Dagblaðið Vísir - DV - 29.07.1983, Síða 12

12

Kókablöð eru ræktuð hvarvetna i Yngaz, sem er i austurhliðnm Andesfjalla. Torgið i þorpinu er góður þerrireltur.
Við nlðursuðu kókalaufsins verður til hið illrtemda kókaín-lyf, sem ýmsir óprúttnir einstaklingar i Bólivíu smygla
úr landi og græða vel á.
Af tveimur ástæðum hefur þjóð-
landið Bólivía — sem liggur inni í
miðri Suður-Ameríku — verið
nokkuð í heimsfréttunum síðustu
mánuði og ár. Er önnur ástæðan
stjórnarfarsleg, en vægast sagt
erfiðlega hefur gengið að halda um
stjórnartaumana í landinu á síðustu
áratugum. t þá röska hálfa aðra öld,
sem liðin er frá því að landið hiaut
sjáUstæði, hafa lúdagar ríkisstjórna
þess að jafnaði verið taldlr í mánuð-
um, ef ekki þaðau af skemmra. Hin
ástæðan fyrir því kastljósi sem
f jölmiðlar hafa beint að Bólivíu er af
öðrum toga spunnin; nefnilega gífur-
leg kóka-ræktun í landinu, en kóka
er nafn lauftegundar sem gefur af
sér hið illræmda eiturlyf kókain—og
smyglað er frá Bólivíu í stórum stil.
Þessi kókaínverslun hefur á síðustu
árum gefið tiu sinnum meira af sér
en aðrar útflutningsvörur Bólivíu
samaniagðar, og geta lesendur af þvi
séð hve þessi lögleysa er stór þáttur
af þjóðlífi Bólivíumanna.
í eftirfarandi grein um þetta
Suður-Amerikuriki sláumst við i för
með tveimur norskum blaðamönn-
um sem héldu fyrir skömmu til
landsins með það að markmiði að
kynnast aðstæðum þar og lifnaðar-
háttum landsmanna af eigin raun.
Skrif þelrra um Bóiivíu birtust í ný-
legu heftl þýska timaritsins Stern og
eru þau stytt hér lítillega í þýðingu.
Bólivíska þjóöin á met á mörgum
sviðum. Má til nefna stjómarrof,
verðbólgu, lágmark vinnulauna og
fleira.
Stjórnarskipti
kosta blóð
Langtímaáform eru ekki svo
auöveld í stjórnmálum landsins. Það
verður mönnum skiljanlegt þegar
starfsmaður í stjórnarráöinu í höf uð-
borginni La Paz dregur upp mynd af
framtíðarhorfunum af sömu sjálf-
sögöu dapurlegu vissunni og menn
sjá fyrir skammdegiö þegár vetur
gengur í garð.
Og í Bolivíu er hávetur í júlí. Þá
lengist skugginn frá ljósastólpanum
fyrir utan forsetahöllina í La Paz. I
þessum stólpa hékk lik Gualbertu
Villarroel forseta í heilt dægur eftir
að stjórn hans hafði verið brotin á
bak aftur í júlímánuði árið 1946.
Hann var myrtur, skotinn til bana á
skrifstofu sinni.
Áberandi stjórnmáiamaður í Bóli-
viu er næsta öryggislaus. Frá því
þjóðin hlaut sjálfstæði sitt, seint á ni-
tjándu öld, hafa orðið um þaö bil tvö
hundmð sinnum stjómarskipti. Og
iðulega hafa þau kostað blóð.
Því undrar menn nokkuð aö alls
era liðnir níu mánuðir frá því núver-
andi forseti landsins tók viö af
síðustu herforingjastjóm, haustið
1982, og aö hann fær enn að starfa i
friði. Þvi mun furðulegra er þetta á
bólivíska vísu aö þessi forseti er
landskjörinn og aö stjóm hans starf-
ar undir merkjum lýðræðis. Þessi
lýðræöislega kjömi forseti ber heitið
Hernán Siles Zuasco og er liðlega sjö-
tuguraðaldri.
Herinn aættir sig
við lýðræði
Varaforseti hans, vinstri sósíalist-
inn Jaime Paz Zaumora, svarar því
til hvers vegna stjóm Zuasco hefur
átt svo langa lifdaga.
