Alþýðublaðið - 25.10.1966, Blaðsíða 6

Hvað skyldi Jósep segja
?
Jóhannes úr Kötlum:
MANNSSONURINN
Heimsl ringla, Reykjavík 1966
64 bls.
I
ALLA tíð síðan ég las bók-
ina fyrst hef ég haft mætur á
Eiiífðar smáblómum Jóhannesar
úr Kötlum. í veraldarstríðinu
miðju leggar hann frá sér lúður
spámannsir s, en tekur í staðinn
sitt ljóðr<ona langspil ofan af
hillu; í staðinn fyrir grafaralvöru
fyrri bóka er hér komin blessuð
kímni, hlý og græskulaus gaman-
semí, þó hún hafi á stöku stað
dáiítið kaldranalegan undirtón.
Þessir tónar voru að vísu ekki
nýir í skáldskap Jóhannesar,
sjálfsagt á* kapaðir honum, — en
þeir höfðu ekki ómað nema
strjált og stopult í bókum hans
til þessa, aldrei með jafn-sam-
felidum þokka og í þessari
í Eilífðar smáblómum voru tvö
kvæði um biblíuefni með öðr-
um, Maríuvers og í Getsemane;
þar var kveðið dálítið gálauslega
um hluti sem ekki eru hafðir í
sKimpingum að jafnaði:
Ástleitni guðsins ofurseld
ævintýrið það sama kveld
syrgði hin sæla meyja:
Almáttugur) Ég held . . .ég held
— hvað skyldi Jósep segja?
\
Nú kemur upp úr kafinu að
þessi kvæði heyra til heilum
flokki sem Jóhannes úr Kötlum
hefur ort út af biblíusögunum
sínum og hafa þau nú verið gefin
út í bók, þrjátíu ára gömul og
þaðan af eldri. í Mannssyninum
eru fimmtán kvæði, öll nema inn-
gangssálmur um alkunnug efni úr
guðspjöllunum. En eftirsjá er a6
því að í þessari útgáfu skuli vera
sleppt kvæðunum góðu úr Eilífð-
ar smáblóm sem hefðu sómt sér
mætavel með sínum félögum í
flokknum; þar eru engin kvæði
betur gerð en sum til muna lak-
ar. En vegna þess að þeim er
sleppt er flokkurinn ekki heill
þrátt fyrir þessa útgáfu.
Jóhannes úr Kötlum kveður
kviðlinga sína um mannssoninn
kveðna „á kreppuárunum sælu,
þegar flestar hugmyndir manna
um jarðneska tilveru lentu í
deiglunni, þar á meðal hin há-
tíðlegu trúarviðhorf uppvaxtar-
áranna.”
Þín háleita skynjun heillar mig
— en hvar á ég þá að standa
í dag til að þóknast þér?
Þinn dýrðlegi óður varð ekki
mín endurlausn — því er nú ver,
f
segir í upphafskvæði flokksins,
Sálmi heiðingjans, skáldsins sem
týnt hefur trú sinni.
Barnatrúin er sem sé undir-
staðan undir kvæðunum; trúlaus
maður frá æsku mundi varla
yrkja með þessum hætti. En skáld-
ið er engan veginn að gera „upp-
reisn” gegn trúarbrögðum æsku
sinnar né ber hann við að „guð-
- 'nirfir****
AD RÍÐA GRÁU
Heiðrekur Guðmundsson:
MANNHEIMAR
Kvæði
Bókaútgáfan Sindur,
Akureyri 1966. 96 bls.
SKÁLDSKAPUR Heiðreks
Guðmunds'onar, en Mannheimar
er fjórða kvæðabók hans auðkenn
ist fyrst og fremst af sléttri og
felldri hagmælsku, hefðbundinni
kveðandi. í fyrri bókum sínum
tókst honum stundum að hafa sig
upp í töluverða mælsku, en hefur
nú lagt það að mestu niður; og er
engln eftirsjá að henni út af fyrir
sig. En í Mannheimum fær ádeila
hans mestan hljóm í hringhend-
um Rökkurrímu:
Titt er slcálað, tíma sóað.
