Dagur - 18.10.1997, Blaðsíða 7

I.AUGARDAGUR 18.QKTÓBER 19 9 7 - 7
T>npr.
RITSTJ ÓRNARSPJ ALL
Kynslóðasáttmáli
Eins gott að maður er ekki
ófæddur Itali! Ofæddur Itali er
sú mannvera sem á von á mestri
skattbyrði allra þegna þeirra ríkja
sem við teljum okkur í hópi með.
Þetta má umorða svo að á Italíu
sé búið að safna svo miklum
skuldum - af núlifandi kynslóð-
um - að þeir sem á eftir koma
eigi eftir að greiða vangreidda
skatta þeirra, til viðbótar við sína
eigin. Munurinn á skattbyrði
núlifandi Itala og hinna sem enn
synda um í pungi síns föðurs er
400-500%!
Kynslóðareikiiingar
Menn geta farið í svona talna-
leiki með hjálp hagfræðinga sem
reikna út kynslóðareikninga.
Fjármálaráðuneytið hefur verið
að kynna svona skýrslu um Is-
land, sem Háskólinn hefur unn-
ið. Góðu tíðindin eru þessi: Is-
Iand er bara þokkalega vel statt.
Krakki sem fæddist á Sauðár-
króki árið 1995 skuldaði bara
713 þúsund, og þeir Islendingar
sem koma í heiminn á næstu
áratugum verða bara með 1800-
1900 þúsund króna skattskuld í
vöggugjöf. Það þykir lítið miðað
við aðra.
Með þessum reikningum eru
menn að reyna að átta sig á þan-
þoli hagkerfisins, skuldhinding-
um velferðarinnar og greiðslu-
getu þeirra sem eiga að standa
undir. Og reyna að sjá hvort nú-
verandi lífsgæði standi undir sér,
eða hvort við séum að senda
reikninginn inn í framtíðina. Það
gerum við.
Ekki alvarlegt
Samkvæmt framsögumönnum á
málstofu fjármálaráðherra í vik-
unni erum við sæmilega á vegi
stödd. Einkum, eins og fjármála-
ráðherra benti á, vegna þess að
við getum forðað okkur frá
kreppu sem aðrir eru að Ienda í.
Arekstur kynslóðanna er lengra
undan hjá okkur en hjá mörgum
öðrum, vegna þess að þjóðin er
ung, og trúi því hver sem vill:
forsjál. Þökk sé Iífeyrissjóðakerf-
inu.
Ef við vildum aflétta skulda-
byrði næstu kynslóða þyrftum
við bara að hækka tekjuskatt og
útsvar um 0.91% . (Við erum að
LÆKKA skattbyrðina í ár.) Eða
við gætum skorið niður til vel-
ferðarkerfisins um 4.4 milljarða
- þá væru kynslóðirnar kvitt.
Þetta eru ekki stórfengleg vanda-
mál. Enn.
Það sem bíður
Friðrik Sophusson setti fram
nokkrar tölur til umhugsunar:
Arið 2030 verður þriðjungur
þjóðarinnar yfir 60 ára. Við eig-
um von á ellisprengingu. Sextug-
ir og eldri verða 40% kjósenda, í
dag eru þeir 20% kjósenda (og
hafa hátt um vægi sitt!) Enda
stjórnmálamaðurinn Friðrik
meðvitaður: hann reiknar með
að aldursskiptingin í þjóðfélag-
inu eigi eftir að verða stórpólit-
ískt mál á næstu árum. Og var
nógu hreinskilinn til að játa að
víða um lönd skorti stjórnmála-
menn hugrekki til að takast á við
þá staðreynd lífsins. Hún er
þessi: ekki „...er hægt að búast
við að þeir fáu sem vinna og
greiða skatta í framtíðinni, geti
staðið undir skuldbindingum
sem fylgja myndu því að kerfi al-
mannatrygginga ætti að annast
framfærslu allra sem lokið hafa
starfsævinni". Hér er komið að
kjarna þess sem menn telja að
valdi pólitískri spennu framtíðar-
innar: unga fólkið á nóg með sig
og getur ekki framfært öllu
þessu gamla fólki líka.
