Dagur - 16.12.1997, Blaðsíða 4

20-ÞRIÐJUDAGUR 16. DESEMBER 1997

UMBÚÐALAUST
Verið heima
GUÐMUNDUR
ANDRI
THORSSON
SKRIFAR
Skýrslur herma að sá hluti þjóð-
arinnar sem býr á hinni svoköll-
uðu landsbyggð hugsi sér al-
mennt mjög til hreyfings og
langi suður. Þegar rannsakendur
ganga á fólk og spyrja hvað valdi
þessari löngun verða svörin hins
vegar all loðin, enda er óvíða at-
vinnuleysi, nema þá kannski
helst hér í höfuðstaðnum. Þó
skilst manni að fólki þyki fátt við
að vera; dauft sé í sveitum: lítil
menningarstarfsemi, einhæf
vinna, síakir skólar. Fólk virðist
hafa talið sér trú um að allt
þetta sé eitthvað skárra hér fyrir
sunnan.
Það er ekki satt. Verið heima.
Ffugsiði bara um veðrið: hér í
Reykjavík er fúlasta veður í
heimi. Hér er aldrei hlýtt og
aldrei þessi tigni, fagri, kyrrðar-
kuldi norðursins, bara rok. Hér
er aldrei ærlegur stormur, bara
rok. Sjálf sólin skín hér bara
þegar er rok og maður þarf að
híma einhvers staðar í vari með
gæsahúð í svokölluðu sólbaði.
Allt er fegurra en vorkvöld í
Reykjavík þegar iðandi götulífið
eru plastpokar að fjúka um grá-
ar götur og einn og einn geð-
vonskulegur bíll að silast niður
Bankastrætið. Haustkvöldin eru
eins. Líka desemberkvöldin - en
á útmánuðum er ekki bara rok,
heldur sandrok.
* * *
Verið heima. Hér er alltaf ein-
hver hávaði. Hávaði úr bilum,
hávaði úr útvarpi sem berst úr
bílum, hávaði úr húsgrunnum.
Hávaði úr loftpressum, eilífar
drunur úr flugvélum; stöðugt
suð. Hér er þögnin eins og
óvæntur hávaði sem maður
hrekkur upp við með andfælum
þá sjaldan að hún berst manni.
Hér er enginn sem stoppar á
götu að kjafta eða segja góða
sögu, allir standa á götuhornum
og kjafta í símann. Hér er eng-
inn kynlegur kvistur síðan Stef-
án frá Möðrudal Ieið, bara eit-
urætur og rónar; allir eru settir
hér á prozak eða lokaðir inni um
leið og bærist með þeim frumleg
hugsun. Mannlífið er hér fátæk-
legra en í öllum hinum þorpum
landsins.
Verið heima: Ef allir flytja til
Reykjavíkur verður enginn eftir
til að fara á allar myndlistasýn-
ingarnar, öll Ieikhúsin, ballett-
sýningarnar, upplestrarkvöldin
og Bingóin. Ekki stunda Reyk-
víkingar þetta, svo mikið er víst.
Til að stunda menningarlíf þarf
maður að vera uppnuminn frá
sínu háttbundna daglega lífi - í
helgarferð. Sjálfir stunda Reyk-
víkingar sitt menningarlíf í
heimsborgunum. Og þar kaupa
þeir líka fötin sín, og hver á þá
að stunda tuskubúðirnar í
Reykjavík ef allir flytja hingað -
þá fer Reykjavík á hausinn.
Hér í Reykjavík er fásinnið.
Hér er svo fátt við að vera.
Venjulegur Reykvíkingur fer ekki
í kór, spilar ekki í hljómsveit og
tekur ekki þátt í starfi leikfélags-
ins. Hann þorir það ekki. Reyk-
víkingurinn verður hjárænulegur
í hóp, hér þekkir enginn neinn,
og öll húsin sem kynnu að eiga
sér einhveija sögu og fjölskyldu
eru á stöðugum þveitingi milli
Árbæjarsafns og Bráðræðisholts.
Þeim fer meira að segja óðum
fækkandi sem stunda Lions og
soroptimistafélög. Reykvíkingur-
inn telur að í allt menningar- og
frístundastarf þurfi að hafa rétt
próf frá viðurkenndum skólum
og vill ekki trana sér fram á sér-
sviði annarra - hangir því bara
heima og talar í símann sinn.
Hinn Islendingurinn sem býr f
litlu samfélagi og hefur góða
sturturödd er óðara kominn í
kór þar sem hann getur gefið af
sjálfum sér og fengið ómælt til
baka því ekkert er gjöfulla í
mannlegu samfélagi en sam-
söngur; og líði viðkomandi bæri-
lega á sviði getur hann tekið
þátt í uppfærslu leikfélagsins á
einhverju þrautprófuðu klass-
ísku stykki þar sem koma fyrir
augnablik sem þú geymir með
þér alla ævi - og sértu meira gef-
inn fyrir að fylgjast með hljóta
slíkar sýningar að bjóða upp á
gullin tækifæri til að gera gys að
vinum sínum.