Trú er stál og rökin blý.
Þjóðarsálin sefur þó að
syrti í ál og hrannist ský.
• !
j
Margir bera í brjósti ótta,
)arma sér og girnast fé.
! 3jóðin er á flakki og flótta
’rá því her á landið sté.
Stjórnin rann frá stórum orðum.
iterkum granna lúta í smán
: liðjar manna’ er flúðu forðum
: relsisbann og konungs rán.
)■
l /aldsmenn gleyma eðli okkar
í ér þá dveymir vopn og her.
*%*.**■ *"-
■ : r;:3
_____
, _ 35?
Vestur1 í heimi vígabokkar
vefja þeim um fingur sér.
Gullið lokkar, sæmdin síður.
Senn er okkar brostin von.
Geyst í flokki gráu ríður
gissur nokkur þorvaldsson.
Öðrum ádeilukvæðum Heiðreks
Guðmundssonar í þessari bók
auðnast ekki sami þungi, sami
broddur og þessu; skoðanir þeirra
eru að jafnaði kunnuglegar en
höfundi lánast ekki að orða þær
svo að veki athygli upp á nýtt.
Mörg fyrri kvæði hans voru frá-
sögur, framsettar með mælsku og
andhita sem alténd gaf kvæðun-
um svip; frá því lagi hefur hann
nú horfið að mestu, stefnir sýni-
lega að yfirbragðsminni, inni-
legri framsetningu, en án þess sú
viðleitni takist að neinu gagni í
þessum kvæðum.
Ádeilukvæðin eru einkum í
öðrum kafla bókarinnar, en 1
þeim fyrsta kvæði af ýmsum efn-
um og er sá hluti hennar að lík-
indum lakastur. í þriðja kafla eru
hins vegar nokkur kvæði þar sem
,,raunsæisaðgerð“ Heiðreks vekur
eftirtekt, flest þeirra náttúrulýs-
ingar, að líkindum sprottnar af
bernskuminningum skáldsins.
Þessi kvæði segja enga sögu, stað-
næmast við eina lýsingu; þau orka
einatt æins og brot, hvort öðru
tengd innbyrðis: •
Fellur dögg í dúnalogni,
dignar slægja og hrífa þyngist.
Mosinn dúar milli flekkja,
mýrin andar hvítri gufu.
Blár og myrkur hálfur himinn.
Hörkufrost og kul af jöklum.
Roði yfir austurbrúnum.
ísalög á mýri og tjörnum.
Bognar sperrur, biti þversum,
brunninn nær til hálfs í miðju.
Skuggi manns við lampaljósið
langur, dökkur á mig fellur.
Framhald á 14. síffu.
lasta”; hann rifjar bara upp
helgisögur æskunnar sem hann
sér nú manlegri, hlýlegri skop-
sýn, hið hálelta orðið hversdags-
legt; óhjákvæmilega fá þær I
minningunni keim af þeim tíma,
því umhverfi þar sem þær voru
teknar í alvöru:
Helzt vll ég mega horfa á þig
í hógværu koluljósi
við baul frá blessuðum kúm,
því fyrst fann ég líf þitt leika
um mig
í litlu hrörlegu fjósi
innan um skran og skúm,
segir enn í Sálmi heiðingjans.
En skopfærsla efnisins er afar-
vægileg, og gamansemin ristir
raunar ekki djúpt alls staðar.
Sums staðar staðnæmist hún við
dálítið kúnstugt rim („óþefs/
Jósefs”, „galílei/spéi”) og sums
staðar er alls ekkert gaman borið
við svo sem í kvæðunum um
Mariu Magdalenu eða Maríu móð-
ur Jósefs eftir krossfestinguna.
