Dagur - 31.12.1998, Blaðsíða 6

22-FIMMTIJDAGVR 31. DESEMBER 1998
rD^tr
ÁRAMÓTAÁVARP
k A
Við áramót
Sérfræðingar Clintons Bandaríkjaforseta gera skoðanakannanir á færibandi
um hvaðeina, sem menn láta sig varða. Skilaboðin eru að sögn sú að þeir eigi
að segja það eitt, sem fólkið vill heyra. Annað ekki.
Bandarískir stjórnmálamenn
hafa náð stjórnmálamanna
lengst í að hagnýta sér skoðana-
kannanir. Sagt er, að sérfræðing-
ar Clintons Bandaríkjaforseta
geri skoðanakannanir á færi-
bandi, margar á dag, um hvað-
eina, sem menn Iáta sig varða.
Skilaboðin, sem tíðar skoðana-
kannanir hafa fært stjórnmála-
mönnum, eru svo að sögn sú, að
þeir eigi að segja það eitt, sem
fólkið vill heyra. Annað ekki.
Hugsjóninni um lýðforingjann,
sem fylgir sannfæringu sinni,
segir meiningu sína og er sann-
leikanum trúr, hafa skoðana-
kannanir sem sé hrundið af
stalli. Fólk hlusti ekki á svoleið-
is. Bara á það, sem er þægilegt.
Samkvæmt því ætti boðskapur
okkar allra nú um áramótin að
vera gleðiboðskapur - um vel-
sæld og vellíðan, um hve miklu
meira góðæri sé í vændum en
verið hefur, um hve allt hjá oss
sé nú á beinni braut, um hve
kaupmáttur okkar eigi eftir að
vaxa hröðum skrefum, afkoma
okkar sé trygg og áhyggjulaus öll
framtíð. Það vilji fólk heyra.
Annað sé ekki líklegt til vin-
sælda. Gallinn er bara sá, að
þetta er ekki allt sannleikanum
samkvæmt.
Efnahagsmál
Það er góðæri í landinu. Ráð-
stöfunartekjur heimilanna hafa
vaxið ört - hjá mörgum, en ekki
öllum. Aldrei hafa fleiri fjöl-
skyldur þurft að Ieita neyðarað-
stoðar en fyrir nýliðin jól. Sú er
skuggahliðin á lífskjarabatanum.
Góðærið hefur skilað ríkis-
sjóði ört vaxandi tekjum. Ut-
gjöldin hafa hins vegar vaxið
hraðar en tekjurnar. Sú er
skuggahliðin á ríkisfjármálun-
um.
Góðærið hefur gefið fjölmörg-
um fjölskyldum kost á að fjár-
festa í dýrum, varanlegum
neysluvörum svo sem bifreiðum
og vönduðum heimilistækjum.
Skuldir heimilanna hafa hins
vegar vaxið því sem næst að
sama skapi. Stór hluti hins nýja
bílaflota er allur í skuld. Fólk er
að veðsetja áframhaldandi aukn-
ingu framtiðar-ráðstöfunar-
tekna, sem það hefur enga
tryggingu fyrir að fá. Sú er
skuggahliðin á stóraukinni
einkaneyslu.
Feikileg samkeppni ekki síst á
matvörumarkaði hefur fram til
þessa komið í veg fyrir vaxandi
verðbólgu, sem undir öðrum
kringumstæðum hefði verið
búin að gefa viðvörunarmerki.
Gríðarlegur viðskiptahalli er
hins vegar sú viðvörun. Tvo
þriðju hluta hans má rekja til
innflutnings á neysluvörum,
sem þjóðin aflar sér með er-
lendu lánsfé. Því er spáð að
áfram haldi. Gengi gjaldmiðils
okkar getur ekki lengi staðist
slíkan þrýsting. Hækkun vaxta á
peningamarkaði er örþrifaráðið,
sem Seðlabanki Islands getur
beitt til að fresta því um stund.
