Dagur - 21.11.1998, Blaðsíða 5

'TMSkáÖfl
*j o o r a i o í» m 'i í\ »• r a m m »i n « ► n ti f. » _ rí\C
aet / HiauaruV Aj'oíauu^Kj - CL
LAITGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1998 - 21
MENNINGARLÍFIÐ t LANDINU
Isvip
Þórarinn Eldjárn.
í vikunni hlaut Þórarinn Eld-
jám verðlaun JónasarHall-
grímssonará degi íslenskrar
tungu. Nýtt smásagnasafn
Þórarins heitir „Sérðu það
sem ég sé?“ Dagurhefur
fengið góðjuslegt leyfi höf-
undarog útgefanda til að
birta lesendum eina söguna:
í svip.
Þau höfðu haft plastkortið með sér til
Parísar og gátu því auðvitað hvenær sem
er sótt sér pening í hraðbanka, en vissu af
biturri reynslu að lífið yrði bara þeim
mun erfiðara eftir að heim kæmi. Þess
vegna höfðu þau ákveðið að reyna að
halda í við sig og kaupa sem minnst. Þau
ætluðu frekar að njóta borgarinnar sem
mest með skilningarvitunum. Eitthvert
smáræði kannski handa stráknum og
ömmunni sem passaði hann. Kortið átti
einungis að vera með til öryggis. Nóg
ættu þau víst samt með að borga sjálfa
ferðina og svo er uppihaldið alltaf meira
en maður heldur, það kemur manni alltaf
jafnmikið á óvart hvað það er drjúgt, jafn-
vel þó fólk sé svo sem ekki að Ieyfa sér
neitt sérstakt. En þau voru að reyna allt
sem þau gátu til að setja undir þann leka:
Morgunmaturinn á hótelinu var innifal-
inn og þau tróðu sig svoleiðis út af hon-
um að þeim varð næstum flökurt. Þannig
héldust þau pakksödd fram eftir degi og
svo keyptu þau líka ávexti og brauð og
álegg í stórmörkuðum, gos og ódýrt rauð-
vín, höfðu skrínukost og geymdu afgang-
inn á míníbarnum í herberginu, en
snertu auðvitað ekki það sem þar var á
boðstólum á uppsprengdu verði. Og út að
borða? Það hvarflaði ekki einu sinni að
þeim að reyna neitt fínna en hamborgara.
Hún hafði einmitt verið að grínast með
það að hann gæti farið að skrifa í blöðin
svona útúrsnobbaða sælkeraúttekt a la
Jónas Kristjánsson. Þar gæti hann borið
saman McDonald’s í Latínuhverfinu,
McDonald’s á Champs-Elysées, McDon-
ald’s á Montparnasse, við Bastillutorg, á
Montmartre. Og svo er allt hitt sem verð-
ur svo drjúgt, margt smátt sem gerir eitt
stórt, fargjöld og aðgangseyrir og miðar.
Jafnvel metró er ekki gefins og fólk freist-
ast alltaf öðru hverju til að taka Ieigubíl
þegar það er búið að ganga sig upp að
hnjám. Maður gerir það í stórborgum,
maður Iabbar eins og ekkert sé upp í
Breiðholt og aftur til baka oft á dag og
þykir ekki fréttnæmt. Eins söfn og sýn-
ingar, það er merkilegt hvað það tuttlar í.
Menningin er ekki gefins. Og bíó er jafn-
vel dýrara en heima, að ekki sé minnst á
leikhús og óperu.
Þess vegna var það líka sem hún byrj-
aði strax að draga úr honum þegar hann
hafði gleymt sér og ákafur hent á Iofti
bókina úr kassa við Signu, gamla og
skrítna útgáfu á Miðjarðarför Juies
Vernes, Leyndardómum Snæfellsjökuls:
Tvö hundruð og fimmtíu frankar væri
ansi mikið og hann gæti ekki beinlínis
sagt að hann bráðvantaði þessa bók, væg-
ast sagt stirðlæs á frönsku og var hann
ekki líka sífellt að tala um hvað hann ætti
margt ólesið heima, um alla kilina sem
horfðu á hann ásökunaraugum ofan úr
hans eigin hillum? Yfirleitt skynjaði hún í
þeim orðum hans einhvern undirtón,
eitthvað sem sagði henni að hún ætti sök
á þessu. Væri nú ekki nær að hreinsa öll
þau ósköp frá, svona til að byrja með? Og
hann hafði Iagt bókina þegjandi frá sér og
þóttist strax vera farinn að huga að ein-
hveiju öðru, enda hafði hann aldrei sagt
að hann langaði að kaupa þessa bók og
ætlaði ekki að láta það sannast á sig að
hann gengi á undan í eyðslunni, síst af
öllu í eitthvað handa sjálfum sér. Samt
var þetta auðvitað ekkert verð og ábyggi-
lega hægt að selja bókina heima fyrir
miklu meira og ekki þurfti neitt frönsku-
séní til að skilja myndirnar sem voru stór-
skemmtilegar. En ekkert af þessu sagði
hann. Hann sagði ekki neitt. Aftur á móti
reyndi hann að vera eins lítið hvetjandi
og hann gat þegar hún hafði fundið sér
hálsfesti á litlum útimarkaði skömmu síð-
ar og bar hana við hálsinn á sér og horfði
á sjálfa sig í litlum spegli sem stimamjúk-
ur salinn var ekki seinn að bregða á loft.
