Alþýðublaðið - 14.06.1966, Blaðsíða 9

ands:
:iPAN SVEITANNA
sama má segja um Vindhælis-
hrepp sem er skipt í 3 hreppa,
án þess að neitt verulegt kaup
tún komi til, þótt Höfðakaupstað
ur væri þar raunar til sem verzl
unarstaður, en fámennur og um
ekki neitt sérstæður né merkileg
ur.
Og hreppaskiptaþróunin — ef
þróun skyldi kalla, heldur áfram
allt fram til þess tíma. Það næg
ir að minna á skiptingar hreppa
slíkar sem Svarfdælahrepp, Hofs
hrepp í Skagafirði Ölvushrepp, og
Seltjarnarneshrepp. Nokkra sér-
stöðu hafa Selforshreppur og Egils
staðahreppur sem nýir hreppar, og
skipting eldri hreppa í sambandi
við þá nýmyndun.
■Tl— ■!—II II IUI I II III..
FYRRI HLUTI
■m— HIIBMHIHI I II I I lll■lll llianM MUl
Ekkert sýnir betur hugmynd
ir manna um þess hluti en að
það skuli lengi hafa verið í lög
um — veit ekki síðan hvað —
að þar sem myndast lítilsháttar
þéttbýli, kauptúns- eða þorps-
nefna, megi stofna nýjan hrepp,
til þess þarf ekki nema 300 manna
þéttbýli. Og þetta er enn í lögum
og jafnvel verra en það. í sveit
arstjórnarlögunum frá 29. marz
1961, eru ákvæði sem gera heimilt
að stofna nýja hreppa — skipta
hreppum — með allt niður í 200
manna mannfæð. Ótrúlegir hlut
ir.
Allt er þetta bersýnilega ávöxtur
fámennis og fátæktar, og ef til vill
um leið misviturrar sjálfstæðis
löngunar og hugmynda. Og nú
súpa sveitirnar og raunar þjóðin
öll seyðið af þessu ráðslagi.
II.
Tala hreppa á landinu er nú
talin 215 þar af tveir með öllu
fallnir í óbyggð, en 213 byggðir.
Raunar er niðurbrytjun hreppanna
og fjölgun meiri en þessu nemur,
þegar þess er gætt að á sama
tíma hafa hreppar gengið undan
og hlotið kaup-taðaréttindi og telj
ast því eigi til hreppa ]engur.
Og þótt þjóðinni hafi fjölgað
drjúgum hefur hlutur hreppanna
yfirleitt orðið fólksfækkun, jafn
vel víða svo að til auðnar stefn
ir. Og þó svo sé ekki með öllu,
stefnir mannfæðin til uppgjafar
mest allrar félagsmenningar, inn
an hrepps.
Af þessum 213 hrennum eru 40
með minna en 100 íbúa, o“ 67 með
100 — 200 íbúa og ekki rema
61 hreppar með vfir 300 íbúa.
fimm hreppar , eru með yfir
1000 íbúa bar af er Se’fosshreop
Ur með 2068 íbúa.Meðaifólk'fjöldi
hreppanna al]ra er ekki nema 292
íbúar.
Þetta hefur ?keð á því tíma
bili sem samgöngur hafa stórbatn
að og ný samgöngutæki komið til
notkunar, svo að nú er víða
stórum léttara að fá fólk úr heilli
sýslu saman til mannfunda heldur
en áður var úr einum hreppi.
í samræmi við þessar breyttu
aðstæður og samgöngubætur, og
fleiri framfarir margvíslegar, hefir
félagshyggja fólksins í sveitunum
og kauptúnunum fámennu, beinst
inn á nýjar leiðir um félagsstarf
semi og samt. margs konar. Ég
nefndi kauptúnin fámennu, því
hveð er það annað en fámenni þótt
fáein hundruð manna búi við einn
verzlunarstað, eða Þar sem smærri
útgprð þróast.
Sem dæmi um félagsmálakerfi
er stígur yfir mörk hinna smáu
og fámennu hreppa má nefna:
Kaupfélög og verzlunarfélög,
sem mjög víða miðast við heilar
sýslur, og þar sem fleiri en eitt
kaupfélag er í sýslu mun yfirleitt
vera talið að bezt fari á því að
sameina þau, þannig að kaupfélag
ið verði ekki nema eitt í sýslunni
með útibú þar sem henta þykir.
Með sláturfélög og sláturhús gi]d
ir hið sama mjög víða, enda er
sú starfsemi oftast nær nátengd
kaupfélögunum. Um mjólkurbúin
er sama að segja, öll hin stærri
þeirra. Þar eru það sýslumörk
sem ráða en ekki mörk hreppa,
jafnvei seilist víðar um með þau
merku samtök.
Búnaðarsamböndin eru flest mið
uð við sýslur Og Ræktunarsam
böndin voru í upphafi miðuð vil
sýslurnar. í framkvæmdinni urðu
þau líka sýslusamtök þar, sem
bezt var á haldið, en fyrir linleg
átök forsjárstjórnar liðaðist þessi
starfsemi sums staðar niður í
hreppa-framkvæmdir þannig fór
hér á Suðurlandi, illu heilli að
mínu áliti.
Samtök hestamanna er eitt hið
nýjasta slíkra menningarsamtaka
sem um skipulag sitt miða venju
lega við heilar sýslur. Nautgripa
ræktarfélög má einnig nefna.
