Dagblaðið Vísir - DV - 07.10.1983, Blaðsíða 12

12
DV. FÖSTUDAGUR 7. OKTOBER1983.
>>
Frjálst, óháó dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjémarformaóurogútgáfusfjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóriog útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aðstoóarrrtstjóri: HAUKUR HELGASON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON.
Augtýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON;
Ritstjóm: SÍÐUMÚLA 12—14. SÍMI 86A11. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA 33. SÍMI 27022.
Afgreiósla,áskriftir,smáauglýsingar,skrifstofa: ÞVERHOLTI11. SÍMI27022.
Sími ritstjómar: 86611.
Setning, umbrot, mynda-og plötugerö: HILMIR HF„ SÍÐUMÚLA12. P rentun:
Árvakur hf„ Skeifunni 19.
Áskriftarverð á mánuði 250 kr. Verð í lausasölu 22 kr.
Helgarblaö 25 kr.
Árangur er takmarkaður
Eftir velheppnaöa leiftursókn gegn verðbólgu og lífs-
kjörum er ástæða til að óttast, að hin nýja ríkisstjóm hafi
ekki kjark til að ráðast af sama krafti gegn ýmsum óvætt-
um í vegi endurnýjaðrar hagþróunar í landinu.
Nokkuð er til í því, sem Ásmundur Stefánsson hjá
Alþýðusarpbandinu hefur sagt, að ríkisstjómin hafi
raunar ekki gert annað en að ráðast gegn kaupi almenn-
ings. Alténd er ljóst, að hún hefur gert það af miklum
krafti.
Snúið hefur verið við þróun síðustu þrettán ára, þegar
kaupmáttur jókst umfram aukningu þjóðartekna og
safnað var til skulda í útlöndum til að kosta um-
frameyðsluna. Þessi falski kaupmáttur hefur verið
tekinn aftur.
Á einu sviði til viðbótar hefur ríkisstjórnin látið til sín
taka. Hún hefur lagað ýmsar gjaldeyrisreglur í átt til
þess, sem tíðkast í nágrannalöndunum. Fjármála-
ráðherra og viðskiptaráðherra hafa sýnt lofsvert fram-
tak.
Lagt hefur verið niður hið tvöfalda gengi krónunnar,
sem fólst í sérstöku álagi á ferðamannagjaldeyri.
Bönkum og sparisjóðum hafa almennt verið heimiluð
gjaldeyrisviðskipti. Og nú er krónan orðin skiptifrjáls í
útlöndum.
Allt er þetta til bóta. Og ástandið mundi batna enn
frekar, ef þetta nýja frelsi næði einnig til fjármagns-
hreyfinga og ef heimilað yrði að gera viðskiptasamninga
innanlands í erlendri mynt. Þá yrði erfitt að endurreisa
verðbólguna.
Á öðrum sviðum fer lítið fyrir afrekum ríkis-
stjórnarinnar, enda hefur hún ekki setið lengi að völdum.
Eftir helgina verður lagt fram frumvarp til fjárlaga og
áætlun um lántökur, sem fela í sér takmarkaðan árangur.
Hið jákvæða í þessum plöggum er, að þau gera ráð
fyrir stöðvun hinnar árvissu útþenslu ríkisbáknsins á
kostnað launafólks og atvinnuvega. Þessi útþensla varð
óbærileg, þegar þjóðartekjur byrjuðu að dragast saman á
síðasta ári.
Að vísu er aldrei fyllilega að marka áætlanir af þessu
tagi. Það er til dæmis alveg sama, hverju ráðgert er að
sóa í landbúnað, — sukkið fer alltaf langt upp fyrir
mörkin, einnig eftir tilkomu þessarar ríkisstjórnar.
Samanlagt gera fjárlagafrumvarpið og lánsfjár-
áætlunin ráð fyrir, að Island taki ekki erlend lán fyrir
vöxtum af fyrri erlendum lánum og ekki hærri erlend lán
en sem svarar afborgunum af fyrri erlendum lánum.
Allt er þetta árangur, en takmarkaður árangur. Það er
út af fyrir sig gott að geta stöðvað öfugþróunina, en þó
hefði verið enn betra að snúa henni við. Vonandi tekst það
í hliðstæðum plöggum, sem verða lögð fram að ári.
Leiftursóknin gegn verðbólgu og lífskjörum verður
ekki að leiftursókn fyrir atvinnuuppbyggingu og endur-
reistum lífskjörum í kjölfarið, nema hið opinbera hætti að
vernda úrelta starfsemi gegn innreið nýrrar.
1 staðinn þarf að beina starfskröftum þjóðarinnar frá
tilgangslausri iðju á borð við sauðfjárrækt og mjólkur-
búskap og að framtíðargreinum á borð við laxarækt og
örtölvutækni. Og togurunum þarf að fækka hið bráðasta.
1 frumvörpunum tveimur felst nokkur niðurskurður á
sóun fjármagns hins opinbera í sjálfvirka sjóði vonlausr-,
ar fjárfestingar. En í stórum dráttum er þó enn í gildi
peningaforgangur hefðbundinnar vitleysu á borð við kýr
og kindur.