Svo sneri hún hálfhring í áttina til hans
og leit á hann, ef til vill eins og hálfspyrj-
andi. Hann sá að hana langaði í þessa
festi og hann sá að hún fór henni vel, en
var líkast til ekki búinn að jafna sig eftir
Verne og Arne Saknússem.
- Hvað finnst þér?
- Ég veit ekki, svaraði hann, eins hlut-
lausum rómi og hann gat, enda ætlaði
hann ekld að vera sá sem bannaði eitt
eða neitt.
Hann iðraðist þess um leið og hún
lagði frá sér festina, en það var orðið of
seint, nú var sama hvað hann segði til
samþykkis, allt hlyti það að hljóma eins
og jæja þá, fy'rst þú endilega vilt, svo
hann muldraði bara eitthvað um að
hundrað frankar væru alltof hátt verð og
sjálfsagt hægt að fá þetta utan við túrista-
slóðir á miklu lægra verði, þó hann hefði
ekki hundsvit á því. Og skyndilega var
eins og þau hefðu ekkert lengur að segja
hvort við annað. Þau sátu þegjandi í
metró á leiðinni upp á Montmartre og
hann gat ekki Iesið i augun á henni af því
að hún var með sólgleraugun. Hún tók
þau ekki einu sinni af sér inni í hálfrökkr-
inu í Sacré-Cur. Ekld fyrr en á torginu
rétt við kirkjuna þar sem allir listmálar-
arnir falbuðu varning sinn, vatnslita-
myndir og póstkortamálverk, eða buðust
til að teikna myndir af ferðamönnum.
Skyndilega svifu á þau tveir af þessum
listamannastereótýpum, óðamála skratta-
kollar með alpahúfur og hálsklúta í hita-
svækjunni. Hún hikaði eitt augnablik og
fór að skoða teikningarnar hjá þeim.
Mennirnir tvíefldust er þeir þóttust þarna
verða varir við einhvern veildeika, álitlegt
fórnarlamb. Þeir réðust að henni og
þröngvuðu henni beinlínis ofan á klapp-
stólinn sem stóð við statífið þar sem ann-
ar þeirra hafði blokkina sína. Þá fyrst leit
hún til hans og tók af sér gleraugun, hún
leit á hann og var með augnaráðinu að
biðja hann að bjarga sér, en hann mis-
skildi hana og hélt að hún hefði áhuga á
að láta teikna sig. Hann vildi bæta fyrir
festina og kinkaði kolli uppörvandi til
samþykkis sem þó kom fullseint því blý-
anturinn var þegar kominn á fulla ferð
hjá listamanninum.
- Tú öndred, tú öndred ónlí, sagði hinn
og keyrði um leið setuna á hinum klapp-
stólnum í hnésbæturnar á honum svo
hann kiknaði í fótunum og ly'ppaðist nið-
ur á stólinn.
Hann ætlaði að mótmæla, en það var
orðið of seint, maðurinn var byrjaður, og
þarna mátti hann því dúsa eins og dauða-
dæmdur og svipurinn á honum varð æ
freðnari eftir því sem maðurinn galaði
oftar og hærra að honum smæl, smæl!
Honum leið ömurlega, en huggaði sig við
það eitt að hún hefði viljað þetta, hann
væri að þessu fyrir hana. Þau rnundu
taka gleði sína á ný og svo kæmi þá líka
ef til vill út úr því eitthvað sem yrði þeim
til minningar um ferðina, um aldur og
ævi. Kannski voru þetta frægir listamenn,
eða ættu eftir að verða það.
