Dagur - 23.01.1999, Síða 9

LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1999 - 25

og beðið hana að fara inn í al-
menning þar sem leikararnir
höfðu verið að sýna um kvöldið.
„Hún rauk af stað upp úr rúm-
inu. Þá var þarna eldur í rusla-
dalli. Þama var greinilega eld-
varnakerfi að handan," segir
hann.
Rafmagnið kom aftur
„Svo get ég sagt frá merkilegu
atriði sem fjöldi manns upplifði
hér á sviðinu 1973-1974. Við
vorum að sýna dagskrá um
Matthías Jochumsson, sem
Böðvar Guðmundsson tók sam-
an og Eyvindur Erlendsson Ieik-
stýrði, að rafmagnið fór af hús-
inu undir lok sýningarinnar. Við
vorum öll með Iogandi kerti á
sviðinu og héldum áfram að
leika. Gríðarlega stór mynd af
Matthíasi eftir Einar Helgason
myndlistarkennara var aftast á
sviðinu eins og steindur kirkju-
gluggi. Við vorum búin að leika
við kertaljós allt upp í 10 mínút-
ur frekar en að hætta sýning-
unni. Þegar kom að þjóðsöngn-
um kom rafmagnið og myndin
lýstist aftan frá. Þetta var afar
tilkomumikið og
merkilegt og
skeikaði ekki
sekúndu. Þetta
upplifðu bæði
áhorfendur og
leikarar," riljar
Þráinn upp.
Sætinu skellt
Freygerður
Magnúsdóttir
búningameistari
kannast vel við að draugagangur
sé í Samkomuhúsinu á Akureyri
þó að hún hafi ekki haft mikla
trú á því þegar hún hóf störf í
leikhúsinu árið 1969. Það átti
þó eftir að breytast og í dag segir
hún ýmislegt gerast í húsinu
sem enginn eigi skýringu á. „Ég
var einu sinni að vinna uppi á
sviði á miðjum degi og það var
enginn í húsinu nema ég. Þá
heyrði ég að hurðin í salnum
opnaðist, einhver gekk inn og
inn í eina sætaröðina og sæti
skellt. Þetta var í birtu en ég sá
engan,“ segir hún.
I annað sldpti var Freygerður í
saumastofunni í kjallaranum en
inn af henni var smíðaverkstæði
og geymsla. Þetta var seint að
kvöldi og hún var ein í húsinu.
„Allt í einu upphófst hávaði
frammi á smíðaverkstæðinu eins
og eitthvað væri dregið eftir
gólfinu og einhverju skellt niður
og kastað til. Ég taldi í mig kjark
og opnaði fram og kveikti. Þar
var enginn og ekkert sem gat
valdið þessum hávaða. Ég fór
inn aftur og
sagði við sjálfa
mig að þetta
væri tóm vit-
leysa en þá upp-
hófst sami há-
vaðinn og þá var
ég búin að fá
nóg. Ég fór út
úr húsinu og
heirn," segir
Freygerður sem
var yfirleitt ekki
hrædd við það
sem gerðist í húsinu enda gerði
það aldrei neinum mein.
það við okkur sem við vorum að
íeita að. Karl sagði að þetta
væru álfarnir sem væru að stríða
okkur. Þeir sætu ofan á hlutun-
um svo að við sæjum þá ekki.
Við dustuðum oft eftir þetta og
hlutirnir komu í ljós. Þetta er
eini maðurinn, sem ég hef hitt
sem hefur haft þessa skýringu á
hlutum sem hverfa."
í hrókasamræðum við látna
vinkonu
„Leikhúsdraugar? Nei, ég hef
aldrei séð neinn. Og einhvern
veginn hefur mér alltaf fundist
að hinir látnu vinir mínir úr
leikhúsinu hafi eitthvað svo
miklu meira spennandi og
skemmtilegra að fást við í eilífð-
inni en það að rápa upp og nið-
ur stigana í Iðnó,“ segir Guðrún
Asmundsdóttir leikkona.