Jónas Kristjánsson.
nv
Að spara eða
spara ekki
* — þaðerspurningin
Spamaður í ríkisrekstrinum hefur
af eðlilegum orsökum verið ofarlega
á baugi að undanfömu. „Gatið” á
fjárlögunum, utanferðir starfs-
manna rikisins, sala ríkisfyrirtækja,
útboð verkefna sem ríkisstarfsmenn
hafa séð um hingað til, samdráttur i
framkvæmdum og fjárfestingum,
skuldasöfnun erlendis og margt
flelra er í fréttum og fyrirsögnum
sem tengjast sparaaði í opinberum
rekstri. Það er bent á, það með
óyggjandi rökum, að tekjur rikisins
muni minnka geigvænlega vegna
minnkandi innflutnings, að við séum
að sökkva í skuldafen og að við
höfum ekkl efni á að iifa um efnl
fram lengur. Það verður ekki met
nokkm móti véfengt að sparaaðar er
þörf í rikisrekstrinum ekki siður en
annars staðar i þjóðfélaginu, en eins
og venjulega spyrja menn hver
annan hver á að spara, hvar og
hveralg. Það er líka afskaplega
óheppilegt í miðri umræðu um braðl f
utanferðum rikisstarfsmanna, að
ekki skuli hægt að halda ríkis-
stjórnarfundi vegna þess að ráð-
herrar eru flestir erlendis!! Og tíma-
setningin á bilakaupum forsætisráð-
herra mitt í öilu talinu um aðhald og
gjaldeyrissparaað er lika vægast
sagt einkennileg.
Lokun eða sala
rfkisfyrirtækja
Því fer fjarri að þessi aðferð til
ríkissparnaðar sé ný af nálinni eöa
uppfundin af núverandi fjármála-
ráðherra. Minna má á tillögur
nefndar um burtför báknsins frá tíð
ríkisstjómar Geirs Hallgrímssonar
og svo röskleg tilþrif Margrétar
Thatcher í þessum efnum.
Um spamað í ríkisrekstrinum af
sölu fyrirtækja verður auðvitað ekki
aö ræða nema að viökomandi fyrir-
tæki hafi verið rekin meö tapi. Og
hver vill kaupa þau? Sum þjónustu-
fyrirtæki ríkisins eru eðli sínu sam-
kvæmt botnlaus taprekstrarfyrir-
tæki og einmitt þeim er f jarskalega
erfitt að breyta af pólitiskum
ástæðum.
Andstaöa starfsmanna gegn sölu
eða lokun fyrirtækja er auðvitað
mikil og ofur eðliieg. Einstaka for-
stjórar ríkisfyrirtækja þóttust
jákvæðir og meðmæltir hugmyndinni
í sumar en harla litið hefur heyrst aö
þeir hinir sömu hafi unniö málinu
gagn síöan, nema síður sé.
Látalæti eins og að selja eitt ríkis-
fyrirtæki öðru verða ekki gerð að
umtalsefni, ekki heldur þau öfug-
mæli að Byggðasjóður skuli halda
áfram að fjármagna rekstur fyrir-
tækja, t.d. frystihúsa, semhann (þ.e.
Byggðasjóður Framkvæmdastofn-
unar RlKISINS) hefur komið á fót.
Hægri höndin verður bara að vita
hvað sú vinstri gerir.
Hvort sem vlðleitni núverandi fjár-
málaráðherra hefur í för með sér
sparaað eða ekki, þá á hún fyllllega
rétt á sér þar sem ríkisafskiptl af
rekstrl eru orðin alltof mikil. Það
væri afleitt ef þessi áform verða
þæfð og þvæld í „kerfinu” þar til þau
renna út í sandinn.
Frestun eða
niðurfelling
framkvæmda
Það hefur verið staðfest af
ráðherrum að menn muni neyðast tii
að fresta eða fella niöur ýmsar opin-
berar framkvæmdir á næstu misser-
um. Þetta þarf svo sem engan að
undra en lítið er ennþá vitað um það
hvaða framkvæmdum, nákvæmlega,
verður frestað ef frá er talin Blöndu-
virkjun. Einnig hafa opinberar
stofnanir verið látnar skera niður
Björn Dagbjartsson
áætlanir um gjaldfærðan stofnkostn-
að. Eitthvað munu slikir hemlar
draga úr ríkisútg jöldum en það getur
líka verið dýrt að vera fátækur. Eg
sakna þess að hafa ekki heyrt minnst
á áætlanir um það hverju á aö fresta
og hvað á aö hætta við. Vonandi hafa
menn einurð til þess að velja og
hafna. Það hlýtur að vera hægt aö
stilla verkefnum upp í forgangsröð,
að ein bygging eða framkvæmd sé
meira aökaliandi en önnur, að einu
verki beri að ljúka en öörum að
fresta alveg. Frestun eða niðurfell-
ing framkvæmda getur valdið at-
vinnuskorti, einkum hjá iðnaðar-
mönnum á viðkomandi stöðum eða
landsvæðum en það er óskynsamlegt
og afskaplega óhagkvæmt að silast
áfram á hægagangi og í fjársveltl
með alltof margt í takinu í einu.
