Dagur - 31.12.1999, Qupperneq 3

Ð^ur
FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 1999- 19
Allt á leið
til betrí vegar?
„Með hroka sínum og slælegum vinnubrögðum hefur ríkisstjórnin ekki aðeins
brugðist í umhverfismálum heldur hefur hún einnig komið í veg fyrir víðtæka
sátt um uppbyggingu atvinnulífs og byggðar á Austurlandi."
Við höfum um
nokkurra ára
skeið búið við
mikla efnahags-
lega hagsæld og
árið 1999 er þar
engin undantekn-
ing. Það reyndist
okkur gott á flest-
um sviðum þjóð-
lífsins. Þjóðar-
tekjur héldu áfram að vaxa, kaup-
máttur launa jókst, flestar greinar
atvinnulífsins blómstra og at-
vinnuleysi er tiltölulega lítið. Við
skipum okkur á bekk meðal rík-
ustu þjóða heims. Við sjáum
merki þessarar auknu velsældar
víða, meðal annars í auknum
framkvæmdum og verulega auk-
inni einkaneyslu. Aldrei hafa önn-
ur eins ósköp af vöru selst fyrir
jólin segja kaupmenn og bæta því
við, að nú horfi almenningur ekki
eins í aurinn og áður. Fólk kaupir
dýrari vöru og peningarnir
streyma inn og út úr ríkiskassan-
um. Svigrúm til að standa vel að
rekstri ríkisstofnana hefur sjaldan
eða aldrei verið meira.
Það mætti því ætla, að eftir
nokkurra ára hagsæld væri hér
allt á leið til betri vegar. Lokið
væri við að búa svo um hnútana
að tiltölulega auðvelt sé nú að
mæta samdrætti eða áföllum sem
framtíðin kann að bera í skauti
sínu. Að góðærið hefði verið not-
að til að draga úr misrétti og jafna
kjör fólksins í landinu. En er það
svo? Þessari spurningu verður því
miður að svara neitandi um ára-
mótin eins og svo oft áður á sam-
bærilegum tímamótum. Á síðustu
mánuðum þessa árs sem nú er á
enda runnið hafa víða sést merki
þess, að við höfum ekki notað
tímann á réttan hátt né þá mögu-
leika sem vöxtur efnahagslífsins
hefur fært okkur. Viðskiptahall-
inn hefur stóraukist, skuldir
heimilanna vaxið verulega, verð-
bólgan hækkað og dregið úr
kaupmætti launa. Misréttið hefur
aukist þannig að þeir sem mest
áttu fyrir hafa borið meira úr bít-
um á undanförnum árum en þeir
sem minnst höfðu. Aðgerðir
stjómvalda hafa ráðið mestu um
vaxandi misrétti í þjóðfélaginu.
Það er vandasamt verk að
stjórna ríkisfjármálum þegar að
kreppir í þjóðarbúinu. En það er
ekki síður vandasamt þegar vel
árar og búa þarf í haginn fyrir
framtíðina. Undir þessum vanda
hefur ríkisstjórnin ekki staðið og
hrugðist þar með hlutverki sínu.
Fyrir rúmu ári síðan vöruðu okk-
ar helstu efnahagssérfræðingar
við slæmunt afleiðingum af
stefnuleysi ríkisstjórnarinnar í
stjórn Ijármála. Fulltrúar stjórnar-
andstöðunnar á Alþingi tóku í
sarna streng við afgreiðslu Ijárlaga
fyrir árið 1999, en allar aðvaranir
voru hundsaðar. Ríkisstjórnin og
fylgdarlið hennar voru á eyðslu-
ilippi í aðdraganda kosninga og
þeim tókst að telja þjóðinni trú
um að ekkert ógnaði stöðugleik-
anum margumrædda. Blekking-
unum var trúað og stjórnarflokk-
arnir fengu áfram umboð til að
stjórna landinu. Og áfram voru
allar viðvaranir hundsaðar. Af-
greiðsla fjáraukalaga fyrir árið
1999 og fjárlaga fyrir árið 2000
lýsa ótrúlega miklu ábyrgðarleysi.
Þrátt fyrir vaxandi þenslu og verð-
bólgu er haldið áfram og í vaxandi
mæli að eyða fyrirhyggjulaust.