Seigfljótandi ferðamannastraumurinn
silaðist hjá, margir stöldruðu við og
horfðu á Iistamennina vinna. Það var
ekki gott að ráða í svipinn á fólkinu, en
flestir brostu breitt. Hann hugsaði um
það hvað þeir væru nú fyrirlitleg gerpi
þessir túristar, en áttaði sig um Ieið á því
að auðvitað voru þau sjálf túristar, og að
hinir höfðu sjálfsagt enn meiri ástæðu til
að fyrirlíta þau sem þessum trúðum hafði
tekist að gabba. Mennirnir voru ekki
lengi að ljúka sér af, þeir signeruðu verk
sín einhverju krumsprangi nær samtímis,
lyftu blokkum af statífum og horfðu skæl-
brosandi á fórnarlömbin meðan þau virtu
fyrir sér útkomuna. Þegar þau stóðu
frammi fyrir myndunum urðu þau orð-
laus í fyrstu og skildu nú glottið á ýmsum
þeirra sem fylgst höfðu með listamönn-
unum að starfi. Myndirnar voru í sjálfu
sér ekki slæmar, alveg þokkalega dregnar
og sýndu tiltölulega mjög huggulegt fólk,
en gailinn var bara sá að þetta var eitt-
hvert allt annað fólk en þau sjálf. I ofaná-
lag kom í Ijós að hann hafði misskilið
verðið, þau reyndust eiga að borga tvö
hundruð franka fyrir hvora mynd, fjögur
hundruð alls, það var meira en bókin og
festin samanlagðar. Hann reyndi að
malda í móinn og ætlaði að kalla áhorf-
endur til vitnis um að brögð væru í tafli,
en þá var gervaliur söfnuðurinn farinn að
hlæja, þau voru orðin að athlægi. Hún
reyndi að mótmæla hástöfum, en þá
þjöppuðu náungarnir sér upp að honum
og urðu ógnvekjandi. Kunnu skyndilega
enga ensku þegar hann reyndi að útskýra
fyrir þeim að þau gætu ekki sætt sig við
þetta. Og á endanum fann hann sig knú-
inn að borga þrátt fyrir heitingar hennar.
Þau sátu uppi með~ ómerkilegar blýants-
myndir af bláókunnugu fólki og svo sem
eins og til að bíta höfuðið af skömminni
höfðu þessir svindlarar teiknað inn á
myndirnar Eiffelturninn sem hvergi var
þó sjáanlegur í nágrenninu. Þegar þau
gengu burt voru þau farin að rífast há-
stöfum: Þú vildir þetta, sagði hann, ég
hélt þig langaði til þess. Og hún á móti:
Nei, það varst bara þú sem lúffaðir fyrir
þeim og leyfðir þeim að komast upp með
helvítis frekjuna. Þeim var enn ekki
runnin reiðin þegar þau komu heim á
hótelherbergið. Samt tókst þeim að
ákveða í sameiningu að þau skyldu rífa
myndirnar í tætlur og fleygja þeim í kló-
settið og minnast aldrei á málið við
nokkurn mann, en ímynda sér í staðinn
að þau hefðu verið rænd, sem reynar var
alls engin ímyndun. Þau skruppu á
McDonald’s á næsta horni og borðuðu
þegjandi. Síðan heim aftur og háttuðu.
Fyrsta kvöldið án þess að elskast í borg
ástarinnar. Hún sneri sér frá honum og
sagðist vera þreytt. Og það var enginn
fyrirsláttur, hann heyrði hvernig hún datt
út af og sofnaði á augabragði, andardrátt-
urinn hægðist. Sjálfur gat hann ekki
sofnað. Hann hlaut samt að hafa gleymt
sér því allt í einu hrökk hann upp með
andfælum. Hann vissi ekki hvað klukkan
var, en það var aðeins tekið að bjarma af
degi inn um eitt gluggahornið þar sem
hansagardínan var biluð. Hann Ieit á
konuna, hún hafði bylt sér og sneri nú að
honum og skyndilega glaðvaknaði hann
og settist skelfdur upp í rúminu eftir að
hann hafði litið framan í hana. Þetta var
ekki Bósa heldur konan á myndinni sem
þau höfðu rifið og sturtað niður, hann sá
það skýrt og greinilega og honum varð
það efst f huga að komast í spegil. Hann
þreifaði um andlit sitt og fannst eins og
það hefði breyst. Hann hljóp fram úr og
var fumandi og fálmandi að reyna að
kveikja ljósið frammi á baðinu þegar
hann heyrði að hún var vöknuð og farin
að kalla um leið og hún kveikti á nátt-
lampanum:
- Þórður, Þórður, ertu þarna? Er eitt-
hvað að?
Honum fannst röddin skrítin og hann
vissi ekki hvað hann átti að gera. Hann
stóð með hönd á rofanum í baðherberg-
inu og þorði ekki að kveikja. Þorði ekki
að ganga inn og líta í spegilinn, þorði
ekki að snúa til baka, þorði ekki að horfa
framan í hana, þorði ekki að láta hana sjá
framan í sig.