Sáttmáli
Friðrik minntist á fjögur atriði
sem gætu verið grunnur að sátt-
mála kynslóðanna.
1) Tökum ekki velferðina að
láni. Rekum ríkissjóð hallalaus-
an.
Sleppum þeirri kaldhæðni að
Ijármálaráðherra rétt svo sleppi
yfir þá girðingu næsta ár, í fyrsta
skipti í rúman áratug - með því
að selja eignir ríkisins. Þetta gæti
verið byrjun á því að greiða nið-
ur skuldir, áður en ellisprenging-
in verður. Við skulum þá stefna
að því að ófæddir Islendingar
þurfi ekki að borga fyrir mat sem
iöngu er búið að borða.
2) Leyfum gamla fólkinu að
vinna lengur. Gott mál. Lengjum
starfsævina, njótum góðra
krafta, spörum ellilífeyri, byijum
á þessu strax á meðan þensla er
á vinnumarkaði.
3) Hvetjum til sparnaðar.
(Friðrik talaði um „frjálsarí'
sparnað.) Skiljanlega hafði hann
ekki mikið meira um þennan
hluta sáttmálans að segja á erf-
iðu stigi kennaradeilunnar;
„frjáls" sparnaður kemur ekki af
neinu öðru en því sem fólk hefur
umleikis. En punkturinn er
þessi: flest fólk borgar 10% í Iíf-
eyrissjóð og það er ekki nóg til að
standa undir góðum kjörum til
æviloka. Meira verður að koma
til og ekki má refsa fyrir ráðdeild
- eins og nú er gert með jaðar-
sköttum.
4) Eflum lífeyrissjóðakerfið.
Gott mál; eftir breytingarnar á
lífeyriskerfi opinberra starfs-
manna er SKYLDUsparnaðar-
hlutfallið komið í 15% af launum
þeirra. Hvers vegna ekki fyrir alla
Iandsmennr Hugrekki Friðrik! Af
hveiju ekki að SKYLDA annað
fólk til aukins sparnaðar í sama
hlutfalli og þú telur nauðsynlegt
fyrir opinbera starfsmenn?
Ekkinóg
Þessi drög að kynslóðasáttmála
eru hlaðin pólitískum stórvanda-
málum (sbr. lífeyrissjóðadeiluna
sem ríkisstjórnin er að efna til) -
en gott og vel. Hér er efni í lang-
tímaáætlun. Hún er svo sem
ekki frábrugðin neinu sem við
könnumst við úr pólitíkinni. Og
kynslóðareikningar virðast kynja-
skepnur: Fjöldi óvissuþátta er
tekinn og veginn inn í tilteknum
stærðum: hagvöxtur í 30 ár,
fólksfjölgun, ávöxtunarkrafa.
Maður verður auðvitað að taka
viljann fyrir verkið hjá hagfræð-
ingunum (risavaxnar spátöflur
um framtíðina upp á brotabrot í
prósentum); en með því að
breyta einni forsendu úr 5% í
6%, eða öfugt, er hægt að gera
risavaxið þjóðfélagsvandamál að
engu, og öfugt. Með einu penna-
striki. En það vantar einn þátt-
inn í jöfnuna. Þetta rann upp
fyrir mér þegar hagfræðistofnun,
fjármálaráðuneytið og allir til-
kallaðir höfðu messað: það vant-
ar einn þáttinn í jöfnuna. Mann-
lega þáttinn.
Unga fólkið og krafa þess
Skiljanlega eru hagfræðingar og
pólitíkusar dagsins uppteknir af
hagstærðum og stjórnmálum
dagsins: kröfum gamla fólksins,
lífeyrissjóðunum. Það er rétt hjá
Friðrik að stjórnmál framtíðar-
innar verða í vaxandi mæli kyn-
slóðastjórnmál. En þau stjórn-
mál lúta, er ég hræddur um, öðr-
Hagsmunir gamla
fólksms (40% kjós-
enda 2030!) verða
settir fram með sívax-
andi þunga sem krafa
umnáðugaeHi. Hin-
ir raunverulegu hags-
inimir eru hins vegar
að halda unga fóUdnu
ílandi. Þarergamla
fóUdð á íslandi í
harðri samkeppni við
hávaxtasvæði á
heimsmarkaði.
um lögmálum en þau sem hann
hefur helgað sér. Við sjáum ný
stjórnmál, sem verða mun flókn-
ari en sáttmálsdrög hans gera
ráð fyrir.