Tekjuafgangur ríkissjóðs er vissu-
lega meiri en áður og sama er að
segja um tekjur hans, en þeir
möguleikar sem skapast hafa til
að endurskipuleggja ríkisrekstur-
inn, draga úr misrétti og bæta af-
komu ríkissjóðs enn meir eru ekki
nýttir. Þörfin fyrir aðhaldssöm
fjárlög til að slá á þensluna var
hundsuð og ábyrgðinni velt yfir á
komandi kjarasamninga. Þar skal
aðhaldinu beitt. Horft er fram hjá
því, að besta leiðin til að sporna
gegn verðbólgu og viðskiptahalla
er að nota ríkisfjármálin til að
stuðla að stöðugleika. Það er öll-
um að verða ljóst að ríkisstjórnin
hefur brugðist þessu hlutverki
sínu á liðnum árum.
Ríkisstjómin
axlar ekki ábyrgð
Launafólk hefur allan þennan
áratug frá þvf kjarasamningar
voru gerðir árið 1990 lagt sitt af
mörkum til að viðhalda stöðug-
leika í efnahagsmálum. Um það
er ekki deilt, en það er fráleitt að
ætlast til þess nú að launafólkið
axli þessa byrði áfram á meðan
ríkisstjórnin firrir sig allri ábyrgð
og ógnar stöðugleikanum með
stefnulausum aðgerðum sínum.
Niðurstaða komandi kjarasamn-
inga mun auðvita ráða miklu um
stöðugleika efnahagslífsins.
Meira máli skiptir þó hvernig
haldið er á ríkisfjármálum og þess
vegna er óviðunandi að ríkis-
stjórnin skuli ætla að velta öllum
vanda yfir á aðila vinnumarkaðar-
ins í stað þess að axla sína ábyrgð.
Það er augljóst að komandi
kjarasamningar verða mjög erfið-
ir. Verðbólgan hefur rýrt kaup-
mátt launa verulega á síðustu
mánuðum þessa árs. Launahækk-
anir hafa orðið mun meiri meðal
opinberra starfsmanna en á al-
menna vinnumarkaðnum. Upp-
sveiflu atvinnulífsins gætir mun
meira í launum fólks á höfuð-
borgarsvæðinu en í dreifðum
hyggðum landsins þar sem við
samdrátt er að etja á mörgum
sviðum atvinnulífsins og í veittri
þjónustu. Nauðsynlegt er að bæta
verulega kjör þeirra sem Iægstar
hafa tekjurnar nú, bæði á al-
menna vinnumarkaðnum og
meðal opinberra starfsmanna.
Það verður að nást sátt um að
bæta kjör þessara hópa meira en
annarra. Mikilvægi þess er aug-
Ijóst þegar horft er til opinberra
talna sem sýna svo ekki verður
um villst, að aðgerðir stjórnvalda
á síðustu árum hafa korhið illa
niður á kjörum þessa fólks, ekki
síst breytingar á skattkerfinu, og
orðið til þess að tekjumunur í
þjóðfélaginu hefur aukist veru-
lega. Fjölskyldur með þunga
framfærslubyrði, sérstaldcga ungt
barnafólk sem er að koma sér
þaki yfir höfuðið og vinnur mikið,
eiga við erfiðleika að etja vegna
svokallaðra jaðarskatta og ýmissa
vafasamra aðgerða stjórnvalda.
Þjóðfélag okkar verður varla talið
vera Ijölskylduvænt um þessar
mundir. Kjarasamningarnir hljóta
að snúast um þessi atriði og
reyndar mildu fleiri sem lúta að
eðlilegri leiðréttingu á heildar-
kjörum þeirra hópa sem minnst
hafa handa á milli og þeirra sem
bera þunga framfærslubyrði.
Vanda sem m. a. á rætur að rekja
til óstjómar í ríkisfjármálum og
velt hefur verið yfír á herðar
þessa fólks um langt skeið. Vanda
sem stafar af þeirri skýru og með-
vituðu stefríu stjómvalda að auka
tekjumun í þjóðfélaginu.
Byggðaþróun
og ran aldarinnar
Verkefnin eru mörg sem bíða
okkar á næsta ári. Þróun byggðar
í landinu hefur verið skelfileg á
liðnum árum og þar á stjórnkerfí
fiskveiða stóran hlut að máli.
