Dagur - Tíminn Reykjavík - 04.01.1997, Blaðsíða 11

jDctgur-Œimhtn
ÞJÓÐMÁL
Laugardagur 4. janúar 1997 -11
Keimaramenntun, kennslu-
fræði og fagþekking
Baldur
Sigurðsson
lektor við KHÍ
skrifar
S
umræðum að undanförnu
um skólamál hefur talið
m.a. borist að menntun
kennara. Einkum hefur verið
staldrað við hlut uppeldis- og
kennslufræði í þeirri menntun
og margir haldið því fram að
hann væri of mikill. Áður en
lengra er haldið í þessari um-
ræðu er rétt að gera sér grein
fyrir hversu mikill þessi hlutur
er. Stuðst verður við Kennslu-
skrá fyrir almennt kennaranám
skólaárið 1996-1997 frá Kenn-
araháskóla íslands.
Kennaramenntun í
Kennaraháskóla
íslands
Menntun kennara er bundin af
lögum nr. 48/1988 um lög-
verndun á starfsheiti og starfs-
réttindum grunnskólakennara,
framhaldsskólakennara og
skólastjóra. Almennt nám
grunnskólakennara er þriggja
ára nám, eða 90 námseiningar,
og þar af kveða lögin á um
hvernig 60 einingum skuli var-
ið: Grunnskólakennarar skulu
hafa „ eigi fcerri en 30 einingar"
í uppeldis- og kennslufræði og
„eigifœrri en 30 einingar" í val-
grein. Þriðjungur námsins
ræðst af námsskipan þeirra
stofnana sem mennta kennara.
Hvert námsár er 30 kennsluvik-
ur og talið hæfilegt að nemend-
ur ljúki 30 einingum á ári (Þeir
lesendur, sem óvanir eru að
tala um „einingu“ í námi, geta
notað orðið „vika“ í staðinn).
Náminu við Kennaraháskól-
ann er skv. lögum skipað í þrjá
meginþætti: Almennar uppeld-
isgreinar, kennarafrœði og kjör-
svið. Á kjörsviði kynnast nem-
endur viðfangsefnum og vinnu-
brögðum í einni list- og verk-
grein eða tveimur bóklegum
greinum, og því hvernig þessar
greinar eru kenndar í skólum.
Uppeldisgreinar og kennara-
fræði eru „samtals um 60 ein-
ingar“, en kjörsvið „allt ab 30
einingar“, svo vitnað sé til bls.
19 í kennsluskrá (leturbreyting-
ar mínar).
Á kjörsviði er tveggja kosta
völ. Annaðhvort velja nemend-
ur eina list- og verkgrein til 30
eininga (heimilisfræði, íþróttir,
myndmennt, srníðar textíl-
mennt eða tónmennt) eða tvœr
bóklegar greinar, hvora um sig
til 15 eininga (dönsku, eðlis- og
efnafræði, ensku, félagsfræði og
sögu, íslensku, kristinfræði,
landafræði, líffræði eða stærð-
fræði).
Hvar eru mörkin milli
kennslugreinar og
kennslufræði hennar?
Háskóli íslands menntar kenn-
ara til kennslu á framhalds-
skólastigi samkvæmt sömu lög-
um og Kennaraháskólinn, sem
kveða á um „eigi færri en 30
einingar í uppeldis- og kennslu-
fræði" til þess að nemandi verði
gjaldgengur kennari. í Háskól-
anum er námið samt með allt
öðrum hætti. Auk þriggja ára
(90 eininga) náms til BÁ- eða
BS-prófs í aðalgrein og auka-
grein, verða háskólanemar að
taka 30 einingar í kennslufræði
til kennsluréttinda. Sérnámið er
alfarið fræðilegt nám í sér-
greinum, en uppeldis- og
kennslufræðin tekur jafnt til æf-
ingarkennslu sem kennslufræði
greinanna. Skilin milli uppeldis-
og kennslufræði og annarra
þátta námsins eru því mjög
skörp.