Það kom í ljós í máli Barrie
Stevens, sem var sérstakur gest-
ur á málþinginu, að hagvöxtur
verður tiltölulega lítill í okkar
heimshluta á næstu árum.
Hann verður mun meiri í stórum
ríkjum utan OECD: Kína, Ind-
Iandi, Brazilíu, Suður-Afríku,
Indónesíu. Þá getum við bókað
að meðaltölin um einstök Iönd
innan OECD (sem við erum
hluti af) eru villandi. I stöku
greinum atvinnulífs á heims-
markaði verður stórkostlegur
vöxtur með mildum tækifærum.
Þetta eru ekki landfræðilega skil-
greind hagsvæði, heldur efna-
hagslega. Á sama tíma heldur
áfram efnahagslegt og menning-
arlegt hrun f tilteknum greinum,
einkum og sér í lagi þeim sem
eru háð frumvinnslu og hnign-
andi atvinnuvegum. Stór svæði
munu finna fyrir þessu. Fiskur?
Stóriðja? Island gæti vel orðið
eitt þessara svæða, hvað sem iíð-
ur meðaltali OECD. Krafa unga
fólksins í framtíðinni verður ekki
að búa á slíku svæði. Enginn
sáttmáli mun nást um það.
Bless ísland
Einhver skynsamur leiðarahöf-
undur benti á það í vikunni að
nú væri að alast upp fyrsta kyn-
slóð heimsborgara hér á landi.
Þau bestu munu fara til útlanda
til náms. Og þau eru mörg góð.
Þau munu unnvörpum fá vel
launuð störf (á heimsmæli-
kvarða) í hátæknimiðstöðvum
heimsins, eða hátísku- og
skemmtanamiðstöðvum verald-
ar. A meðan munu sífellt fleiri
kjósendur á síðaldursstigi hnika
pólitískum valdahlutföllum sér f
vil hér heima, rétt eins og lands-
byggðarþingmenn hafa gert á
undanförnum áratugum. Þeir
munu semja kynslóðasáttmála
eftir SÍNU gráhærða höfði.
Hann verður andsnúinn ungu
fólki, og það mun svara fyrir sig
með því að koma ekki heim.
Della?
Þetta ferli er þegar byrjað. Eg er
sjálfur af þeirri kynslóð sem
borgar verðtryggð námslán sem
voru tekin á sama tíma og
skyldusparnaður okkar sem þá
vorum ung var óverðtryggður.
Síðan þá hefur kynslóðin á und-
an, sem hvorki borgaði námslán,
húsnæðislán, þjónustugjöld fyrir
eyrnabólgnu börnin sín né hafði
heyrt um jaðarskatta - síðan þá
hefur hún hert tökin. Auðvitað í
nafni ráðdeildar. Hér var til
skamms tíma í gildi leynilegur
kynslóðasáttmáli sem var hag-
kvæmur ungu fólki: ódýr mennt-
un, auðvelt að fá húsnæði, at-
vinnuöryggi. Nú verður þetta
svona: dýr menntun, dýrt hús-
næði, litlir atvinnumöguleikar
við það sem fólk kann og getur.
Samtímis breytast pólitísku
valdahlutföllin gegn unga fólk-
inu.
Hagsmunir gamla fólksins
Hagsmunir gamla fólksins (40%
kjósenda 2030!) verða settir
fram með sívaxandi þunga sem
krafa um náðuga elli vegna mik-
illar uppbyggingar í sinni Iífstíð.
Hinir raunverulegu hagsmunir,
forgangsatriði gamla fólksins, er
hins vegar að halda unga fólkinu
í landi. Þar er gamla fólkið á Is-
landi í harðri samkeppni við há-
vaxtasvæði á heimsmarkaði.
Hagfræðingarnir geta reiknað sig
til enda næstu aldar á gömlu for-
sendunum. Nýja pólitíkin er
bara ekki hluti af þeim. Ekki
frekar en ófæddir íslendingar.