Það síðastnefnda er raunar „al-
vörukvæði“ í hinum skrúðmála
stíl sem Jóhannesi úr Kötlum var
löngum tamur; Nardus er eigin-
lega ófullgerð sonnett^ sem skáld-
ið hefur ekki ort til enda. Þannig
er margt í þessari bók stílæfing-
ar, leikur með form og efni í
meiri eða minni hálfkæringi. Bezt
þykir mér þau sem tekst hóf-
leg staðfærsla efnisins, alvaran
þokast fjær, helgisagan snýst til
fulls upp í gamansögu. Svona er
til að mynda lýst fæðingu frels-
arans:
En Jósef á hnyðju við hurðina
sat
með hismi í skegginu og nótt-
inni kveið:
hann langaði í hlýju, hann
langaði í mat
og lúinn og syfjaður átekta
beið.
i
Loks hreif hann úr dvalanum
voðalegt vein
— hin viðkvæma ástmær í stoð
ema sparn.
Og beint inn um túðuna tungls-
ljósið skein
og tunglsljósið skein nú á dá-
lítið barn,-
Er það ekki fjárhústúðan, þetta
heimamannlega orð, sem full-
komnar þessa óhátíðlegu mynd?
Skemmtilegt er líka kvæðið um
atvinnubyltingu þá, sem varð við
Genesaret-vatn, þegar frelsarinn
barst þangað og leysti fiskikarla
undan sínu leiðinlega netaslarki
við þorsk og ýsu:
Var sem óvænt elding þyti
inn í brjóstin þreytt og særð,
fyrri lögmál lífsins bryti,
lyfti af bátnuin dauðans værð.
Eins og skot þeir lögðu að landi,
lentu í gulum fjörusandi
— það var hlaupinn í þá andi.
Upp frá því var aldrei næði.
Andrés góndi, Símon blés,
Jakob rak í óðs manns æði
olnbogann í Jóhannes,
er þeir sáu englasveiminn
eins og fugla þjóta um geiminn.
— Fóru svo að frelsa heimina.
Fjörusandurinn guli er sjálf-
sagt upprunninn á biblíumyndum
og fleira er af því tagi í nátt-
úrulýsingu kvæðanna; þessi and-
varalausi samruni helgimyndar
og heimasveitar er einn fóturinn
fyrir þokka þeirra. En því miður
er þeim ekki fylgt verulega eftir,
sjálf gamansemin tæpast tekin í
nægilegri alvöru. Því verður þessi
flokkur að sönnu ekki nema smá-
munir — en -skemmtilegir, geð-
felldir smásmunir.
En úr því farið er aö tala um
Jóhannes úr Kötlum, get ég nú
ekki stillt mig um að lýsa um
leið aðdáun minni á útvarpsþætti
hans um skáld 19du aldar sem
fluttur hefur verið öðru hverju
í sumar og haust, síðast um Ein-
ar Benediktsson. Kvæðin voru
jafnan valin með vönduðum
smekk, og Jóhannes les meistara-
lega svo að hvert orð lifnar eigin
lifi á vörum hans; hann tranar
aldrei sjálfum sér milli lilustand-
ans og kvæðanna. En það er
skilningur sem hverjum leikara
virðist ofvaxinn að í upplestri er
það orð skáldsins sem skiptir máli,
ekki meint „tilfinning” lesarans.
Þar fyrir leggur góður lesari sinn
eigin skilning í kvæðin, gæðir þau
lífi og hita af sjálfum sér, og sú
list auðnaðist Jóhannesi úr Kötl-
um með fágætum hætti þau skipti
sem ég lieyrði upplestur hans. Hitt
var skaði, að hann skyldi ekki
spjalla sjálfur um skáldin á und-
an upplestrinum. Þetta er ekki
sagt þeim góðu mönnum til lasts
sem inngangsorð fluttu, en það
kynni að hafa reynzt forvitnilegt
um Jóhannes sjálfan að heyra
viðhorf hans við skáldunum sem
hann las. Ef til vill ekki miður
forvitnilegt en flokkur hans um
Mannssoninn, en kviðlingar þeir
eru gefnir út „vegna þeirra sem
enn kynnu að luma á einhverri
forvitni um ljóðferil minn,” segir
skáldið í formála bókarinnar.
Mannssonurinn er nosturslega
og fallega gefin út, gerð að for-
sögn Hafsteins Guðmundsson-
ar. — Ó.J.
6 25. október 1966 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