Dagur - Tíminn - 28.12.1996, Page 8

8 - Laugardagur 28. desember l')96
SOGUR 0 G SAGNIR
iDcigur-Œmmm

Samdrykkja á miðöldum. Þetta er fræg mynd úr íslensku teiknibókinni, sem varðveitt er í Árnasafni. Djöfuliinn situr hjá og bíður átekta, því hann situr um að hremma menn þegar þeir eru bún-
ir að drekka frá sér vitið.
Drykkjur miklar og glað-
vœri á jólum og nýári
Að halda glæsilegar jóla-
veislur er forn, norrænn
siður, sem var í heiðri
hafður löngu fyrir kristni og
tengdist afturkomu sólar upp
úr svartasta skammdegi. Jól og
áramót runnu saman í hátíða-
höldunum, eins og enn eimir
eftir af. Margar sagnir eru af
veisluhöldum í Noregi um jóla-
leytið fyrir og eftir að ísland fór
að byggjast. Oft drukku íslensk-
ir menn jólin í Noregi, stundum
með kóngum og undantekn-
ingalítið með höfðingjum.
Hér á landi voru jólaboðin í
heiðri höfð og létu höfðingjar
ekki illt árferði aftra sér frá að
drekka jól með stfl. í íslend-
ingabók er sagt frá því að felli-
vetur hafi verið 1226-27. Þá
féllu hundruð nauta úr hjörð
Snorra Sturlusonar í Svigna-
skarði. Þar voru nautgripirnir
aldir vegna húðanna, sem
Snorri skrifaði á. Samt hafði
höfðinginn jóladrykkju að nor-
rænum sið — og var mann-
margt, stendur í íslendingabók.
Víða sátu íslendingar veislur
og eru samkvæmissiðir Egils
Skallagrímssonar frægir víða
um lönd. En þegar hann sat
veislu á Englandi, gerði hann
sér til gamans að spúa yfir
sessunaut sinn og krækja auga
úr veislugesti. En Egill var í
engu meðalmaður og fór hvergi
troðnar slóðir, hvorki í sam-
kvæmum né annars staðar. Því
er varlegt að trúa að þessi
skemmtan hans hafi verið al-
mennur siður meðal íslendinga.
Gleðskapur fylgdi jólahátíð-
inni langt fram eftir öldum og
var ekki alltaf kristilegt and-
rúmsloft þegar kátínan tók
völdin. Minna má á dansinn í
Hruna, þegar söfnuðurinn
dansaði svo dátt í kirkjunni að
hann fór íjandans til í bókstaf-
legri merkingu. Hefur verið
mikið stuð á marínskapnum
þegar þau býsn gengu yfir.
Jólaöl ó Sogni
í Þorgils sögu skarða er dágóð
lýsing á veisluhöldum í Noregi. Þar
segir meðal annars frá jólaboði,
sem Þorgils var í í sinni fyrstu ut-
anför, þá 18 vetra gamall. Þar
kemur sögu að pilti er boðið að
sitja veislur Brynjólfs á Hváh, sem
þá var ríkastur maður á Sogni og
höfðingi ágætur, sonur Jóns stáls.
Þegar Þorgils kom að Hváli tók
Brynjólfur honum báðum höndum
og var kátur vel þegar hann setti
sveininn hið næsta sér. Um heimil-
ishætti Brynjólfs segir:
Þar voru híbýli góð og mann-
margt, löngum drykkjur míklar og
glaðvœri. Urðu bamdur misjafnt
við drykkinn.
Síðan eru nánari lýsingar á
veislusiðum og menn nefndir sem
þátt tóku í gleðskapnum.
Geirmundur hét maður, ná-
granni Eiríks skarða og frændi.
Hann hafði vingast við Þorgils, er
hann var með Eiríki, og gefið hon-
um taparöxi snarhyrnda, eigi
mikla og hið besta járn. Hann var
í jólaboði með Eiríki og drakk eigi
varlega, voru margar drykkjur og
mörg víti.
[í veislunni var drukkið eftir
fóstum reglum, og þeir sem fóru út
af laginu og brutu reglurnar, urðu
að tœma svonefnt vítishorn í refs-
ingarskyni. Það var kallað að
drekka víti. Öðru hverju hefur
gestum verið skylt að tœma horn
sín og þegar þeirri skyldu var illa
sinnt, var það kallað að drekka
víti, að maður var neyddur til að
drekka í botn, eða þá niður í stik-
il.]
Björn hét maður og var með
Brynjólfi, aldraður og hafði lengi
verið með honum, og hafði það
starf að hann gerði öl og varð-
veitti drykk hversdagslega. Hafði
hann á því grun, að Björn fœri
með rógi og hviksögum milli þeirra
Brynjólfs, og var þá heldur fátt
merð þeim. Björn var maður skap-
bráður og þóttist eiga traust ör-
uggt, en var álitinn of öfundsamur.
Eiríki var skipað hjá Bergi, þá
Geirmundi, þá sátu bœndur hver
hjá öðrum og höfðu sveit eigi all-
litla. Bergur drakk jafnan lítið, því
að hann var krankur, og skyldi því
eigi meira drekka en hann vildi og
eigi víti. Var Brynjólfur vel til
hans, þótti hann vera gegn og ó-
skapbráður. Þorgils var inn mesti
drykkjumaður og misjafnt skap-
góður við drykkinn.
Það var hið áttunda kveld jóla,
að drukkið var allra fastast. Var
þá drukkið vín er á leið. Annan
bekk sátu frelsingjar Brynjólfs [á
þessum tíma var frelsingi sama og
húskarl, þar sem þrœlahald var
fyrir löngu aflagt í Noregi á dög-
um Þorgils skarða] og tveir hirð-
menn Hákonar konungs, Árni
ívarsson og Ketill langur. Voru þar
fyrst drukknar sveitardrykkjur,
síðan slógust í hnýfddrykkjur.
Gerðust þá jlestir drukknir, þeir er
inni voru.
[í sveitardrykkju drukku allir af
sama horni, sem hver rétti öðrum.
Þegar drukkin var hnýfildrykkja
eða einmenningur, kneyfaði hver
af sínu horni, eða hnýfli, og var þá
oft lítið um samlyndi.]
Slagsmól
og önnur
drykkjulœti
Talaði Geirmundur flest um að
hann þóttist vera of settur, en þótti
sem drykkur vœri falsaður. [Að
vera of settur er eitthvað svipað
og að standa á blístri, vera orðinn
belgfullur, en að drykkur sé fals-
aður merkir að hann hafi ekki ver-
ið áfengur. Það var því sama hvað
magn vesalings Geirmundur
þambaði, hann náði ekki að verða
eins drukkinn og hann langaði til
að verða.]
Þá bar Björn ker að Geirmundi,
en hann drap við hendinni og sló
Drykkjarhorn eins og þau sem notuð voru í veislum heldri manna. Þau voru oft fagurlega útskorin og skreytt silfri
og steinum. Þá var vont að vera laminn með horni, eins og stundum kom fyrir þegar menn urðu saupsáttir.