En ekki lengi. Þegar staða krón-
unnar tekur að veikjast, sem er
óhjákvæmileg afleiðing lang-
vinns viðskiptahalla, þá fer stöð-
ugleiki í efnahagslífinu jafn-
framt að veikjast. Engin þjóð á
að þekkja það betur en íslend-
ingar.
Mikið framboð af lánsfé hjá
bönkum og lánastofnunum er
olía á þennan eld. Bankarnir
hafa valið þann kost að þenja út
efnahagsreikning sinn með því
að ota Iánsfé í allar áttir og afla
m.a. fjár til þess með erlendum
skammtímalánum. Peningar í
boði fyrir hvern sem hafa vill.
Hvers virði eru bönkum veðin í
bílum og bátum ef greiðslugeta
lántakendanna brestur? Spyrji
bankastjórar japanska kollega
sína! Þeir kunna svörin!
Allt, sem hér er sagt, er mæta-
vel þekkt. Minna um það talað.
Þó ráðamenn viti að sé ekki ráð
í tíma tekið þá er lífskjörunum
ógnað. Atvinnuörygginu. Fram-
tíðarafkomu allra landsins
barna.
Urræðin eru Iíka þekkt. Ríkis-
sjóði verður að skiía með um-
talsverðum rekstrarafgangi.
Veija þarf lítilmagnann fyrir til-
verknað þeirra, sem betur hefur
farnast. Beina verður fjármun-
um landsmanna frá einkaneyslu
í sparnað. Auðlindagjald er orðið
nánast óhjákvæmileg aðgerð.
Framboði á lánsfé verður að
fylgja raunhæft mat á greiðslu-
getu.
Vel má vera, að þetta sé annað
en það, sem fólk vill heyra. Vel
má vera, að ekki sé líklegt til
vinsælda að bera slík boð. Jafn-
gott að ekki er þá úr háum söðli
að detta. En allt, sem hér er
sagt, er satt og rétt. Það þekkja
þeir, sem vita vilja.
Fjölskyldustefna gegn fíkni-
efnxun
Sjö islensk ungmenni sitja nú í
gæsluvarðhaldi hér og erlendis
grunuð um umfangsmikið fíkni-
efnasmygl. Rétt áður en hátíð
Ijóss og friðar fór í hönd - og á
sjálfri hátíðastundinni - lagði
Iögregla hönd á fleiri kíló af
kókaíni, amfetamini og hassi,
sem átti að selja íslensku æsku-
fólki. Sölumenn dauðans eygðu
mikla ábatavon - en því aðeins
að stór hópur landsmanna var til
þess reiðubúinn að kaupa.
Þeir sömu einstaklingar og
reiðubúnir virðast vera til við-
skipta og neyslu á hættulegustu
eiturlyfjum tilheyra þeirri kyn-
slóð Islendinga, sem átt hefur
mestu Iífsláni að fagna allra kyn-
slóða. Sem alist hefur upp við
meiri lífsgæði, betri afkomu,
fleiri menntunartækifæri og
meira frelsi en nokkur önnur.
Samt virðist stór hópur hennar
reiðubúinn til þess að stefna
sjálfum sér og öðrum í glötun.
Ekki sökum fáfræði heldur af
ráðnum hug. Fræðslan um skað-
semi kókafns, amfetamíns og
annara slfkra eiturefna er og
hefur verið svo mikil, að þau
vita vel hvað þau eru að gera.
Eiturlyljabylgjan hefur hrunið
yfir Islendinga eins og aurflóð.
Fyrir fimmtán árum síðan varaði
Kristján Pétursson, yfirtollvörð-
ur á Keflavíkurflugvelli, Iands-
menn við. 1 ijölmörgum blaða-
greinum og viðtölum við Ijós-
vakafjölmiðla varaði hann í Ijósi
reynslu sinnar alvarlega við því,
sem þá var farið að gerast og
spáði um framhaldið yrði ekki
þá þegar gripið til aðgerða. Eng-
inn þeirra, sem þá gátu haft vald
á málinu, trúði orðum Kristjáns.
„Þetta gerist aldrei hér“, var við-
kvæðið.