* * *
Kannski að kennslan sé lakari
hér og þar en í bestu skólum hér
fyrir sunnan en það eru að
minnsta kosti ekki dópdílerar
bjóðandi varninginn á skólalóð-
inní eftirlitslaust víða um land,
eins og gerist hér í bænum. Og í
litlu samfélögunum gefst krökk-
um kannski kostur á að um-
gangast gamla fólkið eilítið
meira en hér í Reykjavík þar
sem elli jafngildir holdsveiki og
gamla fólkið er markvisst snið-
gengið nema á sérstökum dög-
um. Og það að hlýða á gamlar
sjóarasögur og ömmusögur um
huldufólkið hér í hólnum er
menntun. Það að alast upp við
tungutak síns fólks jafnhliða
allri amerískunni er menntun.
Það að Iæra að ríða net, baka
ldeinur, spila á harmonikku, fara
niður á bryggju - það er mennt-
un, það er menning, það er ís-
lensk menning. Verið heima.
* Jf- Jf-
Allt hrynur ef allir æða hingað í
fásinnið til Reykjavíkur. Því
samfélagið er gert af ótal litlum
einingum sem splundrast við
flutninginn og ekkert kemur í
staðinn: bara sjónvarpið, bara
síminn, bara rokið.
KOLBRUN
BERGÞÖRS-
DOTTIR
SKRIFAR
Vitaskuld skiptir innihald bóka
meira máli en útlit þeirra. Hinu
er þó ekki að leyna að þegar fal-
legt útlit og og efnisríkt innihald
fara saman þá er bókasafnarinn
miklu bættari. í gamla, fallega
antíkbókaskápinn minn hef ég
raðað bókum sem mér þykja
öðrum fallegri. Þar ber mest á
rauðum kjölum og öðrum svört-
um.
Rauðir kilir og svartir
Þeir rauðu tilheyra þeim bók-
um sem koma frá Heimsbók-
menntaklúbbi Máls og menn-
ingar. Þar eru gamlir klassíkerar
á borð við Dostójevskí, Austen,
Rabelais og Diderot. Einnig
meistarar tuttugustu aldar, látn-
ir og lifandi og meðal þeirra eru
Joyce, Mann, Marquez og
Kundera. Þarna eru einnig
minni spámenn sem hafa þó
staðið sig í stykkinu. Einstaka
bækur þessa ágæta klúbbs hafa
þó verið léttvægar fundnar og
ekki ratað í hilluna eftir lestur
heldur sendar til útlanda til ís-
lenskra vina sem taka öllum
sendingum fagnandi.
I hvert sinn sem ég fæ senda
bók með fallegum rauðum kili
hýrnar yfir mér, svo mikla
ánægju hef ég af því að sjá
rauða Iitinn breiða úr sér í bóka-
hillunni. Eina athugasemd mín
er sú að útgáfan mætti byggja
enn meir á gömlum sígildum
verkum höfuðsnillinga bók-
menntasögunnar. Bókmennta-
ldúbbur eins og þessi á að líta á
það sem metnaðarmál að sjá um
bókmenntauppeldi. Fáir aðrir
sýnast hafa hug á því.
Fyrir stuttu hitti ég rithöfund
hér í bæ sem upplýsti mig um
það að þýddar skáldsögur seld-
ust lítt, 500 eintök var talan sem
hann nefndi. Ég vona að sú
bókaröð sem hefur svarta kili
seljist í meira mæli en svo. Ég á
við Syrtluröð Máls og menning-
ar. Þar er um að ræða þýðingar á
20. aldar verkum í fallegum
bókaflokki sem Robert Guillem-
ette hannar af stakri snilld. Þar
er maður sem sinnir verki sínu á
heimsmælikvarða og slíka menn
eiga Isiendingar að hafa vit á að
heiðra. Syrtlurnar hafa ekki ein-
ungis útlitið með sér því inni-
haldið stendur jafnan fýrir sínu.
Ég hef ekki enn rekist á Syrtlu
sem stendur ekki undir kröfum
um listrænt innihald.
Það er líklega rétt að útgáfa á
þýddum verkum skili ekki fjár-
hagslegum gróða en hún er mik-
ilvægur þáttur í bókaútgáfu hér
á landi og verður seint fullþökk-
uð. Um þessi jól er sérstök
ástæða til að þakka fyrir þýðingu
Péturs Gunnarssonar á einu
höfuðverki 20. aldar, I leit að
glötuðum tíma eftir Marcel
Proust. Sú bók virðist þegar
hafa ratað til sinna, eigi að
marka tvo kunningja mína sem
skiptast á að lesa upphátt úr
henni í daglegum strætisvagna-
ferðum sínum til og frá vinnu-
stað. Meðan til eru lesendur
eins og þeir, sem leita til skáld-
skaparins í önnum hversdagsins,
þá eru metnaðarfullir bókaút-
gefendur ekki að vinna til
einskis.