Dagur - Tíminn Akureyri - 27.05.1997, Page 3

jiOagurÁIImtmn
Þriðjudagur 27. maí 1997 -15
Betmer
Aö halda margar
frillur var stöðu-
tákn auk þess sem
frillulífið, eins og
hjónabandið, var
vopn í valdabarátt-
unni. Höfðingjar
þurftu að hugsa
sinn gang þegar
kirkjanfór að halda
heilagleika hjóna-
bandsins á lofti.
Auður G. Magnúsdóttir
sagnfræðingur hélt á
sunnudaginn fyrirlestur
hjá Oddafólaginu um frillulíf á
12. og 13. öld, á
ráðstefnu sem
helguð var
minningu Jóns
Loftssonar.
Auður er í dokt-
orsnámi í
Gautaborg í
Svíþjóð en er
núna heima í
barneignarfríi.
„Heistu
heimildirnar
um frillulíflð
eru Sturlunga,
biskupasögur
og lögbækurnar, Grágás og
Jónsbók en síðan hef ég líka
notað íslendingasögurnar. Ég
hef verið að bera frillulífi þessa
bóka saman við frilluh'fi höfð-
ingja í Evrópu.“ Auður segir
muninn helst þann að frillulífi
viðgangist lengur hérlendis og
að kirkjan hafi minni ítök.
Skilgreiningin á frillulífi
breytist með kenningum kirkj-
unnar um heilagt hjónaband.
Pá kemur til greinarmunurinn
á hórdómi og frillulífi. Hórdóm-
ur er þegar giftir menn hafa
frillur og þar með eru þeir að
fremja bannlýsingabrot, en
frillulífi er þá samband tveggja
ógiftra einstaklinga.
Bandamaður í héraði
Kirkjan var lengi umburðarlynd
gagnvart frillulífi á meðan hór-
dómsbrot voru litin mjög alvar-
legum augum. „Þetta setti strik
í reikninginn hjá íslenskum
höfðingjum sem vildu gjarnan
eiga margar konur því það var
stöðutákn auk þess sem hjóna-
bandið og
frillulífið voru
pólitísk vopn í
valdabarátt-
unni. Þannig
voru stór-
bændadætur
oft frillur og
því styrkur fyr-
ir höfðingjann
og bóndann að
samband væri
þarna á milli.“
Svo virðist
sem höfðingjar
á þessum tíma
verði að velja á milli giftingar
eða að halda frillur. „En ef þeir
fengu sérlega fínt kvonfang,
eins og t.d. Sturla Sighvatsson
Staða frilla var
mismunandi en
það að vera frilla
var ekki neikvcett
og þýðir hin elsk-
aða ífornger-
mónsku.
Snorri Sturluson var ötull hjónabandsmiðlari, bæði fyrir sjálfan sig og
aðra. Hér er hann á ferð frá Odda í fylgd með Sólveigu Sæmundsdóttur,
sem sagt er að Snorra hafi þótt gaman að ræða við. Hún giftist síðar
Sturlu Sighvatssyni.
LÍFIÐ í LANDINU
að vera ptóðs
manns
ItjOOS
jritta...
sem giftist Sólveigu
dóttur Sæmundar
Jónssonar í Odda, þá
sendu þeir oftast frill-
urnar frá sér. En við
vitum ekkert hvort
Sturla sleit samband-
inu við frillu sína.
Snorri Sturluson gift-
ist líka Hallveigu
Ormsdóttur sem var
ríkasta kona á íslandi
en annars var Snorri
þekktur fyrir að eiga
mörg óskilgetin börn.
Þeir virðast því velja
þarna á milli. Sæ-
mundur og Ormur
bróðir hans í Odda
giftust hvorugir en
höfðu margar frillur
og losnuðu við barátt-
una við kirkjuna sem
pabbi þeirra Jón
Loftsson lenti hins
vegar í.“
Búfjárlífi Jóns
djákna
Á sunnudaginn að
Laugalandi í Holtum
voru nokkrir fyrir-
lestrar haldnir á ár-
legri Oddastefnu sem
var að þessu sinni
helguð minningu
höfðingjans og djákn-
ans Jóns Loftssonar.
„Jón var frægur fyrir
frillulífi en sérstak-
lega vegna þess að
frilla hans var systir
Þorláks Þórhallssonar
biskups sem var að
reyna að bæta sið-
ferði landsmanna.
Hún hét Ragnheiður
og ólst upp með Jóni í
Odda og er sagt í
Oddaverjaþætti að
þau hafi elskast frá
barnæsku. Jón giftist
annarri konu en hólt
Ragnheiði heima hjá
sér og fékk þar með
kirkjuna upp á móti
sér. Þetta var kallað búíjárlífi af
erkibiskupi, að hafa þær báðar
í Odda.“
Endirinn var sorglegur. Bisk-
upinn reyndi að koma þeim í
sundur og inn blandast deilur
um staðamál. Á endanum
bannlýsti Þorlákur helgi þau
bæði og Jón gafst upp eftir
nokkuð þóf og fór með Ragn-
heiði í Þórsmörk og var með
henni þar í nokkra daga áður
en hann sendi hana frá sér.
Skömmu seinna er hún gift
austmanni það fer engum sög-
um af hennar líðan en Jóni var
missirinn sár.
Friðlar Þórdísar
Frillurnar voru af lægri stéttum
en þær gátu verið stórbænda-
dætur eða af goðaættum, þó
ekki dætur goða. Staða þeirra
var mismunandi en það að vera
frilla var að sögn Auðar ekki
neikvætt og þýðir hin elskaða í
forngermönsku. Kirkjan og bar-
áttan fyrir heilögu hjónabandi
hleður síðan neikvæðri merk-
Auður G. Magnúsdóttir, sagnfræðingur, er að Ijúka doktorsritgerð um frillulífi á íslandi
á 12. og 13. öld sem hún vinnur við Gautaborgarháskóla. Mynd: Pjetur
ingu á orðið. „í Jónsbók eru þá
orð eins og frillusonur og frillu-
dóttir hlaðin neikvæðni."
Síðan eru dæmi þess
að konur hafl haldið
friðla og nefnir Auður
Þórdísi Snorradóttur og
frásögnina í íslendinga-
sögu. „Ilún fékk sér tvo
friðla eftir að maður
hennar Þorvaldur
Vatnsfirðingur var veg-
inn og þrátt fyrir að
Snorri Sturluson reyndi
að fá hana heim til að
gifta hana í annað
sinnið. Hún fékk sér tvo
elskhuga, annan giftan
og hinn ógiftan og átti
með þeim báðum
börn.“
Er gaman að liggja
yfir frillulífi á 12. og 13.
öld?
„Já, það er mjög
skemmtilegt en ég er
búin að vera svo lengi í
þessu að ég er að fá nóg
og valdi því að íjalla um
einhleypinga á stóra
söguþinginu sem hcfst núna á
miðvikudaginn. “
-mar
Ef til vill hefur Eysteinn erkibiskup álitið að
búfjárlífi íslenskra höfðingja væri eitthvað
þessu líkt. Og víst er að veislur þjóðveldis-
hetjanna hafa oft orðið æði fjörugar.