Dagblaðið Vísir - DV - 06.01.1983, Blaðsíða 15

DV. FIMMTUDAGUR 6. JANUAR1983.
15
Menning Menning Menning
Máninn líður og
dauðinn ríður
Hrollvekjur
átta sögur
Alf reö Flóki myndskreytti
Iðunnl982
Máninn iíður og
dauðinn ríður
Fyrir nokkru sendi Iöunn frá sér
merkilegt smásagnasafn sem líklegt
er aö auögi íslenska sagnalist. Á ég
þar viö úrval þýddra hrollvekju-
sagna, átta talsins eftir sjö höfunda
úr ýmsum áttum. Fjórar þeirra
koma frá Norður-Ameríku, tvær úr
spánska heiminum, ein af Þýska-
landi og önnur frá Danmörku. Höf-
undarnir eru flestir í fremstu röö rit-
höfunda og sögumar sjálfar mark-
verö bókmenntaverk.
Hrollvekjur í skáldskap
Hrollvekjan er ekki sjálfstæö bók-
menntagrein heldur tiltekin tækni
bundin ákveöinni lífssýn og á heima í
skáldsögu sem leikriti og smásögu.
Upphafsmaður hennar í nútíma-
skilningi varmeistarinnEdgar Alian
Poe (1809—49) en í raun jós hann af
sama brunni og alþýðan hefur sótt í
sínar þjóösögur og ævintýri. Hver
man ekki eftir Djáknanum á Myrká
eöa öörum viölíka sögum?
„Nú komu þau til Hörgár og voru
aö henni skarir háar, en þegar hest-
urinn steyptist fram af skörinni lyft-
ist upp hattur djáknans aö aftan-
veröu og sá Guörún þá í höfuðkúpuna
bera. I þeirri svipan rak skýin frá
tunglinu; þámæltihann:
„Máninn líður,
dauöinn ríður;
sérðu ekki hvítan blett
íhnakka mínum,
Garún,Garún?” ”
Hrollvekjan rís af tilfinningalífi
allra alda og ef til vill hafa bestu sög-
urnar af þessu tagi mótast og geymst
á vörum fólksins í gegnum tíðina. En
þaö er merkjanlegur munur á þjóö-
sögunni og hrollvekjusögu nútímans
þrátt fyrir allt sem þræöir þær
saman. I hinni fyrrnefndu býr ógnin
utan viö manninn en sú síöarnefnda
fellir í eitt ógnvald og mannlega vit-
und þannig aö úr verður sálfræöileg
frásögn sem sækir efni sitt í óræö
Matthías Viðar
Sæmundsson
Martröð og taugaveiklun
Enginn höfundur hefur lýst hrolli
hinnar magnlausu skelfingar á
áhrifaríkari hátt en Edgar Allan
Poe. Persónur hans eru fórnarlömb
dulinna afla sem rísa þeim yfir höfuö
og fylla tilveru þeirra yfirþyrmandi
ógn. Þessi öfl eiga upptök sín í „sjúk-
legri” þráhyggju eöa „taugaveikl-
un” og taka oft á sig hlutlæga mynd.
Ognvaldurinn getur birst í líki svarts
kattar (Svarti kötturinn) eöa sam-
einast fölleitu auga í gamalmenni
(Hjartslátturinn);
„Þaö var fölleitt auga, blátt, og
var sem grá móöa lægi yfir því. I
hvert skipti, sem hann leit til mín
auganu, fór um mig ískaldur hrollur,
og þannig,—smám saman, hægt og
hægt, — óx sú löngun hjá mér aö
taka öldunginn af lífi og losa mig viö
augað í honum með þeim
hætti.”(103)
Persónan reynir aö útrýma ógn-
inni en árangurslaust því lífið sjálft
er martröö og skelfingin jafn óum-
flýjanleg og andardrátturinn.
Listrænn hryllingur
Sögumar í Hrollvckjum standa
flestar fyrir sínu og vel þaö. Nefna
má Höggnu hænuna eftir Horaio
Quiroga, sem reyndar er engin hryll-
ingssaga í þeim skilningi sem ég legg
í hugtakiö. Sagan fjallar um við-
skipti hins dýrslega og mannlega og
sækir hroll sinn í óhugnaðinn sem fá-
vitinn vekur hjá sumum. Kóngulóin
eftir Hanns Heinz Ewers er hins
vegar dæmigerð hrollvekja, sömu-
leiðis Mitre Square eftir Ulf Guö-
mundsen, Tónlist Erichs Zann eftir
H.P. Lovecraft og Gula veggfóðrið
eftir Charlotte Perkins Gilman sem
er jafnframt ein sérstæöasta ádeila á
tilfinningalega undirokun sem ég hef
lesið. Þýöingarnar eru nokkuð mis-
góöar en þó held ég aö allir megi vel
við una: Guöbergur Bergsson, Árni
Björnsson, Ingibjörg M. Alfreösdótt-
ir, Ulfur Hjörvar og Þórbergur Þórö-
arson. Þaö er ekki heiglum hent aö
endurskapa þann frásagnarseiö sem
rennt getur köldu vatni á milli skinns
og hörunds lesanda.