Sé nú reynt að draga sömu
markalínu gegnum kennsluskrá
Kennaraháskólans milli uppeld-
is- og kennslufræði annars veg-
ar og fræðilegs náms í sérgrein
hins vegar, reynist það miklum
erílðleikum háð.
í fyrsta lagi liggur ekki fyrir
nein afdráttarlaus skilgreining
á því hvað uppeldis- og
kennslufræði er. Hún virðist
geta spannað allt frá kenning-
um um sálarlíf og þroska, og
um hlutverk mennta í samfé-
laginu, til kennslufræði náms-
greina og glærugerðar.
í öðru lagi afmarkar skipting
námsins í þrjá meginþætti ekki
uppeldis- og kennslufræði frá
Á níunda áratugn-
um var orðið Ijóst
að þriggja ára nám
grunnskólakennara
var allsendis ófull-
nægjandi og margir
urðu til að benda á
nauðsyn þess að
lengja námið
í fjögur ár.
öðrum hlutum námsins, enda
er hugtakið „kennarafræði“ op-
ið í báða enda. Sú nasasjón,
sem nemendur fá af íslensku,
stærðfræði og list- og verk-
greinum í kennarafræðum, felst
að miklu leyti í kennslufræði
þessara greina, en er ekki
fræðilegt nám í greininni sjálfri.
í þriðja lagi deilast veiga-
miklir hlutar námsins á ólíka
þætti. Mestu munar þar um æf-
ingarkennsluna, sem deilist á
þær einingar sem ætlaðar eru
uppeldisgreinum, kennarafræð-
um og valgreinum. Af þeim 30
einingum, sem ætlaðar eru val-
grein skv. lögum, eru 4 einingar
teknar til vettvangsnáms (æf-
ingarkennslu) og ein eining er
skilgreind sem hluti lokarit-
gerðar. Þá eru eftir 25 einingar
til eiginlegrar kennslu í val-
grein, þ.e. 12,5 einingar í
hvorri hinna bóklegu greina
sem nemandi hefur kosið að
gera að sérsviði sínu.
í íjórða lagi er það svo að í
heildstæðu kennaranámi, líkt
og í Kennaraháskólanum, verða
skilin milli náms í tiltekinni
grein og kennslufræði hennar
óglögg. Nemendur nálgast við-
fangsefni sín með kennarastarf-
ið í huga og af kennsluskrá má
ráða að mörg námskeið Qalla
jöfnum höndum um fræðilegan
hluta sérgreinar og kennslu-
fræði hennar. í nokkrum bók-
legum valgreinum eru sérstök
námskeið merkt kennslufræði
greinarinnar í kennsluskrá, allt
að 4,5 einingar, en í öðrum
greinum er kennslufræðin sam-
ofin öðrum þáttum hennar. Þó
má ætla að kennslufræði í þeim
greinum sé síst minni þegar á
heildina er litið. Þá standa eftir
8 einingar, þ.e. 8 vikur, til
fræðilegrar kennslu í hvorri
bóklegri grein, en helmingi
meira í Iist- og verkgreinum.
Fjögurra ára
kennaranám
Á níunda áratugnum var orðið
Ijóst að þriggja ára nám grunn-
skólakennara var allsendis
ófullnægjandi og margir urðu
til að benda á nauðsyn þess að
lengja námið í íjögur ár, líkt og
gert hefur verið í nágranna-
löndum okkar. Sá áfangi náðist
með setningu nýrra laga um
Kennaraháskólann nr. 29/1988.
Meðan á samningu laganna
stóð lögðu kennarar og aðrir
starfsmenn Kennaraháskólans
gríðarlega vinnu í að endur-
skoða kennaranámið og bundu
miklar vonir við að Qórða árið
yrði til þess að tryggja lág-
marksmenntun kennara. Menn
voru sammála um að íjöldi ein-
inga í bóklegum valgreinum
væri gersamlega óviðunandi.