önnur
rekstrargjöld
Sá liður fjárhagsáætlana, sem
tvímælalaust hefur verið vinsælast
aö klípa af þegar ríkisstjórnir hafa
talið sig þurfa að spara, eru svoköll-
uð önnur rekstrargjöld. I sumar var
það nokkuð í fréttum að skólar fyrir
norðan væru án hita, rafmagns og
síma af þessum orsökum. Utanfarir
og ferðakostnaö hafa allir f jármála-
ráðherrar, sem ég man eftir, viljað
takmarka og þar hefur hver viljað
beita sínum aðferðum. Um árangur-
inn veit ég ekki en efalaust hefðu
utanfarir, dagpeningar og annar
ferðakostnaður vaxið mun meira án
aðhalds.
Hins vegar hefur samninganefnd
rikisins samþykkt ýmislegt í samn-
ingum við starfsmenn, sem gengur
þvert á þessa aðhaldsstefnu, svo sem
rétt kennara til ársleyfis og utanfara
eftir 10 ára starf, rétt sérfræðinga til
3ja mánaöa endurmenntunar á
launum með uppihaldi erlendis á 4—
6 ára fresti, rétt lækna til 15 virkra
daga ferðaleyfis um ca hálfan hnött-
inn á hverju ári o.s.frv.
Svo er allt samnorræna þruglið,
aðrir milliríkjasamningar, Samein-'
uðu þjóðirnar og aðrar alþjóða-
stofnanir o.s.frv., venjulega bundið
fastmæium eöa samningum af
ráðherrum og ríkisstjórnum. Það er
hætt við því, að æði margt reynist
samningsbundið í þessum efnum
þegar upp er staðið og spamaöur því
lítill. Hótfyndni ríkisforstjóra, sem
telja sig hina einu nauðsynlegu
utanferðamenn breytir þar engu.
Hins vegar er hugmyndin um að
ráðherrar leggi sjálfir línur varðandi
ferðaheimildlr ekkl slæm og a.m.k.
sumir þeirra munu gera það af
röggsemi. Tímaeyðsla þarf ekkl að
vera mlkil ef stofnanir og ráðuneyti
gera ferðaáætianir nokkuð fram í
tímann og halda sig við þær.
Laun og mannahald
Einhverjum gæti þótt lítið gert úr
spamaðarmöguleikum í þvi sem hér
á undan er sagt og það með réttu.
Langstærsti hluti útgjalda rikisins
stafar af launagreiðslum, sumir
segja67% aðrir75%.
Til að ná verulegum árangri í
sparaaði í ríklsrekstrinum þarf því
að fækka rfkisstarfsmönnum eða
lækka við þá launin. Þetta er stað-
reynd sem stjórnmálamönnum
gengur illa að segja upphátt. Þaö má
kannski segja að meö bráðabirgða-
lögunum í vor hafi verið gerð tilraun
til að draga úr kaupgreiðslum án
þess að fækka starfsmönnum, en
þeirri aögerð var eins og allir vita
beint gegn verðbólgu, ekki ríkisút-
gjöldum sérstaklega. Ríkisstarfs-
menn eru yfirleitt lægra launaöir en
fólk á hinum svokallaða frjálsa
vinnumarkaði, þannig að Iauna-
lækkun er tæplega framkvæmanleg.
Eina úrræðið er fækkun starfsfólks
hvernig sem menn ætla nú að fara að
því.
I fjölda ára hefur fyrsta boðorðið
við gerð fjárhagsáætlana ríkisstofn-
ana verið: Engar nýjar stöður. Þrátt
fyrir þetta hefur ríkisstarfsmönnum
fjölgað jafnt og þétt. Starfsmönnum í
opinberri þjónustu hefur fjölgað úr
rúml. 8000 i um 17000 á siðustu 10
árum og starfsmönnum stjórnar-
ráösins sjálfs úr rúml. 300 í u.þ.b. 700
á sama tíma.
Eg held að enginn trúi því í alvöru
að ríkisstarfsmönnum verði sagt
upp, jafnvel þó að það sé heimilt og
engin önnur leið fær fyrir tóman
ríkissjóð. Eg óttast að launaliður
fjárveitinga til stofnana og fyrir-
tækja verði einfaldlega lækkaður á
pappirnum og þar við látið sitja.
Þegar fjárveitingar duga svo ekki
fyrir launagreiðslum þá verður látið
undan með aukafjárveitingum,
fyrirfram ávísunum o.þ.h.
Fækkun ríkisstarfsmanna verður
óhjákvæmilega innifalin í öllum
raunhæfum tillögum um sparaað 1
ríkisrekstri. Þessa staðreynd verða
menn að horfast í augu við. Til að
auka tlltrú og sýna að mönnum sé
alvara er sjálfsagt að byrja á að
fækka fólki í stjóraarráðinu, en allra
fyrst þó að fækka starfsmönnum
fjármálaráðuneytisins.
Björa Dagbjartsson.
í
en allra fyrst þó að fækka starfsmönn-
um f jármálaráðuneytisins.”