Dagur - 14.10.1997, Qupperneq 7

ÞRIBJUDAGUR 14.QKTÓBER 1997 - 7
ÞJÓÐMÁL
Svör við krossaprófi
Formaöur bankaráðs Seðlabanka segir fjölmiðla ekki þekkja nógu vel til starfsemi bankans.
Kæri Stefán Jón, ekki hélstu þó
að ég myndi víkja mér undan því
að svara þessu móralska krossa-
prófi þínu, jafnvel þótt mér leið-
ist svona próf, því skrif þín eru
þess eðlis að þau þarf að rök-
ræða. Þú manst frá skólaárum
þínum að krossapróf byggðust
alltaf til helmings á ágiskun,
hinn hlutinn var yfirborðskunn-
átta. Hvorugt leiðir okkur neitt
nær meginmáli. Eg kýs því að
svara krossaprófi þínu í einskon-
ar sendibréfastíl. Það er frjáls-
Iegt stílform og jafnframt ein-
lægt. Þetta val helgast einnig af
því að kjarninn í skrifi þínu fjall-
ar um grafalvarleg mál. Umræð-
ur um Seðlabanka Islands Qalla
undantekningalítið um það sem
ekki skiptir miklu máli, en er þó
greinilega áhugavert fyrir
hnýsna.
Þekkmgarskortui
Þú segir af aðdáunarverðri
hreinskilni að aðeins örfáir Is-
lendingar og engir á Ijölmiðlum
eða meðal almennings hafi vit á
hinni eiginlegu Seðlabankastarf-
semi, þ.e. hagstjórn, stefnu í
peningamálum eða alþjóðlegum
fjármálum. Þótt það sitji síst á
mér að andmæla þessu kysi ég að
segja; með einni undantekningu.
Morgunblaðið fjallar yfirleitt um
þessi mál af þekkingu og fag-
mennsku. Engu að síður hittir
þú naglann á höfuðið, því þessi
himinhrópandi þekkingarskortur
Qölmiðla almennt á þeirri mikil-
vægu starfsemi sem fram fer inn-
an veggja Seðlabankans er
hættuleg bankanum og skaðleg
þjóðinni. Það leiðir óhjákvæmi-
lega til þeirrar niðurstöðu sem
þú réttilega bendir á, að „eina
samband almennings við bank-
ann (sé) í gegnum skoðun hans
(væntanlega almennings) á risnu
og hlunnindum."
Innskot eru mín.
Alþingi líka
Hér ert þú kominn að kjarna
málsins. Ég gæti þess vegna bætt
um betur og bent á fyrirspurnir
og umræður á Alþingi um mál-
efni Seðlabankans og um hvað
þær snúast. Þar á þó í hlut æðsta
valdastofnun þjóðarinnar. Þetta
þekkingarleysi veldur því að
Seðlabankinn einangrast frá
þjóðinni og verður auðgefið skot-
mark fyrir þá sem vilja vekja á sér
athygli á ódýran hátt.
Hlutverk fjölmiðla
Það er óumdeilanlegt hlutverk
fjölmiðla, um það hefur þú sjálf-
ur skrifað merka bók, að upp-
lýsa, miðla þekkingu, vera
tengiliður milli þeirra sem fram-
kvæma, hugsa eða aðhafast op-
inberlega eitthvað sem skiptir
máli. Það verður að gera þá
kröfu til alvöru (jölmiðla að þeir
gangist við þessum skyldum sín-
um, það getur það enginn annar.
Stefna Seðlabankans í gjald-
eyris- og peningamálum hefur
fengið ágætiseinkunn hjá þeim
erlendu aðilum sem fylgjast með
stefnumótun hans og veita um
hana umsögn með reglubundn-
um hætti. Sá stöðugleiki sem hér
ríkir í efnahagsmálum ásamt til-
tölulega háu atvinnustigi er m.a.
árangur af starfsemi og stefnu
Seðlabankans. Þetta endurspegl-
ast enn frekar í stöðugt batnandi
lánskjörum þjóðarinnar útá við.
Það getur skilað þjóðinni árlega
hundruðum milljónum króna.
Þetta er sá kjarni sem sem þú
minntist á í upphafi krossa-
spurninganna. Það skiptir miklu
máli fyrir velferð þjóðarbúsins að
stefna Seðlabankans f peninga-
og gjaldeyrismálum standi vörð
um jafnvægi og stöðugleika.
Hismið
Snúum okkur þá að hisminu. Þú
manst það úr náttúrufræðinni að
hismið er hjúpur til að vernda
kjarnann, Ijöregg plöntulífsins.