„Það er rétt, að á liðinni tíð hefur
vopnum oft verið beitt í stjómmála-
deilum landsins. Nú horfir nokkuð
ööruvísi við, að því leyti að svo
virðist sem herinn, sem oftar en ekki
hefur tekið landsmálin i sínar
hendur, ætli að styöja við lýðræðið.
Vera má að það stafi ekki af þvi að
herforing jamir séu allir s vo sannlýð-
ræðislegir í hug og hjarta, heldur vil
ég ætla að þessir menn sjái sér bein-
an hag í lýðræðisfyrirkomulaginu.
Lýðræðið veitir þeim nokkra vissu
um að róttækir minnihlutahópar
landsins eiga erfiðara um vik en ella.
Reynslan hefur sýnt þeim að skærur
hafa eflst á þeim tímum þegar her-
foringjastjómir hafa verið við völd,
sem er á þeim stundum þegar æöstu
menn hersins hafa þurft aö dreifa
starfsorku sinni í það tvennt að
stjóma þjóðinni svo og hemum. Lýð-
ræðið gefur þeim að þessu leyti meiri
möguleika til þess að sinna sinu
eiginlega starfi og gefa sig þar með
minna að stjómmálum. Ef þessi trú
herforingjanna á lýðrasðinu eflist,
getur hún oröið stórt skref til styrkt-
ar þjóðlífinu og landsmálunum yfir-
leitt. En ég dreg enga dul á að þetta
getur líka farið á annan veg,” bætir
varaforsetinn við, og verður þungt
hugsi, eftir svip hans að dæma.
„I þessu sambandi verður að gera
greinarmun ó herforingjum Bólivíu
og annarra Suður-Ameríkuríkja,”
heldur Zaumora áfram. „I andstæöu
við önnur ríki álfunnar eru bólivísku
herforingjamir ekki upphafin stétt.
Þvert á móti era þeir fátækustu her-
menn Ameríku. Og viö stjómmála-
mennirnir leitumst við að hafa gott
samband og samstarf við þó. ”
Skemmdarverk
Jaime Paz Zaumora er einn af
reyndustu stjómmálamönnum Bóli-
víu sem haldið hefur lífi; hingað til.
Hann er afmyndaður í framan eftlr
flugslys í mars 1980 — en hann var
einn af sex sem komust lífs af úr því
slysi. I janúar 1981 voru átta af
helstu samstarfsmönnum hans í
vinstribyltingarhreyfingunni (Mir)
myrtir. Morðin vora framin af
óþekktum mönnum sem voru hand-
gengnir þáverandi herforingja-
stjórn. Einn voldugasti maðurinn i
þeirri stjóm var Luis Arce Gomes.
Zaumora og samferöamenn hans
höföu tekið óheillavélina á leigu hjá
honum. Líklegt þykir að samband sé
á milli morðanna á samstarfsmönn-
um Zaumora og flugslyssins sem
hann lenti í, að um skemmdarverk
Gomes hafi verið aö ræða.
Fólkiö í Bólivíu ypptir öxlum þegar
þetta flugslys ber á góma. Það kann
ekki svar við því enda fær það lítiö að
vita. Aree Gomes hélt áfram flug-
starfi sínu eftir að hann var rekinn
úr stjóminni af því að hann var
kenndur við kókaínsölu. Hann kom á
fót flugskóla að afloknum afskiptum
af landstjórninni og átti þegar best
lét ellefu flugvélar. Mikið af „flug-
námi” hans fór fram í leiðöngrum til
Kólumbíu og ferðirnar vora farnar
frá strjálbýlinu í Austur-Bólivíu —
þar sem kókalaufiö er ræktað i
stórumstíl.
Haustið 1982 fór Gomes í útlegð til
Buenos Aires. Stjómin í La Paz hefur
ekki farið fram á það að hann verði
framseldur vegna meintrar kókaín-
sölu úr landi. Hvers vegna? Astæðan
er sennilega sú að stjómmálalegur
griðaréttur hefur óhagganlega að-
stöðu í Suður-Ameríku, af grundvall-
arorsökum og vegna þess að ekki er
svo auövelt að sjá fyrir hver þarf
næst að njóta hans, ef til vill á næsta
ári, viö næsta stjórnarrof.