Slæm áhrif kvótakerfisins á byggð
í Iandinu og aðrir ágallar þess
voru viðurkenndir af öllum
stjórnmálaöflum fýrir kosningarn-
ar í vor og úrbótum lofað, en af
mismiklum heilindum. Fáir mót-
mæltu því að verið væri að færa
veruleg auðæfi frá almenningi til
fárra útvaldra aðila. Jafnvel til
einstaklinga sem aldrei hafa ná-
lægt sjávarútvegi komið. Talað var
um rán aldarinnar og ábyrgð
stjómvalda á því. A þessu átti að
taka, en nú virðist ljóst að stjóm-
arflokkamir tveir beittu þjóðina
blekkingum fyrir kosningar. Vilji
til breytinga er enginn þegar á
reynir. Þeir voru heldur ekki ófáir
sem bentu á nauðsyn þess að
fram fari endurskoðun á kvóta-
kerfínu frá grunni með tilliti til
þeirra markmiða sem sett voru
þegar kerfið var tekið upp: vernd
fiskistofna og hagræðing í sjávar-
útvegi. Ekki bólar þó á raunveru-
legum vilja stjórnarflokkanna til
að endurskoða kerfið í Ijósi
reynslunnar. Loforðin voru ekki
mikils virði.
Snúa þarf byggðaþróuninni við
og til þess þarf ekki aðeins að
endurskipuleggja stjórnkerfí fisk-
veiða heldur þarf einnig að styrkja
annað atvinnulíf með aðgerðum
stjórnvalda sem og grunnþætti fé-
lagslegrar þjónustu. Tryggja þarf
m.a. jafnrétti til náms og heilsu-
gæslu, en á því er misbrestur. Hið
opinbera þarf að styðja við bakið
á þcim aðilum sem eru af veikum
mætti að byggja upp atvinnu á
landsbyggðinni og tryggja þeim
eðlilegt starfsumhverfí. I því felst
ekki síst að draga úr þeim mis-
mun sem nú ríkir hvað varðar
eðlilegan og jafnan aðgang að
áhættufjármagni, rafmagni og
fjarskiptakerfí iandsins. Það verð-
ur að gera fólki kleift að nýta þau
tækifæri sem bjóðast.
Tína rusl og planta tijám
Umhverfismálin hafa verið mikið
til umræðu á undanförnum mán-
uðum í tengslum við eina stóra
og umdeilda framkvæmd, Fljóts-
dalsvirkjun, sem dregið hefur
fram ófagra sýn á vinnubrögð rík-
isstjórnarflokkanna. Harkalegar
deilur hafa risið, sem koma hefði
mátt í veg fyrir ef stjómvöld
hefðu staðið eðlilega að málum
og undirbúið viðkomandi fram-
kvæmd í samræmi við ríkjandi
leikreglur á sviði umhverfismála.
Með hroka sínum og slælegum
vinnubrögðum hefur ríkisstjórnin
ekki aðeins brugðist í umhverfís-
málum heldur hefur hún einnig
komið í veg fyrir víðtæka sátt um
uppbyggingu atvinnulífs og
byggðar á Austurlandi. Það ber
auðvitað að þakka f'yrir hvert það
mál sem vekur almenning til um-
hugsunar um stöðu umhverfis-
mála hér á landi. En ég verð að
viðurkenna að ég varð hugsi þeg-
ar niðurstöður úr nýlegri skoð-
anakönnun sýndu að yfír 70%
landsmanna telja að staða um-
hverfismála sé góð hér á landi í
lok aldarinnar. Hveiju skiiaði
þessi mikla umræða ef þetta er
rétt niðurstaða og skilningur
þjóðarínnar á þessum mikilvæga
málaflokki? Það er staðreynd að
við stöndum langt að baki öðrum
þjóðum í þessum efnum. Við
erum vissulega nokkuð dugleg að
tína rusl og planta trjám, en um-
hverfísmál snúast um svo miklu
meira. Þau snúast um virðingu
fyrir náttúru landsins okkar og
þess lífríkis sem þróast hefur hér
við erfiðar aðstæður og skapað
hin margvíslegu vistkerfi til lands
og sjávar. Við leggjum okkur fram
við að varðveita íslenska tungu
þótt fáir tali hana í heiminum,
reynum að tryggja eðlilega þróun
hennar og takmörkum crlend
tökuorð. Með sama hætti ber
okkur að horfa til náttúrunnar í
stað þess að tala um hana sem
ónýt klæði sem víkja eigi fýrir er-
lendum fatnaði, sama hvers eðlis
hann er og sama hvaðan hann
kemur. Umhverfismál snúast um
sjálfbæra þróun sem felur m.a. í
sér að settir verði grænir mæli-
kvarðar á flestar ákvarðanir okkar,
efnahagslegar sem aðrar, og öfl-
uga fræðslu. Á þessu sviði eigum
við langt í land. Setja þarf skýrari
leikreglur og tryggja að eftir þeim
sé farið! Kröfurnar til okkar á
þessu sviði munu aukast verulega
á næstu öld og tími til kominn að
sinna vel þessum mikilvæga
málaflokki.
