauðungarvinna almenn í Mos
ambiaue og þótt hún hafi verið
bönnuð er hún látin viðganga t
í stórum stíl.
Handtaka má hvern bann. =em
ekki starfar í þiónustu Evrónu-
manns eða sönnur getur fært á
ástar tekjur, og hegna honum
með sex mánaða nauðungarvin^ju.
Þannig fæst vinnuafl til opinbepr.a
framkvæmda eða á hinum stór,U
plantekrum. Vinnumenn piapt-
ekrueigendanna eru jafnvel verra
settir en þrælar. Þrælahaldarar
hafa hag af því að þrælar þeirra
séu vinnufærir en plantekrueig-
endur liugsa um það eitt að hafa
-em mest upp úr hinu ódýra vinnu
afli áður en hegningartimanum
lýkur og þá er hægt að útvega
nýja fanga.
Þeir sem ekki eru handteknir
fyrir að liafa enga atvinnu verða aff
fá sér atvinnu gegn nauðungar
skilmálum. Á plantekrunum í N-
Mozanbique fá karlar 6 krónur,
konur 4,50 og börn 3 krónur i dag
laun. Fagmenntaður verkamaður
í Suður-Mosambique fær 750 krón
ur í mánaðariaun. eða fiórðung
bess sem portúgalskur verkamað
ur fær fyrir sömu vinnu. Og
kaunmáttur launanna er ekki mik
ill. Eitt kíló af svkri ko=tar 9 kr„
eitt. kíló af hrísgrjónum 12 krónur.
í Suður-Mozambiaue er skinn
laeður víðtækur útflutnineur á
vinnuafli tíi gullnáma í Suður-
Framhald á 10. síðu.
Ættbálkastríðsmenn í Angola íefa sig í skæruhernaði. Nikonomenn veita I’ortúgölum enn viðnám í norðurhluta Angola, en alvar
legustu bardagarnir geisa í Mozaiíibique.

ALÞVÐUBLAÐIÐ - 15. apríl 1966 7