Gary Prado/Che Guevara
„Þeir sem era undir vopnum eru i
þann veginn að læra að lifa við Iýð-
ræðisfyrirkomulagið,” segir Gary
Prado, ofursti í bólivíska hernum.
„Eftir að hafa verið svo lengi án lýð-
ræðis er ljóst að þeir sem verða fyrir
beinum áhrifum af breytingunni
geta fundið þörf hjá sér til þess aö
andmæla. En mikill meirihluti her-
manna treystir á lýðræðislega
þróun,” fullyrðir ofurstinn.
Hann er ekkert smámenni í bóli-
vísku samfélagi, þessi Gary Prado
ofursti. I október 1967 var hann
höfuðsmaður og bar ábyrgð á bar-
dögum gegn skæraliðahópum í aust-
anverðri Bólivíu. Skæruliðarnir vora
undir stjórn einhvers þekktasta bylt-
ingarforingja sögunnar, Ernesto Che
Guevara. Það var Gary Prado sem
tók Guevara til fanga og hafði örlög
þessarar goðsagnapersónu þar með i
hendi sér. Che Guevara mátti þola
miklar pyntingar af hálfu Prado
áður en hann afhenti yfirmönnum
sinum hann, nær dauða en lífi.
Daginn eftir var haldin sýning á líki
byltingarforingjans fyrir blaðamenn
heimspressunnar.
Efnahagur í rúst
En þrátt fyrir orö þeirra Zaumora
og Prados þarf lýðræðiö í Bólivíu á
fleiru að halda en játningum. Orðin
ein duga vart til að það festi rætur i
grýttri jörð landsins. Fyrst og fremst
er efhahagsástandiö þannig að
undirstaðan getur svikið þó svo að
viljinn til umbóta sé nokkur.
Fjárhagur Bólivíu fór út um þúfur
árið 1982 ef svo má segja. A rúmu ári
var gjaldmiðillinn (pesos) felldur úr
25 pesos í 212 miðað við dollarann.
Það leiddi eftirfarandi af sér:
Allur innflutningur, eða svo til,
stöðVaðist og var ástæðan sú aö
enginn gjaldmiðill var til að kaupa
vörar fyrir. „Þetta er fyrsta mynda-
vélaverslunin sem ég hef komið í þar
sem verslunarmennirnir vilja kaupa
af mér myndavél fremur en selja
mér,” sagði Fjörtoft ljósmyndari
(annar Norðmannanna sem áður var
minnst á) þegar hann kom eitt sinn
út úr búð í La Paz í ferðinni.
Menn sem keypt höfðu bifreið með
afborgunum áður en hranið varð
ruddust inn á bílasölurnar og ógnuðu
bilasölunum þegar þeir komust að
því að mánaðarlegar afborganir,
JaUne Paz Zanmora, varaforseti
Bóltvfu, sem meöal annars er spjall-
að við i greininni hér á siðunum.
sem miðaðar voru við dollara, höföu
fimmtánfaldast í bólivískri mynt.
Laun námaverkamanns, sem era
tólf þúsund pesos á mánuöi, sýna að
þarna er um lágmarkslaun að ræða
miðað við hinn vestræna heim, eða
þrjátíu til fimmtíu dollarar á mán-
uöL
Verðbólgan 700 prósent
Verðbólgan í Bólivíu á síðasta ári
var um sjö hundrað prósent. Stærsti
peningaseöillinn er hins vegar ekki
nema 500 pesos. Og það er ekki mikil
virðing borin fyrir honum sem sést
best á því að seðlunum er vanalega
raðað upp eins og spilakortum og
þeir vafðir snæri eða þeim haldið
saman með teygjuböndum. Sérstakt
peningaveski þarf ekki til.
Paz Zaumora varaforseti segir:
„Fjárhagskreppan er að sjálfsögðu í
DV, FÖSTUDAGUR 29. JULI1983.