Nú hefur þetta gerst hér og
meira að segja Iíkur á, að á Is-
landi séu að koma undir sig fót-
unum aðilar, sem notfæra sér
andvaraleysi okkar til þess að
flytja fíkniefni yfir Island og á
milli „markaðssvæða". Þjóðinni
er brugðið, en hún samt nánast
ráðþrota. Mikið talað en minna
gert.
Þétt löggæsla og harðar refs-
ingar þeirra, sem gera sér við-
skipti með fíkniefni að féþúfu,
eru sjálfsögð en leysa ekki allan
vanda. Eitthvað meira en lítið
hlýtur að vera að hjá þjóð, sem í
skoðanakönnunum segist vera
hamingjusömust allra þjóða en
þar sem stórir hópar virðast
samt vera reiðubúnir til þess að
eitra fyrir sjálfum sér og öðrum.
Eg hef áður bent á framferði
útúrdrukkinna Islendinga í mið-
borg höfuðborgarinnar. Sóða-
skapurinn, sjálfsvirðingarleysið,
árásargirnin og tilefnislausar
hvatir til þess að skaða blásak-
laust fólk eru ekki til marks um
ósýkta þjóðarsál né heilbrigt til-
finningalíf. Kynslóðin, sem ól
okkur upp, vildi allt fyrir okkur
gera og gaf okkur allt - nema
ábyrgðarkenndina. Afleiðingin
hefur orðið sú, að flest, sem
aflaga fer í íjölskyldu- og einka-
lífi, er einhveijum öðrum að
kenna. Og þurfi að laga það,
sem aflaga fer, eiga einhverjir
aðrir að gera það. Lögreglan,
skólarnir, félagsmálastofnanir,
barnaverndaryfirvöld - einhverjir
aðrir en við sjálf. Abyrgðin er
annara en okkar.
Þessi hugsunarháttur er skað-
vænlegur. Fjölskyldan er slíkur
hornsteinn í heilbrigðu samfé-
lagi, að hann má ekki vanta.
Ekkert getur komið í hennar
stað í uppeldi einstaklinganna.
Heilbrigð fjölskyldustefna er því
grundvallaratriði, en hún virkar í
báðar áttir. Fjölskyldan þarf að
njóta réttinda, en hún þarf líka
sem slík að axla skyldur og það
kostar hana alltaf einhverjar
fórnir. Því er þau úrræði, sem
beita þarf til þess að takast á við
vanda eiturlylja og lífsfirringar,
e.t.v. ekki síst að finna á heimil-
um okkar sjálfra, Islendinga.
Sjaldan er nauðsynlegt að fara
yfrr bæjarlækinn til þess að
sækja vatn.
Látiun á það reyna!
Fyrir all-mörgum árum barst
mér í hendur úttekt, sem ís-
lenskir námsmenn á Norður-
Iöndum höfðu gert á samfélagi
sjálfra sín. Hún var bæði gam-
ansöm og gagnrýnin, en niður-
staðan var sú, að Islendingar
þyrftu ávallt að láta á það reyna
hvort ætlast væri til að farið væri
eftir settum reglum. Það væri
hluti af þjóðarsálinni.
Hvað sem því Iíður virðist
einmitt þetta vera viðhorf núver-
andi ríkisstjórnar. Viðbrögð
hennar við dómi Hæstaréttar í
kvótamálinu eru þau að stefna
vísvitandi í Iangvinn málaferli til
þess að láta á það reyna, hvort
rétturinn meinar það, sem hann
er að segja.
í gagnagrunnsmálinu er af-
staða ríkisstjórnarinnar sú að
veita einum aðila einkaleyfi
hvað sem tautar og raular og
láta á það reyna, hvort Sam-
keppnisstofnun ætlar að standa
við álit sitt, að slíkt sé óheimilt.
Eftirlitsstofnun EFTA hefur
sent ríkisstjórninni orðsendingu
um, að óheimilt sé að setja lög,
sem takmarki skattaafslátt við
kaup á hlutabréfum í íslenskum
hlutafélögum og verðbréfasjóð-
um. Ríkisstjórnin situr við sinn
keip og ætlar að láta á það
reyna.