Islensk hugsun virðist vilja hafa
þetta á þann veg að kjarninn sé
Ijölþættur og flókinn og of harð-
ur undir tönn. Við skulum því
gæða okkur á hisminu. En áður
en krossaprófið hefst verð ég að
fá að koma að smá athugasemd.
Rekstur Seðlabankans er
sennilega hvorki verri né betri en
rekstur annarra fjármálastofn-
ana. Þar hafa verið gerðar skyss-
ur eins og gengur og gerist. Enn
er þar fjöldamargt sem bæta
þarf. Ég get fullvissað þig um að
unnið er að umbótum í rekstri
bankans. En snúum okkur þá að
prófinu.
Veisluþjónusta
Þú spyrð hvort bankastjórar geti
„pantað veisluþjónustu(?) bank-
ans eftir eigin hentugleikum."
Já, þeir geta það. Bankaráð sam-
þykkir árlega rekstraráætlun fyr-
ir komandi ár. Þar er gert ráð fyr-
ir ákveðinni fjárhæð til gesta-
móttöku eða risnu ef þú vilt frek-
ar nota það orð. Meðan ekki er
farið fram úr þeirri upphæð hef-
ur bankaráð ekki afskipti af ráð-
stöfun Ijárins enda ekki í þess
verkaþring. Hér eins og svo víða
á öðrum sviðum verður að
treysta dómgreind bankastjór-
anna. Sami háttur er hafður á í
öðrum bönkum og fyrirtækjum.
Það er einnig vert að geta þess
að Seðlabankinn er eini bank-
inn, sem mér er kunnugt um
sem birtir sundurliðaðan rekstr-
arkostnað sinn í ársreikningi,
þ.m.t. risnu.
Er það tilviljun að hinir sem
ekkert láta uppi um þessa kostn-
aðarliði eru látnir í friði? Eftir
næstu áramót verður meira að
segja ekki Iengur hægt að knjja
viðskiptaráðherra um svör þar
um.
Listaverkakaup
Næsta spurning: Það er þetta
með listaverkin. Bankinn hefur
engan Iistasjóð. Hann ver þetta
milli 1,0 - 2,0 m. kr. árlega til
listaverkakaupa, einkum eru
keypt verk af yngri listamönnum.
Mér er til efs um að þessi kaup
séu meiri en gengur og gerist hjá
viðlíka stofnunum( þú þekkir
lögin um opinberar stofnanir og
listaverkakaup) og hér er ekki
starfandi nein listaakademía.
Það er auðvelt að reka seðla-
banka án þess að kaupa lista-
verk. Við lítum hins vegar á þessi
kaup sem uppörfun til ungra
listamanna og stuðning við þá og
listsköpun í landinu.
Kostnaður við rekstur
myntsafnsins og bókasafnsins
var um 10,4 m. kr. á síðasta ári.
Hvort tveggja er opið og aðgengi-
iegt almenningi. Stofninn að
myntsafninu er kominn frá
gamla Landsbankanum. Mynt-
safn er menningarlega og efna-
hagssögulega mikilvæg og fróð-
leg heimild og fullkomlega eðli-
legt að Seðlabankinn eigi slíkt
safn. Myntsafnið er rekið í sam-
vinnu við Þjóðminjasafnið.
Bókasafnið
Bókasafnið er einnig að stofni til
komið frá gamla Landsbankan-
um. Að meginhluta byggist safn-
ið á ritum sem varða efnahags-,
peninga- og atvinnumál og þjóð-
mál í víðara samhengi. Þessi sér-
hæfni er mikilvæg og var lengi
vel einstæð hérlendis. Vissulega
er umfang slíks safns umdeilan-
legt. Mörkin milli sérhæfðs
bókasafns um efnahagsmál og
almenns safns eru ekki alltaf
ljós. Safnið er öllum sem það
vilja nota aðgengilegt, því það er
að fullu skráð í Gegni, bóka-
safnskerfi Landsbókasafns.
Starfsmaimaþ j ónusta
Þá komum við að starfsmanna-
þjónustunni. Hvað skyldi það nú
vera Stefán? Þar kennir ýmissa
grasa s.s. styrkir til starfsmanna-
félags, rekstur og kaup (séu þau
til staðar)sumarbústaða, hlut-
deild í kostnaði við mötuneyti og
Iæknisþjónustu og heilsurækt,
kostnaður við samninganefnd
bankanna o.s.frv. Já, Stefán
þetta er þjónusta sem okkur ým-
ist ber að veita eða þykir eðlilegt
í nútíma velferðarsamfélagi. í
þeim fræðum þarft þú ekki á
kennslustund að halda.