Myndir Alfreös Flóka eru kapítuli
út af fyrir sig. Listamaðurinn fer á
kostum og túlkar víöa á snjallan hátt
þaö andrúmsloft sem er sérstakt
fyrir hverja sögu.
Enginn hefur
lýst hrolli
hinnar magn-
lausu skelfing-
ar á áhrifarík-
ari hátt en
Edgar AUan
Poe. Hér er
myndskreyting
Alfreðs Flóka
við sögu hans,
Hjartsláttinn.
djúp mannshugans og framkaUar
þar ódáma sem soga í sig aUan veru-
leik manneskjunnar. Ofreskjur und-
irdjúpanna stíga upp á yfirboröið og
koUvarpa venjubundinni tilveru.
Skynsemin kaUar slíkt ástand sjúkt
en fyrir einstaklingnum er þaö raun-
veruleiki.
Kjarni hroUvekjunnar er ekki fólg-
inn í uppmálun viðbjóös eins og sum-
ir viröast halda heldur árekstri vit-
undarinnar og hins ókunna. Þú
hrekkur ekki aðeins viö heldur
lamast þú því hiö ókunna skelfir aU-
an mátt úr limum og vUja. AUir
kannast viö slíkar aöstæöur úr
draumum og raunar eru hroUvekju-
sögur ekki annaö en draumfarir á
bókum.
Bókmenntir
Margir hafa fengist viö aö lesa Poe
oní kjölinn meö misjöfnum árangri.
Þótt stjarna hans sem frumherja í
smásagnalist hafi nokkuð kulnaö
með árunum hefur áhugi fræði-
manna á verkum hans aukist aö und-
anförnu. Þaö er ofur skUjanlegt því
sögur hans eru frábærlega vel sniðn-
ar og áhrifaríkar. Sögur hans eiga
sér staö í undirvitundinni en eru um
leið naglfastar í veruleikanum,
hlaönar óræðri dul um leiö og sál-
fræðilegri skírskotun. Fáir hafa
þrætt einstigið á milli fantasíu og
raunsæis meö jafnsnjöllum hætti og
Poe.
I þetta safn hefur útgefandi valiö
tvær afburöasögur eftir Poe en sá
galli er á gjöf Njarðar aö báðar hafa
þær birst á íslenskri bók, þ.e. í Ólík-
um persónum eftir Þórberg Þórðar-
son áriö 1976. Skrýtiö aö útgefandi
skuli ekki hafa haft metnað til að láta
þýöa einhver verk eftir skáldiö.
LAUSSTAÐA
Staöa lektors í frönsku í heimspekideild Háskóla Islands er laus til um-
sóknar.
Laun samkvæmt launakerfi starfsmanna ríkisins.
Umsækjendur skulu láta fylgja umsókn rækilega skýrslu um vísindastörf
sín, ritsmíöar og rannsóknir, svo og námsferil sinn og störf.
Umsóknir skulu sendar menntamálaráðuneytinu, Hverfisgötu 6, 101
Reykjavík, fyrir 1. febrúar nk.
Menntamálaráðuneytiö
3. janúar 1983.
PANTANIR
Sími
13010
HÁRGREIÐSLU-
STOFAN
KLAPPARSTÍG 29
JAZZBALLETTSKÓLI
JAi
í Jazz — Modern — Classical
% ~~ ^ Technique — Show —
Pas de deux.
Kennsla hefst mánudaginn 10. jan.
Framhaldsflokkar:
Þrisvar í viku, 80 mín. kennslustund.
BARU
SUÐURVERI uppi
Framhaldsflokkar:
Tvisvar í viku, 70 mín. kennslustund.
Byrjendaflokkar:
Tvisvar í viku, 70 mín. kennslustund.
Lausir flokkar:
Einu sinni í viku, 70 mín. kennslustund fyrir fólk
meö einhverja þjálfun.
(Ballett — Dans — Fimleikar — o.s.frv.
STRÁKAR ATHUGIÐ
Sérstakir tímar í Pas de deux (Paradans með
lyftum), einu sinni í viku.
Flokkaröðun og endurnýjun skírteina
fer fram í Suðurveri, neðri sal, laugardaginn 8.
jan., sem hér segir. Framhaldsflokkar kl. 14,
byrjendur síðan í haust 15.30, nýir nemendur kl.
17.
Nemendur hafi með sér stundaskrár.
Upplýsingar og innritun
í síma 40947 alla daga
S&RON
skólinn
A/menn
framkomu- og
sn yrtinámskeið
fyrir dömur á öllum aldrí
hefjast mánudaginn 10. janúar.
Innrítun og upplýsingar í síma 39551
frá kl. 16—19 þessa viku.
Hanna Frímannsdóttir.