„Hins vegar hef ég heyrt
margar og mergjaðar draugasög-
ur sem áttu að hafa gerst í Ieik-
húsinu. Ein sagan var sú að þeg-
ar Gullna hliðið var sýnt hjá
Leikfélagi Reykjavíkur einhvern
tíma milli 1940-50 gerði sú sýn-
ing slíka stormandi lukku undir
stjórn Lárusar
Pálssonar að
farið var með
hana í leikför til
Finnlands. Alda
Möller sem lék
Maríu Mey í
sýningunni lést
nokkrum vikum
eftir að komið
var heim úr
leikförinni. Var
önnur leikkona
fengin til að leika þetta tigna
hlutverk. En eins og ég heyrði
söguna fylgdi ekki nafn leikkon-
unnar sem við hlutverkinu tók
heldur það að hún hefði verið
rammskyggn og séð hluti sem
ekki öllum er ætlað að sjá. Og
var henni mikil raun að á hverri
sýningu sem hún lék sá hún
alltaf hina látnu leikkonu fyrir
framan sig á sviðinu leikandi hið
sama hlutverk. Var þetta orðið
það þrálátt að leikkonan kom að
máli við leikstjórann og sagðist
ekki halda að hún treysti sér til
að leika fleiri sýningar ef þessu
héldi áfram. Og Lárus Pálsson
sem þekktur var fyrir ýmislegt
annað en að kveða niður drauga
sást tveimur klukkustundum
fyrir næstu sýningu ganga um
sviðið í Iðnó sannfærður um að
enginn sæi til hans. Var hann í
hrókasamræðum við hina látnu
vinkonu sína og grátbað hana að
vera ekkert að þvælast fyrir þeim
á sviðinu í gerfi hinnar helgu
meyjar. „Þú gerir þetta nú fyrir
mig Alda, stúlkan er orðin
hrædd við
þetta,“ sagði
hann í bænar-
róm út í tómið.
Hafandi ekki
hugmynd um að
æringinn og vin-
, ,, , 7 7 7 7 vur hans Indriði
stutta stund blasti það Waage stóð i
. x t i • \ myrkrinu á bak
við okkur sem við vor-
„Eg var sannfærður
um að þessifullorðni
maðurhefði komið og
gert vart við sig - verið
að kveðja“...
Við dustuðum með
höndunum rétt ofan
við borðið og eftir
um að leita að.
Álfar að striða
„Hlutir gátu horfið og svo lágu
þeir fyrir framan mann eftir
svolitla stund. Eitt sinn var Karl
Aspelund búningahönnuður að
vinna með mér að stóru verkefni
og við vorum alltaf að týna ein-
hveiju. Loks sagði Karl: „Þetta
dugar ekki. Við verðum að
dusta." Og svo dustuðum við
með höndunum rétt ofan við
borðið, sem við vorum að vinna
við, og eftir stutta stund blasti
við aftasta bekk.
Hafði af tilviljun
átt erindi í leik-
húsið og orðið
vitni að særingum leikstjórans
til verndar sýningu sinni. En
hvað um það. Þessi vinarbeiðni
Lárusar yfir í annan heim hefur
hrifið. Því hin unga leikkona
fékk að leika Maríu Mey óáreitt
eftir það í hinu Gullna hliði
Davíðs Stefánssonar," segir
Guðrún og heldur áfram að rifja
upp:
Fádæma æðruleysi
„Hún Kristín okkar sem sá um
kaffið niður í Iðnó bjó yfir mik-
illi reynslu í sambandi við yfir-
náttúrulega reynslu. Þetta viss-
Þráinn Karlsson: „Við vorum búin að
leika við kertaljós allt upp í 10 mín-
útur frekar en að hætta sýningunni.
Þegar kom að þjóðsöngnum kom
rafmagnið og myndin lýstist aftan
frá.“
Guðrún Ásmundsdóttir: „Var hann í
hrókasamræðum við hina látnu vin-
konu sína og grátbað hana að vera
ekkert að þvælast fyrir þeim á svið-
inu í gerfi hinnar helgu meyjar."
Sveinn Einarsson: „Síðan voru mér
sýndar myndir afhonum og það fór
ekki á milli mála. Ég þekkti hann
strax. Það var þessi maður."