Samtök húsmæðra miðast nú
orðið mjög við sýslur, og sýslu
bókasöfn (héraðsbókasöfn) leysa
lestrarfélög hreppanna af hólmi.
Þannig mætti fleira telja. Sím
stöðvar eru stækkaðar og þeim
fækkað þannig að kerfi hverrar
stöðvar nær yfir stærra svæði en
áður var, og hið sama er um póst
hús. Enn ber að nefna héraðs
rafveiturnar. Yfirleitt kemur eng
um til hugar að bæta slíka al
menn þjónustu með því að kljúfa
a!lt niður í smáheildir á hreppa
vísu Hitt er talið vænlegra að
miða við stærri svæði oft sýslurn-
ar.
III.
Forfeður vorir voru snjallir um
márgt, eh svo snjallir voru þeir
ekki, að þeir gætu sétt ser skipu
lag, sem heritaði jáfnvel síðari
hluta 20. áldar eins og á 10 öld.
Margt er um breytt frá því að
fátæktarmálin og fóðurbirgðamál
in voru mál málanna í hverjum
hreppi Lengi var svo, lengi var
þjóðin svo fátæk og umkomulítil,
að smáu varð þar um þokað. Nú
hefir ekki bara rýmkast um á þessu
sviði, hitt hefir einnig skeð að
verkefni hreppanna hafa gufað
upp ef svo má segja hvert af öðru
eða þau hafa færst frá vettvangi
hreppsins yfir á sýsluna í sumum
tilfellum, og í öðrum yfir á þjóð
féjlagsheildina. ISem dæmi jþess
má nefna framfærslumálin og fá
tækramálin, einnig sjúkrahúsmál
in. Hið sama er að segja um sam
göngumál og að mjög verulegu
leyti um fræðslumálin. Um
fræðslumálin, að því er snertir
barnafræðsluna, má segja að þar
hefir lífið kvatt sér dyra svo
notuð séu orð skáldsins. Menn
hafa blátt áfram neyðst til, ekki
aðeins að líta yfir hreppamörkin,
heldur einnig að stíga yfir þau,
stækka hreppana sem fræðsluað
ila víða um land, en bví miður án
nauðsynlegrar heildarskipunar
þeirra mála. Einstakt dæmi um þá
hluti er Ölvushreppur. hann var
klofinn svo se m kunnugt er, hið
litla þorp í stútungshreppi þurfti
endilega að verða sérstakur hrePD
ur, Hveragerðishreppur. En raun
veruleikinn sagði til sín á þann
bátt, að barnafræðsla hins gamla
Ölvushrepps og raunar öll félags
starfsemi og fundahöld yfirleitt
fara fram innan liin- nvja hrenns
í Hveragerði, þéttbvlinu fámenna
sem gamli hreonurinn burfti að
irv^o cio, o„0 ag þag varð sér
stakur hreppur.
Það er hin mesta nauðsyn að
gera sér þess grein, þegar rætt
um málefni hinna strjálbýlu sveita
að þess er engin von að hin sama
skipan eigi nú við stjórnarfarsleg
heimanfyrir í sveitunum, eins
og átti við fyrr á öldum, jafnvel
fyrir 500—1000 árum.
IV.
Ég hygg að það séu eyðihrepp
arnir alauðu, (í öðrum þeirra býr
raunar vitavörður með fjölskyldu
sína,) sem hafa vakið dálítið af
mannskap þjóðarinnar til nokk
urrar vitundar um, að ekki sé
sem bezt ástatt um málefni hrepp
anna sem fámennastir eru. Það
ætti líka að vera ljóst þeim er
sjá vilja og hugsa dálítið, að
skammt er á milli vesællar byggð
ar og dauða og auðnar, þegar svo
er komið, að telja má byggð býli
í hreppi á fingrum sér, já, jafn
vel á fingrum annarrar handar.
Og um leið er fæð hreppsbúa orð
in svo mikil, að ekki eru til karl
menn á aldrinum 18—70 ára svo
að nægi í þær nefndir og stöður
sem að lögum eiga að vera starf
andi í hreppi hverjum. Ef koma
skal nafninu á þessa hluti verður
sami maður að anna fleiri verk
efnum hrepps og sóknar.
Einn er þó sá aðili og hann ekki
lítill fyrir sér, sem og litt virðist
hafa komið auga á vanda hrepp
anna fámennu og hálfeyddu, og
Framhaid á 15. síðu.
Fyrir 17. júni
Terylene regnkápur, margir litir
Sumarkápur í fjölbreyttu úrvali.
Dragtir.
Fyrirliggjandi samkvæmiskjólar,
stuttir og síðir
Sumarkjólar, allar stærðir
í Fjölbreyttu úrvali.
Tízkuverzlunin
GUÐRÚN
Rauðarárstíg 1.
t
•I
Ráöskona
og síldarstúlkur
Vantar margar (ekki aðeins nokkrar) stúlk-
ur á söltunarstöð „Neptún” h.f. á Seyðisfirði
í sumar. Einnig vantar ráðskonu og karl-
menn til söltunarstarfa.
Upplýsingar hjá Karli Jónssyni, Hótel
Borg (herbergi 206) í dag og á morgun og
hjá Neptúnusi, Seyðisfirði. Símar 174 og 211.
ÓDÝRT
Helanca
sundbolir og
sundskýlur.

Heildverzlun Andrésar Guðnasonar
Hverfisgötu 72 — Símar 20540 - 16230.
Áskriftasíminn er 14901
ALÞÝUBLAÐIÐ - 14. júní 1966 $