Samkomulag varð um að leng-
ing námsins kæmi nemendum
fyrst og fremst til góða í val-
greinum og vettvangsnámi, og
kveðið var á um nýja skipan
valgreina í kjörsvið sem hefði
gefið nemendum færi á að
dýpka þekkingu sína í sérgrein.
Þáverandi menntamálaráð-
herra, Ólafur G. Einarsson,
taldi sér sæma að fresta gildis-
töku laganna um eitt ár haustið
1991, fáeinum dögum áður en
kennsla átti að heflast sam-
kvæmt hinu nýja skipulagi. Það
var eins og blautri gólftusku
hefði verið slengt framan í
starfsmenn Kennaraháskólans.
í miklum flýti var námsskipan
breytt á þann veg að búið var
til nokkurs konar „stýft“ fjög-
urra ára nám til bráðabirgða.
Næsta ár var gildistöku laganna
enn frestað um tvö ár og loks
var lögunum breytt árið 1994.
Margir kostir gamla þriggja ára
námsins týndust, en ekki fékkst
fé til að gera nauðsynlegar
breytingar í samræmi við nýju
lögin, t.d. á skipan valgreina í
kjörsvið, en sú breyting var eitt
mesta framfaraspor nýju lag-
anna. Hringlið með lögin leiddi
Einboðið er að
fylgja lögum um
eigi færri en 30 ein-
ingar í uppeldis- og
kennslufræði í
menntun allra
kennara. Hitt þyrfti
hins vegar að at-
huga hvað átt er við
með uppeldis- og
kennslufræði.
til óvissu og aðgerðaleysis og
menn urðu svartsýnir á að
nokkrar endurbætur yrðu gerð-
ar á grunnnámi kennara.
Er uppeldis- og
kennslufræði of mikil
í menntun kennara?
í umræðum um skólakerfið
hafa menn verið nokkuð stór-
orðir í yfirlýsingum, m.a. um
getuleysi kennarastéttarinnar,
lélega kennaramenntun og fá-
nýti uppeldis- og kennslufræða.
Því miður hafa ýmsir góðir
pennar, s.s. Oddur Ólafsson hér
í Degi-Tímanum, notað þetta
tækifæri til að fá útrás fyrir for-
dóma si'na í garð skólakerfisins,
kennarastéttarinnar og uppeld-
isfræðinnar. í sjálfu sér er það
alvarlegt umhugsunarefni, og
jafnvel rannsóknarefni, að svo
margir virðast haldnir bældu
hatri á skólakerfinu og þeim
sem þar starfa, og fagna þegar
ráðist er á skólafólk af fáfræði
og fordómum.
Uppeldis- og kennslufræði er
órofa þáttur í heildstæðri kenn-
aramenntun, hún er sá kjarni
sem allir kennarar eiga sameig-
inlegan og það sem gerir þá að
fagmönnum. Ilins vegar eru
skiptar skoðanir um hversu
mikill hlutur hennar eigi að
vera í fjölþættu námi þar sem
tími er naumt skammtaður.
Einboðið er að fylgja lögum um
eigi færri en 30 einingar í upp-
eldis- og kennslufræði í mennt-
un allra kennara. Hitt þyrfti
hins vegar að athuga hvað átt
er við með uppeldis- og
kennslufræði. Hér hefur sú leið
verið valin að skilgreina upp-
eldis- og kennslufræði mjög
rúmt sem allan fróðleik um
uppeldi, menntun og skólastarf
sem ekki er beinlínis fræðileg
kennsla í sérgrein. Þá blasir við
að þessi fræði virðist vera ríf-
lega tveir þriðju kennaranáms-
ins í Kennaraháskólanum. Ljóst
er að töluvert svigrúm er til að
túlka lögin og skólar fullnægja
kröfum þeirra um lágmarks-
menntun kennara með mjög
ólíkum hætti. Það má því alveg
spyrja sig þeirrar spurningar
hvort námið fullnægi einnig
ákvæði fyrrnefndra laga nr.
48/1988 um „eigi færri en 30
einingar" í valgrein.