Freygerður Magnúsdóttir: „Allt í einu
upphófst hávaði frammi á smíða-
verkstæðinu eins og eitthvað væri
dregið eftir gólfinu og einhverju
skellt niður og kastað til. Ég taldi í
mig kjark og opnaði fram og kveikti.
Þar var enginn“...
Eyvindur Erlendsson um Samkomu-
húsið: „Ég fann svo sem ekki fýrir
því að það væru draugar. Það var
bara ónotatilfinning að vera einn í
þessu húsi.“
um við og reyndum mikið til að
fá hana til að segja okkur frá.
En hún varð þá bara spúkí á
svipinn og sagðist lítið þurfa að
gaspra um það. En við þyrftum
ekki að hafa áhyggjur af því að
eldsvoði grandaði Iðnó því það
væri svo vel verndað. Enda sýndi
Kristín alveg fádæma æðruleysi
þegar kviknaði í ruslakörfunni
niður í kjallara þar sem búnings-
herbergin voru. (Og eru reyndar
enn.) Hafði ein-
hver hent sígar-
ettustubbum í
fötuna sem full
var af pappírs-
þurrkum sem
leikararnir
höfðu notað til
að taka af sér
sminkið eftir
sýninguna þá
um kvöldið.
Kristín sem
hafði herbergi
uppi á efstu hæðinni í Iðnó
vaknaði við annarlega reykjar-
lykt. Brá hún sér þá bara í nátt-
sloppinn sinn og trítlaði niður í
kjallara og slökkti eldinn, fór svo
aftur upp á háaloft og hélt
áfram að sofa. Horfðum við með
aðdáun á matseljuna okkar dag-
inn eftir. „Cool“, sagði einn af
ungu leikurunum við hana. „Og
varstu ekkert hrædd?“
„Nei,“ sagði Kristín fálega og
rétti honum brauðsneið með
hangikjeti og gaf ekkert meira út
á það. En við hin litum hvort á
annað og vorum sannfærð um
að hún hefði komið af stað ein-
hveiju annars heims
Securitaskerfi áður en hún lagð-
ist aftur til svefns þessa örlaga-
ríku nótt.
Og morgun einn þegar við
komum á æfingu og settumst
upp í „Kringlu11 til Kristínar að
fá smá kaffisopa. (Stóra hring-
laga borðið uppi í eldhúshorn-
inu í Iðnó var alltaf kallað
Kringlan) Vorum við mjög slegin
og sögðum
Kristínu þær
fréttir að Har-
aldur Björnsson
hefði dáið þá
um nóttina.
„Það þykir mér
skrýtið," sagði
Kristín. „Hann
kom hingað í
morgunkaffi til
mín klukkan
átta í morgun
eins og hann er vanur.
hann mergjaða sögu úr einu
sögufrægasta leikhúsinu á Norð-
urlöndum, leikhúsinu í Þránd-
heimi, sem reist var árið 1834.
Fyrir 25 árum var Sveinn í leyfi
sem Þjóðleikhússtjóri og hafði
tekið að sér að setja upp Kristni-
hald undir jökli eftir Halldór
Laxness í þessu leikhúsi. Hann
fór gjarnan snemma niður í leik-
hús, settist inn í salinn og ákvað
hvernig hann vildi hafa æfing-
arnar. Þennan
dag var mein-
t , . 7 ' n • ingin að prófa
Þu genrþetta nufynr áhnf mynd-
migAlda,stúlkaner vorpu og gera
orðin hrædd við
þetta, “ sagði hann í
bænarróm útí tómið.
vinstra megin,
„Það þykirmérskrýt-
ið“... „Hann kom
hingað í morgunkafþi
til mín klukkan átta í
morgun eins og hann
ervanur.“
Brugðust samtímis við
Sagt er að draugur sé í Þjóðleik-
húsinu en ekki er vitað til þess
að neinn hafi séð hann eða orð-
ið var við síðustu árin eða ára-
tugina. Mönnum ber ekki held-
ur saman um hvort hann gangi
aftur í húsinu vegna þess að ein-
hver hafi orðið fyrir slysi við
byggingu hússins eða hvort
draugurinn sé breskur að upp-
runa, frá tíma breska hersins í
húsinu í stríðinu. Sveinn Ein-
arsson hefur oft starfað í Þjóð-
leikhúsinu en aldrei séð þar
draug. Einu sinni hefur hann þó
orðið var við „eitthvað" og það
var þegar hann var að æfa leikrit
með Þóru Friðriksdóttur
leikkonu. Hann segir að þeim
hafi iðulega þótt einhver láta
vita af sér á æfingum.