Skógræktin
Sumarbústaðirnir eru í eigu
starfsmannafélagsins. Þeir eru
reknir fyrir starfsmenn bankans,
Þjóðhagsstofnunar og Iðnþróun-
arsjóðs auk þess sem eftirlauna-
þegar hafa aðgang að þeim. Fyr-
ir afnot er greitt hóflegt gjald.
Hér gildir hið fornkveðna: Með-
alhófið er vandratað. Ég held ég
geti fullyrt að það sé búið vel að
starfsfólki Seðlabankans.
Á stað þar sem tveir bústað-
anna standa á bankinn nokkurt
Iand þar sem starfsmenn bank-
ans hafa farið á hverju ári und-
anfarin 20 ár og plantað trjám.
Þetta er þáttur í starfsmanna-
stefnu bankans og um leið nokk-
urt framlag til þess að klæða
landið. Á sínum tíma var það Iít-
ið dýrara að kaupa þetta skóg-
lausa sumarbústaðaland langt
austur í Holtsdal en sumarbú-
staðalönd í Grímsnesi.
Bankinn hefur aldrei notað að-
keypt vinnuafl vegna skógræktar.
Kostnaður vegna hennar er því í
algeru lágmarkj. Ég get tekið
undir þau sjónarmið að það sé
ekki í verkahring seðlabanka að
stunda skógrækt, enda teljum
við ekki að Seðlabankinn starfi í
þeirri atvinnugrein.
Menningarsjóður
Svo er það þetta með Menning-
arsjóð Seðlabankans. Hann er
ekki til. Hins vegar hefur um
áratugaskeið verið til staðar
ákveðin Qárupphæð sem banka-
ráð og bankastjórn hafa ráðstaf-
að í styrki sem sótt hefur verið
um.
Stofnun eins og Seðlabankinn
á mjög erfitt með að neita öllum
beiðnum um styrki sem berast til
hans, frekar en aðrar fjármála-
stofnanir. Stundum eru þessar
beiðnir í beinum eða óbeinum
tengslum við starfssvið Seðla-
bankans, oftast þó ekki. Styrkur
til Stofnunar Árna Magnússonar
til viðgerðar á Skarðsbók er tví-
mælalaust utan verksviðs Seðla-
bankans. Sama gildir um styrki
til meiriháttar listviðburða, sem
ekki yrðu að veruleika nema með
styrkjum frá velunnurum. Það
hefur verið rætt um að afnema
þetta með öllu. En af því þetta
hefur sannanlega oft skipt sköp-
um við að auðga eilítið menning-
arflóruna eða lappa uppá þjóðar-
arfinn hefur þetta viðgengist til
þessa.
Of greiöur aðgangur að upp-
lýsingum?
Krossapróf þitt, Stefán, var ekki
lengra. Ég man ekki eftir nein-
um frekari afhjúpunum úr þeim
hluta starfsemi Seðlabankans
sem mér er kunnur. Ég held að
engin stofnun á landinu veiti
viðlíka upplýsingar um rekstur
sinn sem Seðlabankinn. Það er
kannski athugunarvert fyrir okk-
ur.
Enginn Qölmiðill veitir neinar
upplýsingar um sundurliðaðan
rekstrarkostnað sinn t.d. risnu
eða ferðakostnað. Síðbúnar árs-
skýrslur Ríkisútvarpsins þegja
þar um þunnu hljóði.
Eitt er það þó sem ég vil minn-
ast á að lokum, það er þessi skip-
an að hafa þrjá bankastjóra. Við
eigum að stefna að því að henni
ljúki og að nýir bankastjórar
verði ekki ráðnir í stað tveggja
næstu þegar þeir hætta.
Fáfræði blaðamanna
Um leið og ég kveð þig og þakka
fyrir tilskrifið vil ég aðeins segja
þetta: Vandi Seðlabankans er
hvorki leynd, hroki eða spilling
heldur fagleg fáfræði ykkar, sem
skrifa um störf hans og stefnu-
mótun. Þar kann bankinn sjáifur
að eiga einhverja sök Ég myndi
styðja umsókn frá Blaðamanna-
félaginu til Seðlabankans að
styrkja fræðslu hjá fjölmiðlafólki
um þann hluta af starfi Seðla-
bankans sem skiptir máli.