W-
þann veginn að brjótast út í stjórn-
málakreppu. Hún er sennilega enn
meiri hjá okkur en í öðrum löndum
Suður-Ameríku. En aðaldrættirnir
eru engu að siður hinir sömu. Sem
hrávöruútflytjandi er efnahagur
Bólivíu einkar viðkvæmur. Þar að
auki erum við augsýnilega vanþróað
land. Og það sem verra er: Sá litli
iðnaður sem fyrirfinnst í landinu er
allur i molum. Sjötíu hundraðshluta
þeirrar hrávöra sem við þörfnumst
til iönaðar verðum við að flytja inn.
En á því höfum við ekki ráð, okkur
vantar dollara. Og ef allt er nefnt i
þvi sambandi þá vantar okkur ekki
neina smápeninga heldur fimm
milljarða dollara ef dæmið á aö
ganga upp.”
Kókaínsmyglið
er það arðvænlegasta
Á einu hefur Bólivía þó hagnast —
og þá sérstaklega fáir óprúttnir ein-
staklingar — þó svo f jármál landsins
séu i kaldakoli. Sá hagnaöur felst i
ræktun kókalaufsins.
Að rækta kókablöð er í sjálfu sér
ekld ólöglegt i Bóliviu. Saklausir
bændur rækta þau í akurblettum i
snarbröttum hliðum Andesfjalla
þeim megin sem sólar nýtur best.
Þessi ræktun hefur veriö stunduö frá
ómunatíð. Að tyggja kókablöðin
dregur úr matarlyst, veitir vissa
hressingu, ekki ósvipaö og kaffi-
drykkja, en gefur lika ýmis efni svo
sem fjörefni og eggjahvituefni.
En þaö sem gerir kókaræktunina
ólöglega er sú aðferð við vinnslu
laufsins að niðursjóða þau til kókain-
gerðar. Smygl kókaínsins frá Bólivíu
nemur nú árlega frá fimm til átta
þúsund dollurum, eða sem samsvar-
ar allt að tiu sinnum hærri upphæð en
fæst fyrir aðrar útflutningsvörar
Bólivíu. Þess verður svo að geta að
verð kókaínly fsins hækkar svo marg-
falt eftir að því hefur verið komið úr
landi, þannig aö gróði hinna ólöglegu
útflytjenda er gríðarlegur. Og sá
gróöi kemur þjóðinni ekki til góöa.
Paz Zaumora varaforseti heldur
þvi fram aö um þrjátíu þúsund
bændafjölskyldur hafi aðaltekjur
sínar af kókaræktinni og viö það bæt-
ast hringverkanir af ýmsu tagi. En
það er ekki svo mikið af andvirði
kókalaufsins sem kemur Bóliviu til
góða. Mikið af fénu hafnar í öðrum
löndum af því að kókaínkóngarnir í
Bólivíu festa fé sitt í fasteignum er-
lendis eða þá þeir kaupa munaðar-
vörur sem þeir svo smygla inn í
landið þegar kókainflugvélar þeirra
snúa aftur heim úr leiööngrum
sínum. Þessarar velmegunar verða
menn varir í ýmsum myndum í þeim
bæjum Bólivíu þar sem helstu kóka-
ínhöndlaramir hafa bækistöðvar
sínar. Ein þessara borga er Santa
Cras og þar gefur að líta nýtísku vél-
hjól og gljáfægðar Mercedes-bifreiö-
ir. En mönnum er ekki óhætt að
koma of nærri eigendunum. Fylkis-
maður í einu héraða Bólivíu, þar sem
margir stórir kókaínsmyglarar hafa
hreiðrað um sig, lýsti því yfir fyrir
skömmu að i hluta umdæmisins væru
vopnaðir flokkar kókaínmanna svo
að ekki væri ráðlegt fyrir lögregluna
að sýna sig þar eða skipta sér af því
sem þar færi fram, hvað þá aðrir.
Ekki vilja allir
starfa ólöglega
Testino Ventura, í smábænúm Las
Mercedes, ræktar kóka, kaffi, sitrus-
ávexti og banana á akri í snarbrattri
hlíð i fjallinu Yungas. Hann er fús til
þess að láta taka mynd af sér með
kókanetiö sitt því að hann hefur leyfi
til kókaræktunar. Hann segist fá
greidda þrjú hundruö pesos fyrir
hvert kíló, sem landstjórnin kaupir
af honum. Ventura bætir þvi við að