„Það var ekki bara einhver
ímyndun vegna þess að við lit-
um alltaf samtímis til baka. Ég
held að þar hafi verið á ferðinni
Lárus Pálsson og Inga Þórðar-
dóttir en ég get ekki sannað það.
Eitthvað var það vegna þess að
annars hefðum við ekki bæði
brugðist við samtímis," segir
hann.
En þótt Sveinn hafi aldrei séð
draug í Þjóðleikhúsinu kann
tilraunir með að
varpa texta upp
á mynd á milli
atriða. Sveinn
gekk inn í sal-
inn um mið-
dyrnar og rakst
á mann í
næstysta sætinu
baðst afsökunar
og færði sig í næsta sæti.
„Það var bannað að nokkur
færi inn á æfingar aðrir en þeir
sem voru að vinna í húsinu
nema með mínu Ieyfi og ég
þekkti starfsmennina alla með
andliti, ef ekki með nafni. Ég
sagði: „Ég er kominn, við getum
byrjað," og það var slökkt í saln-
um. Ég hugsaði með mér: Ég er
ekkert að gera mig merkilegan
við þennan mann, hann langar
greinilega að sjá hvemig við ger-
um þetta tæknilega atriði. Svo
man ég að ég kíkti einu sinni til
baka og enn sat maðurinn. Ég
hugsaði með mér: Það er aldeil-
is að hann hefur áhuga. Eftir 20
mínútur vorum við búin, við
ræddum málið og svo var þetta
orðið gott. I Iokin spurði ég svo
ljósadeildina hvaða maður hefði
setið þarna. Þeir sögðu: „Hvaða
maður? Bölvuð vitleysa. Það
hefur enginn verið hér.“ „Jú,“
sagði ég. „Það var maður þarna
en það skiptir engu máli.“
Ljósamenn-
irnir óttuðustu
að Sveinn væri
farinn að sjá of-
sjónir en hann
var harður á því
að maður hefði
setið á þessum
tiltekna stað í
salnum og ætl-
aði að láta mál-
ið útrætt. Þá
spurði gamall
starfsmaður ljósadeildarinnar
hvar maðurinn hefði setið og
þegar honum var bent á það
sagði hann að þetta hefði verið
gamli leikhússtjórinn þeirra.
Forsaga málsins er sú að á
stríðsárunum voru starfsmenn
leikhússins að vinna í neðan-
jarðarhreyfingunni, bæði leikar-
ar og tæknilið. Þeir höfðu sendi-
tæki uppi á loftinu, þar sem
Ieikmunirnir voru geymdir, og
voru að senda fréttir til London
á milli þess sem þeir fóru niður
á svið að sinna sinni list. Þjóð-
veijar komust að því að sendi-
tækið hlyti að vera í leikhúsinu.
„Menn finna yfirleitt aldrei
neitt í leikmunageymslum,
hvorki það sem á að finna né það
sem á ekki að finna, og þeir
höfðu ekki fundið senditækið.
Svo misstu þeir loksins þolin-
mæðina, tóku leikhússtjórann,
sem var að æfa í Villiöndinni, og
skutu hann. Hann er þjóðhetja í
Noregi,“ segir Sveinn. „Leikhús-
stjórinn hafði þann sið, sem ég
þekki frá mínum leikhússtjóra-
ferli, að lauma sér inn í sal ef
hann átti stund aflögu og sat
alltaf í þessu sæti, næstyst á
þessum bekk. Síðan voru mér
sýndar myndir af honum og það
fór ekki á milli mála. Ég bekkti
hann strax. Það var þei ður.“