Jöfnuður og réttlæti: kjör-
orð á nýrri old
Nýlegur samanburður á kjörum
þeirra sem háð eru elli- og ör-
orkulífeyri hér á landi og erlendis
sýnir skýrt að velferðarkerfið okk-
ar svokallaða stenst ekki saman-
burð við velferðarkerfi frændþjóð-
anna. Það sama gildir þegar
greiðslur til barnafólks eru skoð-
aðar vegna þeirra skerðinga sem
beitt er á slíkar greiðslur hér. Við
hljótum að taka undir réttmætar
kröfur um að úr þessu verði bætt.
Ekki þó með því að taka upp
óbreytt þau kerfí sem hinar Norð-
urlandaþjóðirnar eru með, heldur
með því að laga það kerfí sem við
höfum byggt upp. Sníða af því
annmarkana sem eru þekktir og
bent er á í vandaðri skýrslu Stef-
áns Ólafssonar sem nýlega var
birt. „Islenska leiðin" er þekkt og
vel skilgreind og óþarfi að skipa
fleiri nefndir til að athuga málið.
Nefndirnar eru nú þegar orðnar
of margar og tími kominn til að
framkvæma.
Mig minnir að um síðustu ára-
mót hafi flestir þeir sem gerðu
árið upp í rituðu máli og greindu
helstu verkefni sem framundan
væru, hafí nefnt vaxandi eitur-
lyíjaneyslu sem eitt alvarlegasta
vandamálið sem blasti við þjóð-
inni. Það hefur síður en svo dreg-
ið úr þessum vanda á liðnu ári og
nauðsyn fyrir sameiginlegt átak
allra til að snúa þessari skaðlegu
þróun við. Og enn hefur ekki ver-
ið leyst úr alvarlegum skorti á
meðferðarheimilum fýrir fíkni-
efnaneytendur, ekki síst fyrir börn
og unglinga. Vinna þarf að því að
forcldrar þessara ungu sjúklinga
öðlist sama rétt í tryggingakerfinu
og foreldrar annarra veikra barna
og er þar ekki um neina ofrausn
að ræða.
Það er hægt að nefna mun
fleiri mikilvæg verkefni sem bíða
úrlausnar og ekki hefur verið tek-
ið á þrátt fýrir góða afkomu þjóð-
arbúsins á síðustu árum. Öll
þessi verkefni kosta peninga, en á
þeim vanda má taka með breyttri
forgangsröðun verkefna þannig
að ekki verði um aukin útgjöld
ríkissjóðs að ræða. Abyrg fjár-
málastjórn felur í sér endurmat á
hlutverki ríkisins með áherslu á
félags-, mennta- heilbrigðis- og
umhverfismál. Einstök gæluverk-
efni verða að hverfa sem og ýmsir
aðrir þættir í ríkisrekstri sem bet-
ur eru komnir annarsstaðar í takt
við brcytta tíma. Samfylkingin er
stjórnmálaafl sem mun vinna að
úrbótum á öllum þeim sviðum
þjóðlífsins sem ég hef nefnt hér.
Við hvetjum landsmenn til að
taka þátt í þeirri baráttu með okk-
ur um leið og við óskum þess að
næsta ár megi færa Islendingum
gleði, gæfu og réttlátari skiptingu
þess auðs sem þetta gjöfula land
færir okkur.