Sama stofnun varaði við því
að bygging á varðskipi án útboðs
væri brot á EES-samningnum,
sem gildir sem lög á íslandi.
Ríkisstjómin ætlar að láta á það
reyna.
Samgöngumálaráðherra hefur
þráfaldlega verið rekinn til baka
af Samkeppnisstofnun með
samkeppnishamlandi ákvarðanir
á vegum Landssímans. Hann
ætlar áfram að láta á það reyna.
„Gestir eru vinsamlega beðnir
að skila yfirhöfnum í fata-
geymsluna“, stóð við innganginn
á skemmtistað einum úti á
landsbyggðinni. „Með „gest-
um“ er auðvitað átt við utanbæj-
armenn", sagði kona nokkur og
strunsaði inn í úlpunni og
bomsunum til þess að láta á það
reyna.
Þetta Islendingseðli getur ver-
ið kátlegt, jafnvel ánægjulegt,
þegar það á við en ámátlegt þeg-
ar fer að kárna gamanið. Og
gamanið fer að kárna þegar rík-
isstjórn Iandsins beinlínis stefnir
viljandi að því að láta draga sig
fyrir dómara innan lands og
utan til þess eins að gá hvort
ætlast sé til þess að hún fari eft-
ir reglum Iaga og íjölþjóðasamn-
inga. Slíkt eykur hvorki álit okk-
ar né hróður.
Saiiifylkingiii nær landi
Samfylking jafnaðarmanna, fé-
lagshyggjufóíks og kvennalista-
kvenna hefur átt við ýmsa erfið-
leika að etja á árinu, sem senn
er liðið. A síðustu dögum ársins
sá hins vegar fyrir endann á
verkinu. Framboð eru að verða
til í öllum kjördæmum landsins.
Niðurstaðan er sú, eins og
vænta mátti, að samkomulag
hefur orðið um ólíkar aðferðir
við framboðin frá einu kjördæmi
til annars. Sums staðar er sam-
komulag um að viðhafa prófkjör.
Annars staðar er samkomulag
um að uppstillinganefndir raði
á lista. Fyrsti framboðslistinn er
þegar fram kominn. Allir munu
þeir væntanlega vera fram
komnir fyrir Iok febrúarmánað-
ar.
Þá er verið að leggja síðustu
hönd á verkefnaskrá framboðs-
ins, skrifstofa þess verður vænt-
anlega opnuð á fyrstu vikum nýs
árs og þá verður líka tilkynnt um
heiti og listabókstaf.
Allir skynsamir menn hljóta
að sjá og viðurkenna, að það er
ekki hrist fram úr erminni né án
erfiðleika að leiða saman í einu
framboði þijú sjálfstæð stjórn-
málaöfl, sem sum hafa starfað í
marga áratugi og oft borist á
banaspjót. Margir þröskuldar
hafa risið á þeirri leið og margt
mátt ganga betur. Margt áhuga-
fólk varð eðlilega fyrir vonbrigð-
um um, hve seint miðaði fram,
en nú er landinu náð.
Um og yfir 40% landsmanna
lýstu í öndverðu áhuga sínum á
samfylkingarmálunum og töldu
sig reiðubúin til þess að kjósa
slíkt framboð. Talsvert hefur
kvarnast úr því fylgi á hinni erf-
iðu vegferð en sá vilji, sem í
upphafi mældist, er enn fyrir
hendi.
Verkið framundan er að vinna
aftur sem mest af því fylgi sem
sneri frá á meðan efasemdir
voru sem mestar um að árangur
yrði. Það verk þurfum við að
vinna öll saman, því markmiðið
er að stokka upp spilin í íslensk-
um stjórnmálum og því fær eng-
inn áorkað ef samfylkingin verð-
ur þess ekki umkomin. Hún ein
getur endurnýjað pólitískt lands-
lag á Islandi á nýrri öld. I von
um að slíkt geti orðið með sam-
eiginlegu átaki okkar allra sendi
ég landsmönnum óskir um
gleðilegt, nýtt ár.